اگر می‌خواهید فرزندی دیندار داشته باشید این سه نکته را بخوانید “
و فراموش نکنید:

تدریجی بودن تربیت

یکی از مهم‌ترین اصول در تربیت دینی، اصل تدریج است. در جهان هستی هر پدیده و رویداد دارای ضابطه و قانونی است. هر چیزی ظرفیت و اندازه‌ای خاص دارد. پرورش ابعاد روحانی انسان هم از ضابطه و قانون تدریج و تکامل پیروی می‌کند. سنت تدریج در حوزه تربیت دینی یک اصل است.

پرورش دینی باید با برنامه‌ریزی زمان‌بندی‌شده متوازن، همراه باتربیت بدن و به پیروی از عقل، مبتنی بر شناخت نیازها، علایق و قابلیت‌ها انجام گیرد.

آموزه‌های پیامبر اکرم (ص) در تربیت دینی این اصل را خاطرنشان می‌سازد که پرورش باید در چرخه‌ها و دوره‌های رشد: ـ «رشد بدنی، ذهنی و عقلی» ـ و بر اساس یک سیر منظم صورت گیرد.

بر این اساس، پیامبر (ص) دوره‌های تربیتی را به سه دوره: سیادت، اطاعت و وزارت تقسیم می‌کند و برای هرکدام با توجه به نیازهای آن دوره دستور عمل‌های خاص بیان می‌کند.

عدم توجه به اصل تدریج، مربیان را با مشکلات زیادی روبه‌رو می‌گرداند؛ زیرا اگر کودک به‌یک‌باره بدون آمادگی تدریجی، در همان روز مقرر که مکلف می‌گردد، با انبوهی از تکالیف روبه‌رو شود و خود را ملزم به رعایت همه آن‌ها بداند، قطعاً شانه خالی می‌کند و از عهده این‌همه وظیفه و مهم برنمی‌آید. اگر هم بپذیرد، تکلیف (که یک شرافت ارزشمند هست) برای او خاطره‌ای شیرین و به‌یادماندنی نخواهد بود. مثل‌اینکه شخصی را بدون هیچ آمادگی به درون حوض آب سرد پرتاب و دچار شوک کنیم، درحالی‌که اگر آرام‌آرام بدن خود را داخل آب می‌کرد، برای او هیچ مشکلی پیش نمی‌آمد.

کودکی که هیچ انسی با نماز نداشته، یک‌دفعه مکلف می‌شود که شبانه‌روز هفده رکعت نماز بخواند و یا دخترخانمی که هیچ‌گونه پایبندی، گرچه اندک به پوشش نداشته، الآن مجبور می‌گردد حجاب را به‌طور کامل رعایت کند نماید! طبیعی است که دچار وحشت می‌شود.

تأثیر احترام

انسان‌ها ازنظر روانی، به احترام نیاز دارند و غالباً به افراد و پدیده‌هایی توجه می‌کنند که نیاز آن‌ها را تأمین نماید، بدین‌جهت یکی از اصول اساسی در تربیت دینی، توجه به «اصل احترام» است.

بدون احترام و گرامی داشت شخصیت کودک، توفیق چندانی در تربیت دینی نخواهد بود. به خاطر اهمیت این اصل، رسول اعظم (ص) به‌عنوان والاترین الگوی تربیتی و بزرگ‌ترین مربی انسان‌ها، اهتمام خاصی نسبت به گرامیداشت و احترام به کودکان داشتند. در برخورد با امام حسن و امام حسین علیهماالسلام توجه به این اصل را در سیره تربیتی حضرت رسول (ص) به‌خوبی می‌بینیم. نقل می‌کنند:

رسول اکرم نشسته بودند، حسن و حسین علیهماالسلام وارد شدند، حضرت به احترام آن‌ها از جای برخاست و به انتظار ایستاد. کودکان آرام می‌آمدند، لحظاتی طول کشید، ازاین‌رو رسول اکرم (ص) خود به‌طرف کودکان پیش رفتند و از آنان استقبال کردند، بغل باز کردند و هر دو را در آغوش گرفتند.

رسول اکرم (ص) برای امام حسن و امام حسین احترام ویژه‌ای قائل بودند و با عنایت خاص برخورد می‌کردند، مَنِش و روش برخورد ایشان با کودکان دیگر نیز نشان از احترام به آنان داشت. سیره‌نویسان گزارش داده‌اند: هر وقت که رسول اکرم (ص) از سفری برمی‌گشت، درراه با کودکان برخورد می‌کرد و به احترام آن‌ها می‌ایستاد، سپس امر می‌فرمود که کودکان را از زمین بلند کرده و به حضرت دهند. رسول (ص) بعضی را در بغل می‌گرفتند و به اصحاب امر می‌فرمود کودکان را بغل بگیرید. اطفال از این برخورد محبت‌آمیز، بی‌اندازه خوشحال می‌شدند و این خاطرات شیرین را هرگز فراموش نمی‌کردند. همین شیوه و روش را پیامبر (ص) به والدین توصیه می‌کرد و می‌فرمود:

«به فرزندان خود احترام بگذارید و با آداب و روش پسندیده با آن‌ها برخورد کنید.»

احترام به کودکان در سیره رسول اعظم (ص) اهمیت داشت و گاهی اتفاق می‌افتاد حضرت جهت رعایت حال کودکان، نماز خود را به‌سرعت پایان می‌داد. امام صادق (ع) نقل می‌کند که رسول اکرم (ص) نماز ظهر را با مردم به جماعت گزارد و دو رکعت آخر را به‌سرعت و با حذف مستحبات خواند. پس از نماز مردم گفتند: یا رسول‌الله! آیا در نماز پیشامدی شد، حضرت فرمود: مگر صدای گریه کودک را نشنیدید؟

اعتدال لازم است

یکی دیگر از اصول تربیت اسلامی اصل اعتدال است. با توجه به ظرفیت‌های مختلف انسان‌ها، این اصل در تربیت دینی ضرورت جدی پیدا می‌کند.

اعتدال است که انسان را به صراط مستقیم هدایت می‌کند. سیره رسول اعظم (ص) در دعوت مردم به دین و دینداری، بر اساس اعتدال و میانه‌روی بود. امیر مؤمنان (ع) فرمود: «سیره حضرت در زندگی اعتدال بود» و به‌صورت مؤکد امت را به‌اعتدال دعوت می‌فرمود:

«من و پرهیزکاران امتم از تن دادن به کارهای تحمیلی (که آمیخته به رفتار ساختگی و مایه ناراحتی و مشقت است) منزه و پیراسته هستیم.»

والدین عاقل توجه به اصل اعتدال را در تربیت دینی همیشه موردتوجه قرار می‌دهند. عدم توجه به این اصل مهم و اساسی، همچون آفتی است بر سرزمین وجود تربیت شونده که ریشه دین و دین‌داری و ایمان فطری او را می‌خشکاند. برون‌رفت از مسیر اعتدال در تربیت دینی بسیار آسیب‌زا است، ازاین‌رو در نظام تربیتی اسلام، توجه به اصل اعتدال همیشه موردنظر بزرگان دینی قرار داشته، رمز موفقیت رسول اعظم (ص) در دعوت فراگیر و گسترده مردم، توجه به این اصل بوده است.