روزی روزگاری در دورانی نه چندان دور بیماری‌های عفونی علل عمده مرگ و میر در جوامع را تشکیل می‌داد. با افزایش سطح بهداشت، پیشرفت پزشکی و کشف آنتی‌بیوتیک‌ها، شاهد افزایش سال‌های زندگی یا امید به زندگی در افراد هستیم.

بیماری‌های عفونی تا حد زیادی مهار شد ولی نوع بیماری‌ها تغییر کرد. در این دوره، بروز بیماری‌های متابولیکی که با سوخت و ساز بدن در ارتباط است و سرطان‌ها معضل اصلی سلامت جوامع را شامل می‌شود.. یکی از این بیماری‌ها که متاسفانه از شیوع بالایی نیز برخوردار است، بیماری قند یا دیابت است؛ بیماری که هر روز نام آن را بارها و بارها می‌شنویم ولی شاید هنوز این بیماری را به درستی نشناسیم، راه‌های پیشگیری از ابتلا به آن را ندانیم و یا چگونگی کنترل آن را به درستی نیاموخته باشیم.

دیابت بیماری است که در صورت کنترل‌نشدن می‌تواند اختلالات متابولیکی بسیار و عوارض جدی چشمی، کلیوی و مشکلات مربوط به اعصاب و عروق خونی را به وجود آورد.

تحقیقات نشان داده است که ترکیب رژیم غذایی و شیوه زندگی در پیشگیری و درمان این اختلال نقش مهمی دارد.

آخرین آمار و اطلاعات منتشره از سوی فدراسیون جهانی دیابت (IDF) تعداد بیماران دیابتی در سراسر جهان را نزدیک به 200 میلیون نفر تخمین زده است. در ایران طبق آمار موجود بیش از 1/5 میلیون نفر مبتلا به دیابت هستند. طبق آمارها به نظر می‌آید 14 تا 23 درصد ایرانیان بالاتر از 30 سال یا مبتلا به دیابت هستند و یا در مرحله پیش از دیابت قرار دارند و قند خون آنها نه در حد دیابتی‌ها بالاست و نه در محدوده طبیعی قرار دارد 25 درصد این افراد در آینده دیابتی می‌شوند.

دیابت چیست و چگونه ایجاد می‌شود؟

دیابت شیرین شامل گروه ناهمگونی از بیماری‌های متابولیک است که با افزایش مزمن قند خون و اختلال در سوخت و ساز کربوهیدرات، چربی‌ها و پروتئین‌ها در بدن مشخص می‌شود. این بیماری ناشی از نقص در ترشح انسولین (هورمون کاهش‌دهنده قند خون پس از صرف غذا) یا نقص در عملکرد آن یا هر دو این موارد توامان با یکدیگر می‌باشد. بالابودن قند خون مسوول عوارض کوتاه‌مدت و دیررس این بیماری مزمن بوده که بر تمام اعضا و دستگاه‌های بدن تاثیرات آثار سوء و بسیار جدی می‌گذارد.

دو نوع دیابت شیرین شناخته شده است.

•دیابت نوع 1 و یا وابسته به انسولین است که با تخریب نوعی از سلول‌های پانکراس که مسوول ترشح هورمون انسولین هستند و 5 تا 10 درصد افراد مبتلا به دیابت در خود جای می‌دهد. افراد مبتلا به این نوع دیابت برای جلوگیری از اغما و مرگ، به انسولین تزریقی نیاز دارند. اگرچه این بیماری می‌تواند در هر سنی حتی در دهه‌های نهم و دهم زندگی به وجود آید ولی بیشترین موارد در افراد جوان‌تر از 30 سال دیده می‌شود.

• دیابت نوع 2 یا غیر وابسته به انسولین که به طور معمول 90 تا 95 درصد موارد تشخیص داده شده را شامل می‌شود. عوامل خطر این نوع دیابت عبارتند از سالمندی، چاقی و به ویژه چاقی در ناحیه شکم، تاریخچه ارثی دیابت، تاریخچه دیابت در دوران حاملگی، نداشتن فعالیت بدنی و...

اگرچه بیشتر جمعیت مبتلا به دیابت نوع 2 چاق هستند ولی دیابت نوع 2 می‌تواند در افراد غیر چاق نیز به خصوص در دوران سالمندی رخ دهد. پژوهشی که در تهران انجام شد، نشان داد که در شروع دهه 80 در طول مدت سه سال با افزایش شیوع اضافه وزن و چاقی به میزان 5 درصد در تمام سنین رو به رو شدیم و این امر با افزایش شیوع دیابت به میزان 5/1 درصد همراه بوده است.

افراد مبتلا به دیابت نوع 2 برای بقا به تزریق انسولین نیاز ندارند ولی در برخی از موارد برای کنترل مناسب قند خون نیاز به تزریق انسولین پیدا می‌کنند. این حالت در افرادی اتفاق می‌افتد که در کنترل قند خون خود موفق نبوده‌اند.

دیابت چگونه درمان می‌شود؟

از آنجا که دیابت روی سلامت تمامی‌اندام‌های بدن تاثیرگذار است، حقیقتاً نیاز به مشارکت یک تیم درمانی دارد. در کشورهایی مانند آمریکا و کانادا گروهی از متخصصان در شاخه‌های گوناگون پزشکی متشکل از پزشک متخصص غدد، چشم‌پزشک، نفرولوژیست، داروساز، دندانپزشک، متخصص تغذیه و رژیم درمانی، آموزش‌دهنده در زمینه دیابت، مربی ورزش و مشاور روانی، بیمار را در کنترل بیماری یاری می‌دهند و مشارکت خود فرد در درمان، کلید اصلی موفقیت در درمان است. در درمانی موفقیت‌آمیز نقش محوری بیمار را نباید فراموش کرد. بیمار باید دانش کافی در زمینه بیماری پیدا کند و آموزش‌های لازم و ضروری را ببیند.

در افراد وابسته به انسولین، تزریق مرتب انسولین ضروری است و افراد غیر وابسته به انسولین از قرص‌های کاهنده قندخون مانند آکاربوز، گلی بنکلامید، متفورمین و... استفاده می‌کنند.

نقش تغذیه در کنترل دیابت

در کنترل دیابت، تغذیه نقش بسیار مهم و اساسی و غیرقابل انکار دارد. بی‌توجهی به بعد تغذیه‌ای بیمار می‌تواند تمامی تلاش پزشک و کادر درمانی را نقش بر آب و فرد را با عوارض جدی دیابت روبه‌رو کند.

درمان تغذیه‌ای – پزشکی فردی است و براساس وضعیت بیمار، شیوه پیشرفت بیماری از نظر ایجاد عوارض دیابت در بیمار و با در نظر گرفتن مسائل اقتصادی – اجتماعی، شیوه زندگی و سطح فعالیت بدنی در بیمار صورت
می‌گیرد ولی آموزش اصول کلی تغذیه‌ای به تمامی بیماران دیابتی برای بهبود وضعیت تغذیه‌ای و افزایش سطح آگاهی‌های غذایی آنها ضروری است.