تعریف اعتیاد از تعریف معتاد جدا نیست و معتاد به انسانی اطلاق می‌شود که از طرق مختلف (خوردن – تزریق- دود کشیدن و...) یک یا چند ماده از مواد مخدر را به‌طور مداوم مصرف می‌کند و در صورت قطع این عمل با مشکلات جسمی، روانی و رفتاری به‌تنهایی و یا با هم روبه رو می‌گردد.

● تعریف اعتیاد:

تعریف اعتیاد از تعریف معتاد جدا نیست و معتاد به انسانی اطلاق می‌شود که از طرق مختلف (خوردن – تزریق- دود کشیدن و...) یک یا چند ماده از مواد مخدر را به‌طور مداوم مصرف می‌کند و در صورت قطع این عمل با مشکلات جسمی، روانی و رفتاری به‌تنهایی و یا با هم روبه رو می‌گردد.

▪ اعتیاد و جوانان:

آنچه مسلم است دلایل اعتیاد بسیار پیچیده است و از فرهنگی به فرهنگ دیگر و از کشوری به کشور دیگر تفاوت می‌کند. آنچه که تقریباً همگانی است در بین جوانان بیشتر جامعه‌ها دیده می‌شود، مصرف مواد مخدر به‌منظور برطرف کردن اضطراب و افسردگی است. به این نکته باید توجه داشت که احتمال دارد خود والدین نیز کم‌وبیش دچار یک افسردگی یا اضطراب نهفته باشند که با مکانیسم‌های دفاعی صحیحی با آن روبه رو می‌گردند ولی معمولاً به نشانه‌های اضطراب و افسردگی در فرزندان جوان خود کمتر توجه می‌کنند. درصورتی‌که جوانان به علت ناآگاهی به‌جای استفاده از مکانیسم‌های دفاعی موجود در از بین بردن ناراحتی‌شان به دنبال یک راه حل فوری و معجزه آسا می‌گردند که اضطراب و یا افسردگی خود را برطرف کنند که معمولاً در این گونه موارد به‌وسیله‌ی دوستان هم سن و سالشان مواد مخدر به آنان معرفی می‌گردد. البته باید متذکر شد که فقط یک شخصیت فکری مضطرب و یا افسرده نیست که دچار اعتیاد می‌گردد، بلکه سایر جوانان نیز ممکن است بدین مشکل گرفتار آیند.

▪ اعتیاد و خانواده:

خانواده را می‌توان جایگاهی دانست که اعضای آن دریک تعامل پیچیده بسیاری از الگوهای رفتاری – عاطفی و هیجانی خود را با یکدیگر مبادله نموده و به انتقال حالات و نشانه‌ها و حساسیت‌های خود می‌پردازند. بر اساس دیدگاه‌های غالب در روانشناسی خانواده، سازمان روانی و شخصیتی فرد در درون خانواده شکل گرفته و به رشد و کمال می‌رسد. از این نظر خانواده را جایگاه اولیه‌ی یادگیری‌ها و خواستگاه بسیاری از تنش‌ها، ناکامی‌ها، موفقیت‌ها و انحرافات دانسته ویکی از عمده عوامل مؤثر در شرایط اعتیاد زا قلمداد می‌نمایند.

بی‌تردید معتاد بودن یکی از والدین و یا هر دو این صور را در فرزندان به وجود می‌آورد که اعتیاد یک عمل عادی بوده و جزئی از روند رشد و بزرگ‌سالی محسوب می‌شود. در اغلب خانواده‌هایی که اعتیاد یکی از والدین را آلوده کرده، خواه‌ناخواه آشنایی با استعمال مواد مخدر سریع‌تر صورت گرفته و جو تناقض آمیز خانواده، گرایش به مواد مخدر را تسهیل می‌نماید. روان شناسان تأکید می‌کنند که نگرش و رفتار والدین عامل مهمی در گرایش فرزندان به مواد مخدر هستند.

▪ عوامل زمینه ساز اعتیاد:

۱) عوامل مخاطره آمیز فردی

۲) عوامل مخاطره آمیز بین فردی و محیطی

۳) عوامل مخاطره آمیز اجتماعی

▪ عوامل مخاطره آمیز فردی:

۱) دوره نوجوانی: مخاطره‌آمیزترین دوران زندگی از نظر شروع به مصرف مواد مخدر دوره نوجوانی است.

۲) ژنتیک: برخی از عوامل مخاطره آمیز فردی تحت تأثیر ژنتیک هستند مانند برخی اختلالات شخصیتی و روانی و عملکرد نامناسب تحصیلی ناشی از اختلالات یادگیری.

۳) صفات شخصیتی: مانند: عدم پذیرش ارزش‌های سنتی و رایج – پرخاشگری شدید – نیاز شدید به استقلال – اعتماد به نفس پایین و... .

۴) اختلال‌های روانی: عموماً ۷۰ درصد با اعتیاد اختلال‌های روان پزشکی نیز وجود دارد. شایع‌ترین تشخیص‌ها عبارت‌اند از: افسردگی اساسی – اختلال شخصیت ضداجتماعی – فوبی – اختلال وسواسی جبری – اسکیزوفرنی.

۵) نگرش مثبت به مواد: مانند: کسب بزرگی و تشخیص – رفع دردهای جسمی و خستگی – کسب آرامش روانی.

۶) موقعیت‌های مخاطره آمیز فردی: مثل تحت خشونت قرار گرفتن در کودکی – ترک تحصیل – بی‌سرپرستی یا بی‌خانمانی – فرار از خانه و...

۷) تأثیر مواد بر فرد: اگر پس از مصرف در اولین بار، لذت یا خاطره خوشی برای فرد ایجاد شود فرد برای مصرف مجدد تشویق می‌شود.

▪ عوامل مخاطره آمیز بین فردی و محیطی:

۱) عوامل خانوادگی: غفلت از فرزندان – وجود الگوی نامناسب در خانواده – وجود خانواده‌های آشفته.

۲) دوستان مصرف کننده: ۶۰ درصد موارد اولین مصرف به دنبال تعارف دوستان رخ می‌دهد.

۳) مدرسه: بی‌توجهی به مصرف مواد – فقدان قوانین محدودکننده – استرس‌های شدید تحصیلی.

۴) محل سکونت: فقدان ارزش‌های مذهبی و اخلاقی – شیوع خشونت و اعمال خلاف – وفور مشاغل کاذب و... .

▪ عوامل مخاطره آمیز اجتماعی:

۱) فقدان قوانین جدی بر ضد مواد مخدر.

۲) بازار مواد، هر چه مواد بیشتر باشد مصرف کننده هم بیشتر می‌شود.

۳) مصرف مواد به‌عنوان هنجار اجتماعی.

۴) کمبود امکانات تفریحی، فرهنگی ورزشی.

۵) عدم دسترسی به سیستم‌های خدماتی – حمایتی – مشاوره‌ای و درمانی.

۶) توسعه صنعتی جامعه، مهاجرت، کمبود فرصت‌های شغلی و محرومیت.

۷) عوامل اقتصادی – اجتماعی.

▪ دلایل گرایش به مصرف مواد مخدر:

از جمله عوامل و دلایلی که منجر به گرایش به مصرف مواد مخدر می‌شوند عبارت‌اند از:

۱) عدم آگاهی از عواقب مصرف

۲) رفع برخی بیماری‌ها

۳) افسردگی و بیماری‌های روحی – روانی

۴) حس کنجکاوی

۵) فشار ناشی از مسائل اقتصادی مثل نداشتن شغل و بیکاری

۶) وجود فرد معتاد در خانه

۷) وجود فرد معتاد در محیط کار

۸) دسترسی آسان به مواد مخدر

یکسری موارد نیز به‌عنوان مهم‌ترین علل گرایش نوجوانان به مواد مخدر شناسایی شده‌اند:

۱) احساس تنهایی

۲) فقدان کنترل و توجه والدین

۳) سخت گیری و کنترل بیش از حد والدین

۴) آشفتگی یا از هم پاشیدگی ساختار خانواده

۵) کمبود اعتماد به نفس و احترام به خود

۶) فشار همسالان و دوستان

۷) عدم احساس مسئولیت در قبال اعمال شخصی

۸) فشارهای اجتماعی و نبود تفریحات سالم و متنوع و جو مشارکت

۹) وجود فاصله طبقاتی بسیار در سطح جامعه

۱۰) کنجکاوی و هیجان طلبی

۱۱) خود نمایی

۱۲) مشکلات هیجانی

۱۳) وجود مشکل در مدرسه