جام جم آنلاین: شاید با سردرد و سرگیجه خودش را نشان دهد، شاید دست و پایتان مور مور شود یا احساس کرختی کنید یا خواب‌آلوده و بی‌حال شوید، حتی شاید هیچ نشانه‌ای نداشته باشید و ناگهان دچار خونریزی مغزی، سکته یا کاهش سطح هوشیاری شوید، در این صورت حتماً فشارتان بالا رفته یا پایین آمده است و شما از آن غافل بوده‌اید.

فشار خون در تعریف علمی عبارت است از فشاری که خون بر دیواره رگ‌ها وارد می‌کند و عواملی چون مقدار خونی که قلب به رگ‌ها می‌فرستد و ویژگی‌های رگ‌هایی که خون در آنها جریان دارد، بر آن اثر می‌گذارد. شما تا به حال برای گرفتن فشار خون به پزشک مراجعه کرده‌اید؟ شاید برای شما هم این پرسش پیش آمده باشد که چرا پزشکان همیشه فشار خون را در قالب دو عدد اعلام می‌کنند؟

دکتر مهشید معصوم بابایی، پزشک متخصص داخلی درباره چگونگی اندازه‌گیری فشار خون می‌گوید: «میزان فشار خون از طریق اعلام بالاترین میزان فشار خون یا فشار سیستولی روی پایین‌ترین میزان آن یا فشار دیاستولی، اندازه‌گیری می‌شود.»

به گفته این پزشک، عدد سیستولی مربوط به نیرویی است که خون در زمان انقباض قلب بر دیواره رگ‌ها وارد می‌کند و عدد دیاستولی فشاری است که بین دو ضربان بر دیواره رگ‌ها وارد می‌شود. فشار خون معمولاً بر حسب میلی‌متر جیوه یا سانتی‌متر جیوه بیان می‌شود، اما ما در ادامه این متن، اصطلاح میلی‌متر جیوه را که باید پس از اعداد سیستول و دیاستول به کار ببریم برای تسهیل در مطالعه، حذف می‌کنیم. دکتر معصوم بابایی می‌گوید: «هم بالا بودن فشار سیستول و هم بالا بودن فشار دیاستول، خطرناک است و ممکن است به عوارض شدید قلبی عروقی بینجامد.»

یک تقسیم‌بندی مهم

دکتر معصوم بابایی با تقسیم‌بندی انواع فشار خون به 3 گروه عمده توضیح می‌دهد، میزان سیستول در فشار خون طبیعی کمتر از 120 و میزان دیاستول کمتر از 80 است، اما فشار خونی که در آن سیستول بالاتر از 140 و دیاستول بالاتر از 90 می‌شود و کسانی که فشار سیستول آنها بین 120 تا 140 و دیاستول آن‌ها بین 80 تا 90 باشد، گروه پیش فشار خون بالا نامیده می‌شوند. این متخصص داخلی درباره فشار خون در کودکان می‌گوید: «فشار خون در کودکان یک عدد مشخص نیست و تحت تأثیر سن، جنس و قد کودکان تغییر می‌کند و باید آن را با فشارسنج مخصوص کودکان اندازه‌گیری کرد.»

شما هم سؤال دارید؟

تقسیم‌بندی فشار خون را خواندید؟ چیزی کم نداشت؟! ممکن است شما هم مثل ما، بخواهید بدانید چرا فشار خون پایین در این تقسیم‌بندی جایی ندارد. معصوم بابایی در این زمینه تاکید می‌کند: «فشار خون بالا یک بیماری است، اما بیماری با عنوان فشار خون پایین، وجود ندارد پایین بودن فشار خون معمولاً به عنوان نشانه بیماری دیگر شناخته می‌شود که یکی از نشانه‌های آن، پایین آمدن میزان فشار خون است.»

دلایل افت فشار خون

دلایل افت فشار خون چندان متعدد نیستند به گفته این متخصص داخلی، بیماری‌هایی که با عرق ریزی شدید همراهند، اسهال، استفراغ، دردهای شدید و به طور کلی همه بیماری‌هایی که سبب خروج مایعات از بدن می‌شود، سبب کاهش فشار خون جاری در رگ‌ها می‌شود.

از سویی دیگر، تحریک سیستم پاراسمپاتیک بدن نیز ممکن است سبب افت فشار شود که معنی ساده آن همان حال و هوایی است که آدم‌ها در شرایط پراسترس دچارش می‌شوند، مثل همان‌ها که در مجالس سوگواری غش می‌کنند.

فشار خون بالا، بی‌نشانه تا مرحله بحران

به گفته معصوم بابایی فشار خون بالا، برخلاف فشار خون پایین که همیشه دلیلی دارد، در بسیاری از موارد، دلیل اصلی افزایش فشار خون تشخیص داده نمی‌شود، گاهی امکان دارد این پدیده تحت تأثیر عوامل ژنتیکی و محیطی باشد و گاهی ممکن است بالا رفتن فشار خون به دلیل بیماری‌هایی مثل پرکاری یا کم‌کاری تیروئید، پرکاری غده فوق کلیوی، پرکاری غده پاراتیروئید باشد و گاهی وقت‌ها هم وابسته به نوع رژیم غذایی بیماران است.

با این حال پزشکان به خوبی می‌دانندکه اگر مراجعه‌کنندگان آنها زیادی چاق باشند، با ورزش کردن میانه‌ای نداشته باشند، از سبزی و میوه خوششان نیاید و در عوض علاقه‌مند به رژیم‌های غذایی پرنمک و پرچربی باشند یا داروهای کاهش اشتها یا ضدبارداری مصرف کنند یا الکلی باشند، احتمالاً در خطر افزایش فشار خون بیمارگونه هستند و باید فشارشان را کنترل کنند.

به گفته این متخصص داخلی افزایش فشار خون یک قاتل بی‌صداست و هرچند وقتی فشار خون خیلی بالا باشد ممکن است با نشانه‌هایی مانند تنگی نفس، سردرد، کند زدن نبض، استفراغ، خواب رفتگی دست‌ها و حتی خونریزی مغزی همراه باشد، اما در بیشتر مواقع تا رسیدن به مرحله بحران، بی‌نشانه است و در عین حال سالانه بیش از 900 هزار نفر را با انواع عارضه‌های قلبی، مغزی و کلیوی روانه قبرستان می‌کند. این متخصص داخلی هشدار می‌دهد: «علائم افزایش فشار خون در مرحله بحرانی بسیار به علائم افت آن شبیه است و به همین دلیل نمی‌توان با مشاهده علائم ظاهری فرد از پایین یا بالا بودن فشار او مطمئن شد و به همین دلیل تغییرات فشار باید توسط پزشک با فشارسنج اندازه‌گیری شود.»

اشتباه‌های رایج

معصوم بابایی درباره اقداماتی که می‌توان آنها را هنگام تغییر فشار خون انجام داد، می‌گوید: «زمانی که فشار فردی افت می‌کند باید به او مایعاتی مثل انواع آب میوه و... خورانده شود، اما در فشار بالا بهترین اقدام مراجعه به پزشک است.»

او با اشاره به اشتباه‌های رایج مردم در مواجهه با تغییرات فشار خون می‌گوید: «باورهای غلط در این زمینه فراوانند، برای مثال برخی از مردم تصور می‌کنند وجود قند در مواردی که فرد دچار افت فشار خون شده مؤثر است، در حالی این ماده نقشی در بالا آوردن فشار ندارد و نقش اصلی را مایعات به عهده دارد.» او همچنین به یکی دیگر از باورهای غلط در اذهان عمومی اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد: «بعضی‌ها خیال می‌کنند ترشی‌ها و بخصوص آب لیمو، سرکه و آب غوره سبب افت فشار می‌شود در حالی که‌ترشی باعث پایین آوردن اسیدیته خون می‌شود که این پدیده سبب احساس ضعف و بی‌حالی در فرد می‌گردد و به هیچ وجه ربطی به پایین آوردن فشار خون ندارد.»