زهد و ساده زیستی چه اثراتی بر روابط خانوادگی و نوع تربیت فرزندان دارد؟

خانواده کانون گرم محبت [1] و نشاط و تلاش است. انسان در مسیر تکاملی خود برای پاسخگویی به نیازهای روحی و جسمی‌اش، شریکی برای زندگی انتخاب می‌کند. زن و شوهر، یکدل و یکرنگ و با همدلی، پیوند مبارکی را شروع نموده و با هم و به همراه هم مسیر پرفراز و نشیب زندگی مشترک را طی می‌نمایند.

انسان در طول زندگی با انواع سختی‌ها و مشکلات روبرو می‌شود که به یقین، داشتن همسری خوب و آگاه، کمک شایانی به حل آن‌ها می‌نماید.

از آنجا که طرفین دارای تفکرات و ذهنیات متفاوتی هستند که نمی‌توان آن‌ها را نادیده گرفت، باید برای رسیدن به تفاهم، به اصول مشترکی تکیه نمود. بهترین و پایدارترین اصول، تعالیم تربیتی اسلام است که با تمسک به آن، اختلاف نظرها رفع گردیده و صلح و دوستی کانون زندگی را فرا می‌گیرد.

یکی از اساسی‌ترین مسائل خانوادگی، رسیدگی به وضع اقتصادی آن است که بر مرد واجب است در حد متعارف و معمول، وسایل رفاه و آسایش زندگی را فراهم آورد. [2] در این راستا، به ویژه در زمانی که جامعه دچار بحران اقتصادی و تورم می‌باشد، آموزه‌های دینی در پایداری خانواده نقش مهمی را ایفا می‌نمایند که از آن جمله زهد و ساده زیستی است.

اگر نظری به اختلافات میان زن و شوهر بیندازیم که گرمی و طراوت زندگی را هدف قرار گرفته و چه بسا سبب از هم پاشیدن آن شده‌اند، مسائل اقتصادی و فشارهای مادی جای زیادی را به خود اختصاص داده است. بسیاری از مشکلات اقتصادی در خانواده از دلبستگی های مادی و فریفتگی به تجملات نشأت می‌گیرد که سبب زیاده جویی و اسراف گشته و بار سنگینی بر نظام اقتصادی خانواده وارد می‌نماید.

چه بسیار اختلافاتی که از تجملات و دکوراسیون منزل، مُبل و انواع لباس و زیور آلات و ... سرچشمه گرفته و آینده فرزندان را به خطر افکنده است. ریشه این قبیل اختلافات در "فقدان زهد در زندگی" است.

زهد اسلامی به معنای ترک دنیا و نعمت‌های آن و تحمل محرومیت‌های مادی نیست، زیرا اسلام بهره مندی از امور مادی را مردود نمی‌شناسد و رهبانیت مسیحی [3] و جهالت صوفیه [4] را قبول ندارد.

همان طور که خداوند می‌فرماید: ای پیامبر، بگو چه کسی زیورها و غذاهای پاکیزه را که خدا برای بشر آورده حرام کرده است؟[5]

اسلام می‌گوید دنیا و زیبایی‌های آن نباید هدف زندگی تلقی شود. دستورات دینی برای آن است که همه تلاش و آرزوهای ما برای رسیدن به دنیا نباشد و کمال و خوشبختی خویش را در بهره مندی از امور مادی ندانیم؛ [6] از این جاست که نقش زهد در زندگی روشن می‌شود.

اگر زن و شوهر در عین برخورداری از نعمت‌های مادی و رفاه نسبی، خوشبختی را در فضایل اخلاقی و بی نیازی روح بدانند، دیگر برای کوچک‌ترین مسأیل مادی کارشان به بحث و مشاجره و اختلاف نمی‌کشد.

آری، کسی که مقدار خوشبختی و سعادت را به مقدار بهره مندی خویش در رفاه مادی مرتبط می‌داند و دنیا هدف زندگی او قرار می‌گیرد، اسیر زرق و برق مادیات شده و چشم و هم چشمی، رقابت در تجملات، مدگرایی در پوشاک و دکوراسیون منزل از دغدغه‌های اصلی زندگی او می‌شود؛ زیرا در صورت محرومیت از این ظواهر فریبنده، سعادت خویش را در خطر می‌بیند و با وجود دلبستگی ها و علاقه مندی مفرط، رعایت وضعیت اقتصادی خانواده و به خطر افتادن آرامش و صفا را نادیده می‌گیرد. چه بسیار زندگی‌ها که با پرداختن به امور مادی به انحراف کشیده شده و مرد برای برآورده کردن خواسه های زن و فرزند، مجبور شده از راه‌های نامشروع کسب درآمد کرده و پاسخگوی امیال بی پایان آنان باشد.

حضرت علی (علیه‌السلام) می‌فرماید: تمام معنای زهد در دو جمله از قرآن نهفته است، خدا در قرآن بیان فرمود: برای این‌که بر آنچه از مادیات دنیا از شما قوت می‌گردد متأسف نشوید و به آنچه به شما می‌رسد شاد نگردید. هرکس برگذشته اندوه نخورد و بر آینده شادمان نشود بر هر دو جانب زهد دست یافته است. [7]

مشکل اساسی بسیاری از افراد در همین است که برخلاف دستور حیات‌بخش قرآن، در محرومیت‌های مادی متأسف و نگران می‌شوند و خود را دور از سعادت یافته و شادی و خوشبختی را در داشتن آن‌ها می‌دانند.

هنگامی‌که دنیاپرستی در جامعه رواج پیدا کند، خودکامگان سودپرست به بهانه آزادی برای ایجاد کالاهای تجمّلی که تنها برای اشباع هوسرانی‌ها به درد می‌خورد، با ایجاد تقاضاهای مصنوعی دست به انواع گوناگون از تبلیغات و عرضه آن‌ها می‌زنند و به سودجویی خویش ادامه می‌دهند و امنیت و سلامت جامعه و خانواده را به خطر می‌اندازد.

اما در سایه زهد و ساده زیستی، ظواهر فریبنده دنیا رنگ می‌بازد و شخص می‌تواند با درک بیشتری، خویش را با واقعیت زندگی وفق داده و در شرایط سخت و دشوار هم با دلی شاد و امیدوار، به زندگی بپردازد و به راحتی از تجملات چشم‌پوشی نماید و در محیط خانواده با همدلی و همکاری در جهت سعادت و خوشبختی حقیقی گام برداشته و با پیشه ساختن قناعت [8] و دوری گزیدن از اسراف [9] زندگی خوبی را دنبال نماید.

از این جا نقش زهد و ساده زیستی در تربیت فرزندان روشن می‌گردد، زیرا مادر و پدری که فلسفه زهد را درک نکرده، در مالیات غرق گشته و سعادت خویش را در برخورداری هرچه بیشتر از آن می‌دانند، در تربیت فرزندان نیز سعی می‌کنند که همین نوع خوشبختی را برای فرزندانشان تحصیل کنند و تا جایی که می‌توانند انواع وسایل رفاه را برایشان مهیا ساخته و به قول خودشان نگذارند گرد محرومیت و نداری بر سر و رویشان بنشیند. چنین فرزندانی، لوس و زودرنج و حساس و بی مسؤولیت بار می‌آیند؛ زیرا ساختار شخصیت هر فرد در کودکی تعیین می‌شود و در آن زمان است که باید به نحو صحیح تربیت شود. [10]

آری، فرزندی که هرچه درخواست می‌نماید، برایش تهیه می‌کنند و در اختیارش می‌گذارند، در مسیر رشد و زندگی، در مقابل مشکلات کوچک هم تاب مقاومت و ایستادگی ندارد؛ زیرا در زندگی روزمره، همیشه اتفاقات، مطابق خواست و میل انسان روی نمی‌دهند.

بدین ترتیب، فرزندی که هیچ‌گاه طعم محرومیت را نچشیده و همیشه در طول کودکی به خواسته‌های خویش رسیده است، در زندگی فردی و اجتماعی نیز بر همین قاعده پیش می‌رود، ولی از آنجا که در جریان واقعی زندگی، کارها مطابق با خواسته‌های شخصی رخ نمی‌دهد، تحمل را از دست داده شکست می‌خورد یا برای رسیدن به چیزهای که همیشه در اختیار داشته، راه انحراف را در پیش می‌گیرد و از مسیر درست خارج می‌شود.

اما اگر ساده زیستی در زندگی و محیط خانواده حاکم باشد و فرزند از ابتدای رشد و شکوفایی خویش مفاهیم دیگری از قبیل ایثار، اخلاق و معنویات را درک نماید و سعادت را در دنیا و نعمت‌های آن نداند، با دیدی باز و روشن پا به عرصه اجتماع می‌گذارد و با واقعیات زندگی بهتر روبرو می‌شود.

منابع کمکی:

1 ـ کتاب حق و باطل، شهید مطهری، فصل پایانی کتاب.

2 ـ کتاب سیری در نهج‌البلاغه، شهید مطهری، فصل پایانی کتاب.

[1]. به همین مضمون آیه 21 سوره روم می‌فرماید "از آیات الهی آن است که برای شما از جنس خودتان جفتی بیافرید که در بر او آرامش یافته و با هم انس گیرید و میان شما رأفت و مهربانی برقرار نمود".

[2]. روایات متعددی در تشویق و تأیید تلاش برای رفاه زن و فرزند موجود است، رجوع شود به بحارالانوار، ج 104، ص 69.

[3]. لا رهبانیه فی امتی، بحارالانوار، ج 70، ص 115.

[4]. رجوع شود به سفینة البحار، شیخ عباس قمی، ص 57 (واژه صوف) مؤسسه الوفاء، بیروت.

[5]. "قل مَن حرّم زینة الله آلتی اخرج لقبادهِ والطیبات من الرزق"؛ اعراف، 32.

[6]. شهید مطهری، مرتضی، حق و باطل، چاپ چهارم، قم، صدرا، 1364، ص 136 تا 150.

[7]. "الزهدُ بَین کلمتین مِن القرآن قال الله سبحانه "لکیلا تأسوا علی مافاتکم ولا تفرحوا بما اتاکم" و من لم یأس علی الماضی و لم یفرح بآلاتی فقد اَخذ الزهد بطرفیه"؛ میزان الحکمة (ری شهری)، چاپ دوم، ج 4، قم، دفتر تبلیغات، 1362، ص 251. (آیه قرآن از سوره حدید، 23).

[8]. رجوع شود میزان الحکمة (ری شهری)، چاپ دوم، ج 8، قم: دفتر تبلیغات، 1367، ص 278.

[9]. آیات متعددی بر دوری گزیدن از اسراف دلالت می‌کند، اعراف،31؛ انعام، 141؛ اسراء، 27؛ غافر، 26.

[10]. مضمون روایتی در میزان الحکمة، چاپ دوم، ج 1، قم، دفتر تبلیغات، 1367، ص 73