نگاهی به تأثیر خانواده در جلوگیری از بزهکاری جوانان و نوجوانان همه روانشناسان و مشاوران اجتماعی خانواده را علت اصلی گرایش فرد به آسیب‌های اجتماعی می‌دانند و از میان ۵ عامل مؤثر در شخصیت فرد روابط عاطفی والدین را موثرترین دلیل شکل گیری شخصیت فرزند می‌شمارند.

امروز مساله بزهکاری نوجوانان و جوانان به صورت یکی از حادترین مسائل اجتماعی جوامع مختلف درآمده است. پیدایش جوامع و ارتکاب جرم از آغاز با یکدیگر همراه بوده‌اند. زیرا از روزی که افراد دور هم جمع شده و تشکیل جامعه داده‌اند جرم نیز با آنان همراه شده و گسترش یافته است. رسوخ بزهکاری در میان نوجوانان و جوانان که سازندگان اجتماعی فردا هستند و ریشه دار شدن آن موجب بیم و نگرانی بیشتری شده است.

بررسی‌های مختلف نشان داده است که محیط خانواده رابطه مستقیمی با بروز رفتار بزهکارانه و انحرافی دارد، بزهکاران اغلب دارای والدینی نامناسب و محیط خانوادگی متشنج و از هم گسیخته هستند، این افراد اغلب در برابر والدین مقاومت می‌کند، به طور کلی افرادی بالقوه که نیروی بزهکارانه فراوانی در وجود خود دارند، اما اینکه این نیروها روزی به بالفعل شوند بستگی به نحوه رفتار والدین و سایر افراد خانواده و محیط اجتماعی که در آن قرار می‌گیرند، دارند.

وضع خانوادگی و محیط عاطفی عوامل بسیار مهمی در بروز بزهکاری است، وقتی که در خانواده‌ای همبستگی بین افراد وجود نداشته باشد و فرد فاقد روابط عاطفی صحیح باشد، بروز رفتار بزهکارانه قابل پیش بینی است، از دیگر عوامل مهم در بروز رفتارهای بزهکارانه فقر و شرایط سخت زندگی است.

خانواده عامل خشونت در بزرگسالی

بهرام یگانه مدیرعامل انجمن آسیب‌های رفتاری و ساخت رفتار سالم در گفت وگو با برنا، می‌گوید: در جامعه چند نوع خانواده وجود دارد که فرزندان آنها در آستانه خطرات و آسیب‌های اجتماعی قرار دارند.

وی خانواده‌های خشن، بی تفاوت، گسسته و بیگانه با اطلاعات روز را جز خانواده‌هایی می‌داند که فرزندان آن آمادگی برای ارتکاب به جرم را پیدا می‌کنند.

یگانه خاطرنشان می‌شود: بهترین نوع خانواده را خانواده‌های منطقی تشکیل می‌دهند که والدین با اطلاعاتی به روز و آگاهی از تربیت فرزندان محیطی سالم برای رشد فکری آنها به وجود می‌آورند.

این مشاور خانواده توصیه می‌کند: خانواده‌ای که خود را در گروه خانواده‌های آسیب رسان جامعه می‌بینند باید به مراکز مشاوره مراجعه کنند، تا ببیند باید به مراکز مشاوره مراجعه کنند، تا بیش از این گرفتار آسیب‌های اجتماعی نباشد.

وی در خاتمه اظهار داشت: آموزش و پرورش به عنوان متولی دولتی و NGO ها به عنوان متولیان غیردولتی و رسانه ملی باید برای آموزش صحیح به خانواده در جهت کمرنگ شدن جرائم اجتماعی در جامعه بکوشند.

جامعه عامل خشونت خانواده

البته برخی هم از اینکه همیشه انگشت اتهام به سوی خانواده‌هاست گله دارند و خانواده را معلول نابسامانی‌ها و عوامل مختلف مانند فقر و نبود آموزش کافی در جامعه می‌دانند.

رییس انجمن مددکاران ایران، در این رابطه به برنا می‌گوید: خانواده‌ها خود معلول آسیب‌های جامعه‌اند که دولت باید متولی حل آن باشد در غیر این صورت شاهد انواع آسیب‌های افزایش جرائم در جامعه هستیم.

مصطفی اقلیما، می‌افزاید: نباید برای ارتکاب به جرائم خانواده را محکوم کرد. خانواده خود معلولی در جامعه است و علت به هم ریختگی خانواده مدیریت‌های حاکم بر جامعه است.

وی در ادامه تصریح می‌کند: افرادی که معتقدند این پدر و مادرند که نمی‌توانند جوانانشان را کنترل کنند و آنها را با کوهی از مشکلات به جامعه تزریق کرده و جرائم جامعه را بالا می‌برند سخت در اشتباه هستند.

اقلیما خاطرنشان می‌کند: پدر و مادری که خود به لحاظ فقر مالی نمی‌توانند زندگی‌شان را بچرخاند، پدر و مادری که اجاره بهای بالا می‌دهند، از کار بیکار شده‌اند و با وجود تورم بالا هنوز حقوق پایین دریافت می‌کنند طبیعی است که در خانه خشن، بی تفاوت و خسته باشند و دیگر وقتی برای تربیت فرزندان باقی نمی‌ماند.

وی یادآور شد: وقتی پدر و مادر برای سیر کردن شکم فرزندشان مجبورند از صبح تا شب کار کنند معلوم است که دیگر وقتی برای تربیت فرزند باقی نمی‌ماند و فرزند در فقر عاطفی و تنهایی رشد می‌کند.

این مددکار اجتماعی می‌گوید: خانواده‌ها خود معلول آسیب‌های جامعه‌اند که دولت باید متولی حل آن باشد در غیر این صورت شاهد انواع آسیب‌های افزایش جرائم در جامعه هستیم.

توجه به خانواده و جوان از نظر امام خمینی (ره)

بسیاری معتقدند امام رهبر جوانان بود. ایشان ۱۵ نوه دختر و پسر داشتند که همگی در رشته‌های مختلف دانشگاهی مثل پزشکی و مهندسی تحصیل کرده‌اند یادم می‌آید زهرا اشراقی یکی از نوه‌های امام در گفت وگو با یکی از رسانه‌ها اعلام کرده بود امام بسیار علاقه مند بودند که برخی مسائل را از دریچه نگاه جوانان خانواده مخصوصاً زنان ببینند.

وی همچنین افزوده بود این بحث بارها مطرح شده که امام در واقع رهبر جوانان بود و به اتکای نسل جوان انقلاب کرد در اغلب موارد روی سخن ایشان با جمعیت جوان بود ایشان بسیار علاقه مند بودند که برخی از مسائل را از دریچه نگاه جوانان خانواده مخصوصاً زنان ببینند ایشان در واقع با جوانان یک نوع مفاهمه داشتند و به جز در اصول دین درباره باقی مسائل انعطاف پذیر بودند، وی می‌گوید: در خانواده امام آن نگاه سنتی که بعضی انتظارش را دارند وجود نداشت و هیچ تفاوتی بین زن و مرد نبود. هر کدام از ما هر آنچه را که می‌دیدیم هر روز در دیدارهای خانوادگی با امام مطرح می‌کردیم.

خانم اشراقی در این گفت وگو بیان داشت: امام (ره) از نظرات جوانان خانواده استقبال می‌کردند و اینچنین نبود که منتظر بمانند تا نامه‌ای مثلاً از وزیر علوم دریافت کنند و بعد تصمیم بگیرند ایشان گاهی وقت‌ها از دریچه چشم جوانان اطرافشان که در دل جامعه رفت و آمد داشتند به مسائل روز نگاه می‌کردند.

تقویت ارتباطات فردی در خانواده

حمید صرامی با بیان اینکه خانواده‌ها باید بتوانند ارتباطات فردی را در منزل تقویت کنند تصریح کرد: اگر پدر در حال روزنامه خواندن از فرزندش بپرسد: خوب امروز در مدرسه چه خبر بود یا مادر در حال پخت و پز و انجام کارهای منزل بخواهد مسائل روزانه فرزند را بررسی کند هیچ حرکت مثبتی انجام نداده است والدین باید برای صحبت با فرزندشان وقت بگذارند.

وی با بیان اینکه خانواده‌ها باید در مورد انواع آسیب‌ها با فرزندانشان گفت وگو کنند گفت: خیلی از والدین می گویند اگر در مورد مسائل مختلف مثل مواد مخدر قرص‌های روان گردان و مسائل جنسی با فرزندانمان سخن بگوییم ممکن است آنها کنجکاو شوند اتفاقاً آنها چون شما اینها را نمی‌گویند کنکاو می‌شوند و اطلاعات غلط را از کامپیوتر دوست و یا... می‌گیرد.

وی تاکید کرد: خانواده‌ها در کنار ارتباطات فردی باید ارتباط جمعی را به فرزندان یاد بدهند فرزندان امروز صفات یک دوست خوب را نمی‌دادند بنابراین ممکن است با هر کسی ارتباط برقرار کنند.

مشاور دبیر کل ستاد مبارزه با مواد مخدر اظهار داشت: بر اساس آخرین آمار دوستان نامناسب ۶۰ درصد عامل گرایش به مواد اعتیاد آور در جوانان و نوجوانان بودند چنانچه ریشه‌های آن در سنین ۱۶ سالگی استارت خورده و در سن ۲۳ سالگی استفاده از مواد مخدر و سوء رفتارهای پر خطر شروع شده است.

وی یادآور شد: پدرها و مادرها هر شب بنشینند و طرح موضوع کنند و به فرزندان شیوه‌های صحیح ارتباط جمعی با دوستان را آموزش دهند.

حمید صرامی مشاور خانواده و مدیر اتاق فکر ستاد مبارزه با مواد مخدر معتقد است خانواده علت ۸۳ درصدی گرایش جوانان به انحرافات است وی به والدین توصیه می‌کند که در خانه بر رفتار فرزندانتان میکروسکوپ خانگی بگذارید وی تصریح می‌کند اگر فرزندان در سه دسته خطرناک من خوبم و دیگران بدند، من بدم و دیگران خوبند، من بدم و دیگران هم بدند قرار داشتند باید بدانید زنگ خطر خانواده به صدا در آمده و فکری باید به حال فرزندتان کنید.

صرامی می‌افزاید تنها گروهی از فرزندان دچار گرداب آسیب‌های اجتماعی نخوامند شد که هم خود را خوب بدانند و هم دیگران را... این مشاور خانواده توصیه می‌کند: مادران و پدران هر شب باید پیچ رادیو و تلویزیون را بسته و برای ۱۰ تا ۱۵ دقیقه در مورد مسائل زندگی با فرزندانشان صحبت کنند والدین باید با فرزندانشان چشم در چشم سخن بگویند و به صحبت‌هایشان خوب گوش دهند و به آنها بیاموزند برایشان ارزش دارند فرزندی که ببیند پدر و مادربه او احترام عاطفی می‌گذارند و برای او ارزش قائلند هیچ گونه کمبود شخصیتی نخواهند داشت و گرفتار گرداب آسیب‌های اجتماعی نخواهد شد.

مشاور دبیر کل ستاد مبارزه با مواد مخدر در این همایش با اشاره به نقش خانواده در انحراف و کنترل جوانان به سوی آسیب‌های اجتماعی گفت: در جامعه امروز ما آسیب‌های اجتماعی پشت در منازل کمین کرده و هیچ خانواده‌ای از این مساله مصون نیست.

وی افزود: خانواده خود به فرزندان می‌آموزد که در جامعه چگونه باید رفتار کند بنابراین الگوی نامناسب رفتاری والدین می‌تواند فرزندان را به گرداب رفتارهای پر خطر درآورد. وی خاطر نشان کرد: پدر و مادران بدانید بچه‌هایی که تا دیر وقت پای کامپیوتر می‌نشینند و سفرهای مجازی می‌روند لب پرتگاه آسیب‌های اجتماعی هستند. وضع قوانین شفاف در خانه این مشاور خانواده تصریح کرد: والدین منطقی و موفق باید قوانین شفاف و واضح در خانواده وضع کنند نه با استبداد فرزندان را کنترل نمایند بچه‌ها باید بدانند ساعت چند در منزل باشند در غیر اینصورت در فضای کوچه و خیابان دهها آموزش غلط می‌گیرند و از آن طریق خود را ارضاء می‌کنند.

مسوول اتاق فکر ستاد مبارزه با مواد مخدر یادآور شد: قوانین شفاف فرزندان را در چگونه زیستن یاری می‌رساند. وی افزود: وقتی به بچه‌ها در خانه یاد بدهیم نه خود سیگار می‌کشم و تو هم نباید به این رفتار پر خطر گرایش داشته باشی و آن موقع که در کنار یک دوست قرار بگیرد چون موتورهای ذهنی روشن دارد بطرف یک مواد مخدر یا روانگردان نمی‌رود.

صرامی تصریح کرد: ویژگی دیگر خانواده منطقی اینست که از مهارت‌های لازم برخوردار باشد یعنی اینکه آگاهی‌هایش به روز باشد تا بتواند یک سقف زندگی در خانواده خود حاکم کند.

وی ادامه داد: در این مهارت‌ها والدینی که چند مهارت را بلد باشند و اول خودشان و بعد به فرزندانشان آموزش دهند فرزندانشان بطرف آسیب اجتماعی نخواهند رفت. وی در خطاب به پدر و مادران می‌گوید: وقتی شما پدر و مادرها به آنچه در دل فرزندتان می‌گذرد گوش نمی‌دهید او هم جذب راهنمایی‌ها و عواطف ناصحیح محیط بیرون می‌شود آثار مخرب اختلافات والدین اختلافات والدین نیز آثار بسیار سویی در فرد بر جای می‌گذارد در واقع ریشه رفتارهای بزهکارانه نوجوانان و جوانان را می‌توان در همین تنش‌های خانوادگی دانست محرومیت از والدین نیز می‌تواند شرایطی را به وجود آورد که زمینه مساعدی برای بروز بزهکاری باشد از طرفی وجود والدین معتاد یا داشتن خواهر یا برادری که رفتارهایی بزهکارانه دارد خطر افزایش بزهکاری را در اعضای جوان خانواده افزایش می‌دهد.

این گونه خانواده‌ها مهارت‌های تربیتی لازم جهت فرزند پروری را ندارند و خود زمینه‌ای برای بروز رفتارهای منحرف ایجاد می‌کنند.

محمد فاضل جامعه شناس در این رابطه به برنا می‌گوید:

بعد از خانواده مهم‌ترین محیط تربیتی مدرسه است که در واقع یکی از مراکز مهم اجتماعی کردن فرد بعد از خانواده به شمار می‌آید اما مدارس آموزش‌های ضروری از جمله آموزش مهارت‌های زندگی را به افراد نمی‌دهند بنابراین جوانان توانایی‌های لازم را برای روبه رو شدن با مسائل زندگی ندارند. وی می‌افزاید: آموزش درس‌های بی محتوا که نتیجه‌ای جز اتلاف وقت ندارند. جوان با این آموزش‌ها غیرمفید و با تحمل استرس‌های بسیار زیاد بعد از پیروزی بر غول کنکور وارد دانشگاه می‌شود.

در محیط دانشگاه نیز همین آموزش‌های غیرضروری تکرار می‌شود و در نتیجه منجر به دلزدگی و سرخوردگی جوان پس از فارغ التحصیلی می‌شود و به دلیل عدم دستیابی به شغل و حرفه مناسب و دلخواه سبب فرار آنها از درس و کلاس بیکاری عقب ماندگی و کشیده شدن به کارهای کاذب و یا انحرافات مختلف می‌شود. این جامعه شناس می‌گوید: همان گونه که می دانیم جوانی دوره بحران و زمان شورش است تمایلات جنسی در این دوره افزایش می‌یابد و اگر تحریک یا منع شود احتمالاً به تمایلات شدیدتر منتهی می‌شود و گاه به انحراف جنسی می‌انجامد. از طرفی بحث تفریح و سرگرمی جوانان نیز مطرح است رسانه‌ها از جمله سینما، ویدئو و ماهواره تغییراتی را در ارزش‌ها ایجاد کرده‌اند این تغییرات موجب عدم پذیرش رفتارهای جوانان توسط والدین می‌شود. وی معتقد است جوانی که نتواند هیجانات خویش را از راه سالم تخلیه کند به راه‌های ناسالم تخلیه هیجانی روی می‌آورد یکی از این راه‌ها خلافکاری‌های مربوط به رانندگی است جوان به دنبال جنب و جوش و فعالیت است و به دلیل نبودن محیط مناسب عرصه خیابان‌ها و بزرگراه‌ها را مکانی برای رسیدن به این نیاز طبیعی خویش می‌یابد سرعت و سبقت مزاحمت برای عابران پیاده در کوچه و خیابان یا صف ایستادگان کنار خیابان سوار کردن مسافر به قصد آزار و بسیاری از این موارد که بارها و بارها شاهد آن بوده‌ایم.