بطور معمول در هر فرد سالم دو کليه وجود دارد که هر يک در يکطرف ستون مهره ها و زير دنده هاي تحتاني واقع شده اند. کليه ها به رنگ قرمز متمايل به قهوه اي بوده و از نظر شکل شبيه لوبيا مي باشند . هر کليه به اندازه مشت بسته فرد است . اکثر اعضائ بدن براي عملکرد مطلوب وابسته به کليه ها هستند

کليه ها چگونه عمل مي کنند

مهمترين وظيفه کليه ها برداشت مواد زائد از خون و بازگرداندن خون تصفيه شده به بدن مي باشد. هر دقيقه حدود يک ليتر خون - يک پنجم خوني که توسط قلب پمپ مي شود- از طريق سرخرگ کليوي وارد کليه ها مي شود. پس از اينکه خون تصفيه شد خون تصفيه شده از طريق سياهرگ هاي کليوي به بدن باز مي گردد

داخل هر کليه متجاوز از يک ميليون واحد بسيار ريز عملکردي بنام نفرون وجود دارد. هر نفرون از يک صافي بسيار کوچک بنام کلافه -گلومرول- که به يک لوله کوچک - توبول - متصل است تشکيل مي شود. آب و مواد زائد توسط اين صافي از خون جدا مي شوند و به داخل لوله هاي کوچک -توبول ها- جريان پيدا مي کنند

قسمت عمده اين آب توسط لوله هاي کوچک باز جذب مي شود و مواد زائد بصورت غليظ وارد ادرار ميشوند تا دفع گردند

ادرارهاي جمع شده از لوله هاي کوچک وارد قسمت قيفي شکل بنام لگنچه کليه شده و سپس از طريق لوله اي بنام حالب وارد مثانه مي شود. مثانه ادرار را تا زماني که ادرار کنيد نگهداري مي کند. پس از مثانه ادرار از طريق لوله اي بنام پيشابراه از بدن خارج مي شود. کليه سالم بطور معمول يک تا ٢ ليتر ادرار در روز و بر اساس ميزان مايعات دريافتي توليد مي کند. کليه سالم قابليت افزايش فعاليت خود را دارد بطوريکه اگر يک کليه از دست رود کليه ديگر بزرگ شده و کار دو کليه را انجام خواهد داد

دلايل اهميت زياد کليه ها چيست

کليه ها به خاطر اينکه سه کار ضروري انجام مي دهند داراي اهميت خاصي هستند

١- کليه ها آب بدن را تنظيم مي کنند

براي اينکه بدن شما بدرستي و به نحو مطلوب فعاليت کند لازم است که داراي حجم مناسب آب باشد. يکي از مهمترين وظايف کليه ها برداشت آب اضافي يا حفظ آب بدن در موارد ضرورت مي باشد

٢- کليه ها مواد زائد را برداشت مي کنند

بسياري از مواد در خون و مايعات بدن بايد در اندازه مناسب وجود داشته باشند تا بدن به درستي عملکرد داشته باشد. براي مثال سديم و پتاسيم مواد معدني هستند که از مواد غذايي بدست مي آيند. اين مواد معدني براي سلامتي لازم هستند اما بايد در حد معيني نگهداشته شوند. زمانيکه کليه ها بدرستي فعاليت کنند، مواد زائد از بدن داخل ادرار ترشح مي شوند همچنين کليه ها در تنظيم ساير مواد معدني در بدن مانند کلسيم و فسفر که براي تشکلي استخوان لازمند، کمک مي کنند مواد زائد مانند اوره و کراتي نين نيز بايد از بدن خارج شوند . اوره و ساير مواد زائد زماني که بدن پروتئين ها مانند گوشت را تجزيه مي کند، تشکليل مي شوند. کراتي نين يک محصول زائد عضلات است. اگر فعاليت کليه ها کاسته شود، اوره و کراتي نين در خون افزايش مي يابند بسياري از محصولات زائد اگر از مايعات بدن جدا نشوند براي بدن سمي هستند براي مثال، وقتي فردي دارويي مصرف مي کند، مواد زائد شيميايي که از مصرف اين دارو در بدن بوجود مي آيند، عمدتا توسط کليه ها از بدن خارج مي شوند

٣- کليه ها هورمون مي سازند

کليه هاي سالم پيک -پيغام بر- هاي شيميايي مهمي بنام هورمون ها را نيز مي سازند. اين هورمون ها در جريان خون گردش کرده و بعضي از عملکردهاي بدن مانند فشار خون، ساخت گويچه هاي قرمز و برداشت کلسيم از روده ها را تنظيم مي کنند

چه کسي در معرض خطر ابتلا به بيماريهاي کليوي است

بيماري کليوي معمولا بي سر و صدا پيشرفت مي کند وقبل از ايجاد هر گونه شکايت موجب تخريب قسمت عمده اي از فعاليت و عملکرد کليه مي گردد. بنابراين افراد در معرض خطر پيشرفت بيماري کليوي بايد بطور مرتب مورد ارزيابي قرار گيرند. اين افراد کساني هستند که مبتلا به بيماري قند - ديابت - پرفشاري خون، بيماري عروقي و وابستگان نزديک افراد مبتلا به بيماريهاي ارثي کليه مي باشند

علائم هشدار دهنده بيماريهاي کليوي کدامند

گاهي اوقات افراد با بيماري شديد کليوي نيز بدون علامت مي باشند. اين موضوع اهميت آزمايش خون يا ادرار را در بررسي مشکلات کليوي روشن مي کند. بهرحال شکايات و علائم زير مي توانند نشانگر بيماري کليوي باشند که در صورت وجود، انجام آزمايشات و بررسي هاي بيشتر توصيه مي شود

بعضي از شکايات و علائمي که مي تواند نشانگر بيماري کليوي باشد:

خستگي

پرفشاري خون

ورم چشم ها، دست يا پا

دفع ادرار خوني ، تيره يا رنگ چاي

شب ادراري - بيشتر از يک بار در موقع خواب

کاهش اشتها - کاهش وزن

خارش سراسري پايدار

اگر کليه ها نارسا شوند چه چيزي اتفاق مي افتد

زماني که کليه ها نارسا شوند مواد زائد و مايعات در بدن تجمع پيدا کرده و شما نياز به درمان دياليز - براي تصفيه خون يا به وسيله ماشين يا از راه شکم و بصورت دياليز صفاقي - يا پيوند کليه داريد چگونه مي توانيد در پيشگيري از بيماريهاي کليوي موثر باشيد

فشار خون خود را بطور منظم چک کنيد. فشار خون بالا و کنترل نشده سرعت طبيعي هر گونه بيماري کليوي را افزايش مي دهد. اگر شما مبتلا به بيماري قند - ديابت - مي باشيد، بايد بيماري شما تحت کنترل درآيد. تعداد زيادي از بيماران کليوي مبتلايان به بيماري قند مي باشند به خصوص و حتي الامکان از مصرف داروهايي که توسط پزشک تجويز نشده اند ماند مسکن ها خودداري کنيد. قبل از مصرف هر دارو حتما با پزشک خود مشورت نمائيد

ساير داروهاي خاص مانند سموم، آفت کش ها و مواد مخدر و ...- نيز مي توانند موجب آسيب کليه شوند. پزشک شما مشکلات و عوارض ناشي از مصرف طولاني مدت و بدون مجوز اين داروها را بيان مي کند

نارسايي كليه و طب سنتي

كليه ها دو عضو لوبيايي شكل ، مجموعاً به وزن 300 گرم هستند كه در خلف صفاق و در مجاورت جدار خلفي شكم قرار گرفته اند و توسط مهره ها از هم فاصله دارند. ناف كليه محل عبور عروق ، اعصاب كليه و ميز راه است. ساختمان كليه از خارج به داخل شامل يك كپسول ليفي كه سطح خارجي كليه و كف سينوس را مي پوشاند و پارانشيم يا بافت اصلي كليه حاوي يك بخش محيطي كمرنگ به نام كورتكس يا قشر كليه و يك بخش مركزي تيره به نام مدولايا بخش مركزي كليه مي باشد. قشر كليه دانه دانه است و ضخامت آن 18 ميلي متر است در داخل بخش مركزي تعداد 8 الي 12 هرم ديده مي شود كه قاعده آنها متوجه خارج و رأس آنها متوجه سينوس است كه ايجاد پاپي كليوي مي كند، در رأس هر يك از آنها تعدادي سوراخهاي ريز ذره بيني ديده مي شود.

كليه در زير ميكروسكوپ از تعداد زيادي واحدهاي لوله اي به نام نفرون تشكيل شده است. جدار اين لوله ها فقط از يك طبقه سلول ساخته شده و در مجاورت مستقيم مويرگهاي خوني است. هر نفرون شامل :

گلومرول

كپسول گلومرولي ( بومن )

اولين لوله پيچيده يانزديك (پروكزيمال)

قوس هنله

دومين لوله پيچيده يادور(ديستال)

لوله هاي جمع آوري كننده ادرار

تعداد نفرونها از يك تا چهار ميليون مي باشد و گلومرول كه حدود 200 ميكرون قطر دارد از فرو رفتن كلافه اي از مويرگها به داخل انتهاي فنجاني شكل كپسول بومن تشكيل مي شود .مويرگها از طريق يك شريانچه آوران خون دريافت كرده و از طريق يك شريانچه و ابران با قطر كوچكتر خون را تخليه مي كند. جدار كپسول بومن آندوتليوم نوع غربالي با منافذ به قطر 100 نانومتر دارد. از نظر عملي غشاء گلومرولي عبور آزاد مواد خنثي تا قطر 4 نانومتر را ممكن مي سازد و تا حد زيادي از عبور مواد با قطر بيشتر از 8 نانومتر جلوگيري مي كند. لوله پيچيده نزديك (پروكسيمال) به قطعه نازك شاخه نزولي قوس هنله ختم مي گردد و قطعه نازك به قطعه ضخيم شاخه بالا رونده قوس هنله منتهي و حدود 12 ميليمتر طول دارد ، سلولهاي اين قسمت مكعبي بوده و داراي ميتوكندري فراوان است. قسمتهاي قاعده اي غشاء آنها داراي فرو رفتگي هاي بسيار و وسيع هستند. در مجاورت بخش بالا رونده ضخيم قوس هنله سلولهاي كنار گلومرولي ترشح كننده رنين قرار دارند كه با تغيير شكل اپي تليوم لوله اي كانون متراكم ياماكولادنسا تشكيل مي شود. سلولهاي كنار گلومرولي ، ماكولادنسا و تعدادي سلول گرانولربين آنها روي هم دستگاه كنار گلومرولي ناميده مي شود. كار كليه را مي توان در سه قسمت دفع ، تنظيم يا هموستاز و آندوكريني خلاصه كرد. مواد زائد دفعي حاصل از متابوليسم مثل تركيبات ازتي غير پروتئيني ، اوره ، كراتينين ، اسيد اوريك و غيره ‌مي‌باشد نقش اصلي كليه در تنظيم و هموستاز بدن است. تنظيم و هموستاز بدن توسط اعمال جذب دوباره و ترشح اعمال مي شود. و مثلاً مقدار جذب دوباره فسفات بوسيله غلظت كلسيم پلاسما و اثر هورمون پارا تيروئيد بر سلولهاي لوله هاي ادراري تنظيم مي شود. تنظيم غلظت ادرار در قسمت بالا رونده هنله با مكانيزم شيب اسمزي كورتيكومدولاري براي عمل لوكوسيتها و فعاليت آنها لازم است. لوله دور عملا ًمنطقه فعالي از نفرون است كه براي تنظيم الكتروليتهاي پلاسما و سطح اسيد و باز پلاسما اهميت دارد. در اين قسمت يون پتاسيم ترشح مي شود و يونهاي سديم با ئيدروژن تعويض مي گردد. آلدسترون تنظيم كننده قوي جذب دوباره سديم است. توليد آلدسترون از قشر فوق كليه به وسيله سيستم رنين - آنژيوتانسين و غلظت زياد پتاسيم پلاسما تحريك مي شود. اعمال آندوكريني كليه :

سنتز يا ساخت هورمونها

فعال نمودن هورمونهاي ساير اعضاء مي باشد. عمل اوليه آندوكريني كليه شامل توليدرنين ، پروستاگلاندين ها واريتر و پويئتين است كه اين آخري بر مغز استخوان تأثير و سبب تكثير و بلوغ گلوبولهاي سرخ مي شود بنا بر اين در بي كفايتي كليه علامت مهم آنمي(كم خوني) است كه شدت آن با از بين رفتن كار كليه رابطه مستقيم دارد. رنين و پروستاگلاندين ها بر سيستم عروقي كليه اثر مي گذارند. سيستم رنين آنژيوتنسين تنظيم كننده مهم فشار خون مي باشد كه در ارتباط با غلظتهاي سديم و پتاسيم پلاسما عمل مي كند. آلدوسترون تعويض يونهاي سديم و پتاسيم در لوله ديستال را تنظيم مي كند و بالاخره كاليكرئين در قشر كليه توليد مي شود و مولد و ازوديلاتور قوي با اثرات ناتريوتيك بوده به وسيله مقدار آلدوسترون ، مصرف سديم ، فشار شرياني و آنژيوتانسين 2 و دفع ادراري آن تنظيم مي شود. نقش سيستم كاليكرئين در ارتباط با دفع سديم و تنظيم موضعي خون كليه است. پروستاگلاندين هاي E2 ، A2  و F2 در مركز كليه سنتز و بر شرائين اثر وازوديلاتور دارند. كليه محل مهم تشكيل 1 و 25 دي هيدروكسي‌ كوله ‌كالسيفرول (فعالترين شكل ويتامينD ) مي‌باشد. ميزان جريان خون در هر دو كليه 1200 ميلي ليتر در دقيقه و ميزان جريان پلاسما در هر دو كليه 650 ميلي ليتر در دقيقه است و 65 در صد تمام روندهاي جذب مجدد و ترشح در توبولهاي ابتدايي انجام ميشود يكي از مهمترين شاخصهاي عملكرد كليه ها ميزان فيلتراسيون گلومرولي مي‌باشد (از اينولين و مانيتول سود مي برند). اينولين در كليه نه جذب مجدد و نه ترشح مي شود. اپيتليوم بخش آخر شاخه صعودي قوس هنله نفوذ پذيري بسيار كمي به آب داشته و نسبت به اوره غير قابل نفوذ است. بخش قشري توبولهاي جمع كننده كه عامل ادرار بسيار غليظ ، بسيار رقيق ، اسيدي و قليائي مي باشد ، نسبت به اوره تقريباً غير قابل نفوذ است ولي بخش مركزي توبولهاي جمع كننده نسبت به اوره نفوذ پذيري متوسطي دارد و مقادير زيادي اوره بطور طبيعي از توبولهاي جمع كننده مركزي جذب مجدد مي شود. غلظت اوره در توبول جمع كننده فوق العاده زياد است و از آنجا به داخل مايع سلولي قسمت مركزي كليه انتشار يافته و مجدداً جذب قوس هنله شده و همراه مايع توبولي در شاخه صعودي قوس هنله و توبولهاي انتهايي جاري مي شود و مجدداً به توبولهاي جمع كننده مي رسد و در طي تكرار اين عمل ، غلظت اوره ، در مايع بين سلولي مركزي كليه بالا مي رود. غلظت اوره بطور طبيعي در پلاسما تقريباً 26 ميلي گرم در صد ميلي ليتراست. ولي در افراد مبتلا به نارسائي كليه غالباً تا200 ميليگرم درصد ميلي ليتر بالا مي رود. بار اوره اي كه وارد توبولهاي ابتدائي كليه مي شود مساوي است با غلظت اوره پلاسما ضرب در ميزان فيلتراسيون گلومرولي‌. در بيماران نارسائي كليه بايد ميزان فيلتراسيون گلومرولي در مقادير زياد حفظ گردد زيرا با كاهش ميزان تصفيه گلومرول ، غلظت اوره خون به همان نسبت بالا خواهد رفت .حال با توجه به اصول طب سنتي كه انسان را بر اساس طبايع و مزاجهاي چهار گانه درمان مي كند و حكماي برجسته عامل به اين طب مثل حكيم جرجاني ، حكيم بوعلي سينا، حكيم ابن بطوطه ،حكيم مومن تنكابني و ساير بزرگان درمان بيماريها از جمله نارسائيهاي كليه را بر اساس شناخت طبيعت ، بويژه گياهان و فراورده هاي آنها انجام ميدادند؛ ما گروه پزشكان كلينيك امام علي (ع)‌ بر همان روال بيماران كليوي را با گياهان درمان مي كنيم. لازم به ذكراست كه گياهان زيادي مثل خارشتر با اثرات مستقيم در كليه ها و گياهان ديگري مثل ، چاي مكه و نيز با اثرات غير مستقيم در كليه ها به درمان اختلالات كليوي و بي كفايتي آن كمك مي كنند. گياهان گروه اول جزو انواع مدر محسوب مي‌شوند كه دافع اخلاط از طريق ادرار بوده به نظر مي رسد مستقيماً بر فيلتراسيون گلومرولي و سلولهاي اپي - تليال توبولهاي ابتدائي و جمع كننده تأ ثيرمي گذارند و به واسطه پي اچ خاص خود بر پي اچ ادراري نيز اثر كرده ، محيط را براي دفع املاح و رسوبات ناخواسته سيستم ادراري تناسلي فراهم مي آورند، در اين ميان اثر باز كنندگي انسدادهاي فيلتراسيون كليه توسط برخي از گياهان و اثر شويندگي برخي ديگر برجسته تر است ، برخي گياهان تأثير عميق خود را بر گلومرولهاي ژوكوستامدولاري گذاشته و سيستم رنين - آنژيوتنسين را تحت تأثير قرار مي دهد و يكي از داروهاي اساسي در درمان نارسائي كليه و هيپوپلازيهاي آن است از طرفي چاي مكه نيز بنظر مي رسد به علت تأثير مستقيم بر سيستم رنين - آنژيوتنسين و كاهش تون جدار عروقي همراه با اثر مدر بودنش باعث افت فشار خون و شستشوي كليه ها مي شود.در كلينيك امام علي (‌ع) ‌ما گروه پزشكان همكار موفق شديم بسياري از اختلالات كليوي از جمله نارسائي كليه را پس از مراحل آماده سازي (پخت اخلاط نا خواسته) با داروهاي گياهي مورد درمان كنيم و معيارهاي سوق دهنده بيماران قبل از دياليز و دياليزي را كه به مراحل نهايي نارسائي و پيوند كليه نزديك شده بودند بوسيله ‌همين داروها متوقف و به مراحل بهبودي برسانيم موارد ابتدايي تر مثل پروتئينوري و عفونتهاي‌ راجعه ادراري - تناسلي از ديگر موارد درماني بوده است، براي نمونه چند مورد case از درمان بيمارانمان را نشان ميدهيم.

منابع مورد استفاده :

http://www.tebesonati.com/articles/renal_failure.html

ذخيره خوارزمشاهي (سيد اسماعيل جرجاني)

آزمايشات ادراري در شناخت بيماريهاي كليه (دكتر منصور هاشمي ‌راد و دكتر مهدي‌ صادق ‌شش پلي)

فيزيوپاتولوژي بيماريهاي كليه( پروفسور آذران ، دكتر منصور هاشمي راد)

ذخيره خوارزمشاهي (سيد اسماعيل جرجاني)

تحفه حكيم مومن تنكابني (تأليف محمد مومن حسيني)