اگر به یک نوع شیرینی علاقه داشته باشی و آن را جلوی تو بگذارند و مجبور باشی فقط نگاه‌اش کنی، چه حالی پیدا می‌کنی؟! یکی از دوستان‌ام که سال‌هاست به دیابت مبتلا می‌باشد، این را گفت و ظرف شیرینی را روی میز، کمی عقب‌تر هول داد.

این، حس و حالی است که شاید به بسیاری از بیماران مبتلا به دیابت در مواجهه با برخی خوراکی‌های مورد علاقه‌شان دست داده باشد. نگاه بسیاری از مردم به رژیم غذایی بیماران دیابتی به همین شکل است و تصور

می‌کنند برخی خوراکی‌ها باید کلاً از رژیم‌غذایی آن‌ها حذف شود. ولی آیا این منع‌های غذایی توسط متخصصان نیز توصیه می‌شود؟!

برای یافتن پاسخ این پرسش و پرسش‌هایی از این قبیل در خصوص رژیم‌غذایی بیماران دیابتی، گفتگویی با دکتر علیرضا استقامتی، فوق‌تخصص غدد و متابولیسم انجام داده‌ایم.

آقای دکتر! می‌خواهم سؤال آخرم را همین اول بپرسم: نظر شما درباره منع مصرف برخی مواد غذایی برای دیابتی‌ها چیست؟

ببینید؛ ممنوعیت خاصی برای مصرف مواد غذایی در بیماران مبتلا به دیابت وجود ندارد، ولی این سخن به آن معنا نیست که بیماران می‌توانند هر چه قدر از هر چه می‌خواهند بخورند، بلکه باید مقادیر آن معین و محدود باشد. یک بیمار دیابتی به‌طور معمول باید 50 تا 60 درصد از کالری مورد نیاز بدن خود را از طریق کربوهیدرات‌ها تأمین کند که معمولاً شامل مواد نشاستهای مانند نان، برنج و سیب‌زمینی هستند. این افراد می‌توانند حدود 10 درصد از کربوهیدراتهای مورد نیاز خود را نیز از طریق قندهای ساده تأمین کنند. به عنوان مثال اگر فردی روزانه به 1800 کالری انرژی نیاز داشته باشد، 900 کالری آن را کربوهیدراتها تشکیل می‌دهند و از این 900 کالری، می‌تواند 90 کالری را به قندهای ساده اختصاص دهد.

یک بیمار دیابتی چه طور باید این مقادیر را محاسبه و تنظیم کند؟

تغذیه و اصول آن، یک بحث تخصصی است، بنابراین در این موارد بیمار باید به کارشناس تغذیه مراجعه کند تا وی روش تأمین این میزان کالری را بیان کند، ولی در رژیم‌های غذایی این کارشناسان هم هیچ‌گاه ممنوعیت مطلق غذایی وجود ندارد و فقط میزان مصرف ماده غذایی برای بیمار محدود می‌شود.

پس اینکه برخی متخصصان از منع مطلق مصرف شیرینی‌ها برای دیابتی‌ها صحبت می‌کنند، چه دلیلی دارد؟

ببینید؛ یک نکته در اینجا وجود دارد و آن، توجه به عادات غذایی افراد است. وقتی ما به یک بیمار دیابتی می‌گوییم که شما مثلاً می‌توانید مقدار کمی از شیرینی‌ها استفاده کنید، اغلب بیماران دچار افراط می‌شوند و رژیم‌های غذایی در نظر گرفته شده را رعایت نمی‌کنند. به همین دلیل، برخی پزشکان‌ترجیح می‌دهند به بیمار بگویند این‌ها را اصلاً نخور تا او کمتر بخورد.

ولی واقعیت این است که بیماران دیابتی هم می‌توانند این مواد را (البته در میزانی کم و محدود) مصرف کنند.

بعضی دیابتی‌ها اعتقاد دارند موادی مثل خرما دارای قند بی‌ضرر هستند و می‌توان از آنها به جای قند استفاده کرد. نظر شما در این مورد چیست؟

قند میوه‌هایی مثل خرما، فروکتوز نام دارد و می‌تواند جایگزین قند معمولی شود، ولی بیماران دیابتی باید در مورد مصرف این مواد هم دقت کنند و از حد متعادل خارج نشوند. می‌توان هنگام نوشیدن چای به جای قند از خرما استفاده کرد، ولی اگر فرد بیماری عادت داشته باشد روزی 6 لیوان چای بنوشد و هر بار دو عدد خرما هم بخورد، مسلماً 12 عدد خرما در روز زیاد خواهد بود.

در مورد مصرف خرما، توصیه ما معمولاً 2 تا 3 عدد در روز است تا برای فرد عوارضی به دنبال نداشته باشد.

در مورد حذف نان و برنج از رژیم غذایی چه نظری دارید؟

در حال حاضر، رژیم غذایی بیماران دیابتی به یک رژیم عادی بسیار نزدیک است و رژیم‌های افراطی، دیگر جایی در این بحث ندارند.

بهترین نان برای بیماران دیابتی، نان سنگک است که به میزان دو کف دست) بدون محاسبه انگشتان دست(، صبح‌ها و دو کف دست، شب‌ها می‌توانند از آن استفاده کنند. در مورد میزان مصرف برنج هم برای افراد با جثه معمولی، یک تا یک و نیم کفگیر برای خانمها و یک و نیم تا دو کفگیر برای آقایان معمولاً اشکالی ندارد.

اینکه بخواهیم این مواد را که غذای غالب مردم هستند، از رژیم غذایی آنها خارج کنیم، آن‌ها را در تأمین انرژی مورد نیاز دچار مشکل خواهیم کرد.

به عنوان آخرین سؤال، ممنوعیت‌های غذایی در مورد مصرف قند

و کربوهیدرات‌ها، چه عوارضی را برای بیماران دیابتی در پی دارد؟

ما توصیه نمی‌کنیم که ماده غذایی به صورت کامل حذف شود، اما حذف قند از برنامه غذایی تأثیر خاصی بر فرد نخواهد داشت، چون کربوهیدرات‌های مورد نیاز بدن می‌توانند از طریق مواد دیگری غیر از قند تأمین شوند.

اما در مورد کاهش مصرف کربوهیدرات‌ها، اگر دریافت این مواد به‌صورت کلی کاهش پیدا کند، فرد باید مصرف پروتئین و چربی را برای به دست آوردن انرژی لازم افزایش دهد که افزایش این مواد، به نوبه خود عوارض دیگری را در پی خواهند داشت.

افزایش میزان چربی، مشکلات قلبی‌عروقی را در فرد ایجاد می‌کند و مصرف زیاد پروتئین نیز می‌تواند عوارضی از قبیل مشکلات کلیوی را در پی داشته باشد.

خرما برای دیابتی‌ها هم محدودیت دارد

دیابتی‌ها می‌پرسند: آیا همراه چای می‌توان خرما مصرف کرد؟

در پاسخ باید بگویم که بیماران مبتلا به دیابت بر اساس نوع خاصی از بیماری که با آن درگیر هستند و سایر شرایط جسمی‌شان که مثلاً اضافه وزن دارند، قندشان تحت کنترل است یا مدام تغییر می‌کند، بیماری‌های دیگری که همراه با دیابت دارند یا خیر، قطعاً برنامه تغذیهای متفاوتی خواهند داشت، لذا خواهشمندیم به هیچوجه برنامه خود را همانند دیگر مبتلایان اجرا نکنید و توصیههای شخصی را از متخصص تغذیه و مشاور رژیم غذایی خود بگیرید.

مصرف خرما

در مصرف خرما برای همه افراد بهطور اعم و برای دیابتیها بهطور اخص محدودیتهایی وجود دارد و حتماً باید میزان مصرف روزانه معین شود.

تصور مصرف آزادانه و بدون کنترل خرما یا توت خشک و کشمش و انجیر خشک از آنجا ناشی می‌شود که مردم بر این باورند قند موجود در این مواد، قند میوه) فروکتوز (است و اشکالی ندارد هرچه قدر خواستند استفاده کنند. در حالی که این تصور غلط است و قند میوههایی چون انجیر و خرما که به همراه خود ترکیبات فیبر غذایی نیز دارند، با اینکه کمی با تأخیر جذب می‌شود و مانند قند و شکر معمولی) ساکاروز (و یا قند ساده) گلوکز (نیست، اما به هر حال جذب شده و تولید کالری می‌کند و قند خون شما را بالا می‌برد.

فروکتوز (قند میوه) در کبد شکسته شده و به قند قابل استفاده برای خون (گلوکز) تبدیل می‌شود و بدن حتی می‌تواند مازاد بر نیاز آن را به‌صورت چربی ذخیره نماید، پس مبتلایان به دیابت و همه آنهایی که از اضافه وزن گریزان‌اند باید دقت کنند و بدانند که میوه‌های خشک در وزن مساوی و در مقایسه با حالت مرطوبشان، به علت نداشتن آب، از غلظت قند بالاتری برخوردارند و نباید از آنها غافل بود.

ما معمولاً برای افراد دیابتی یک رژیم غذای خاص را تعیین می‌کنیم و در فهرستی که فهرست جانشینی نامیده می‌شود، یادآوری می‌کنیم که 2 تا 3 عدد خرما معادل یک واحد میوه است، یعنی اگر امروز 2 تا 3 عدد خرما مصرف می‌کنند، باید یکی از میوه‌های مجاز خود را حذف نمایند.

آنچه در مصرف هر ماده غذایی مطرح می‌شود، اثراتی است که متعاقب مصرف آن در قند خون ایجاد می‌گردد و ما آن را با شاخص گلایسمی تعریف می‌کنیم. در مورد خرما اندیس گلایسمیک در مقایسه با قند و شکر معمولی (ساکاروز) پایین‌تر است، ولی یادمان باشد قند میوه در بدن ما به راحتی به قند خون) گلوکز (تبدیل می‌شود و تغییراتی در قندخون ایجاد می‌کند.

پس حتی در خوردن خرما هم باید احتیاط کنید و از زیاده روی بپرهیزید.