کانون خانواده بايستي محيطي جذاب و شيرين باشد تا بهترين لحظات زندگي اعضا در فضاي گرم و صميمي خانواده بگذرد . خانواده به‌عنوان محيطي طبيعي ، رشد جسماني ، عاطفي و اجتماعي فرزندان را تحت تأثیر قرار می‌دهد .

امام محمد غزالي در كتاب " کيمياي سعادت " آورده است : " بدان که کودک امانتي در دست پدر و مادر است و دل پاک وي چون گوهري نفيس است ، چون موم نقش پذير است و چون زميني پاک است که هر بذري در وي می‌روید ، اگر بذر خير در آن بنشاني ، به سعادت دين و دنيا می‌رسد و پدر و مادر و استاد در ثواب آن شریک‌اند و اگر برخلاف اين باشد ، بدبخت می‌شود و در هرچه بر سر او آيد ، ايشان شريک هستند ."

خانواده در رشد اخلاقي کودک سهمي مهم دارد . وجود آرامش و اطمينان خاطر در خانواده و حسن معاشرت والدين با خود و فرزندان ، زمينه اجتماعي شدن را در کودک فراهم می‌کند و ارتباطات صحيح اجتماعي را به او می‌آموزد . نوع رابطه‌ای که کودک در محيط خانواده با والدين برقرار می‌کند ، زيربناي روابط بعدي او با دوستان و سايرين خواهد بود . غالباً نگرش‌ها و رفتارهاي خوشايند و يا ناخوشايند نسبت به پدیده‌های مختلف از خانه سرچشمه می‌گیرد .

اگر به خاطر داشته باشيد ، در مقالات قبل، به يکي از مباني روان شناختي ارتباط با کودک يعني محبت و همدلي با او اشاره کرديم . روان شناسان می‌گویند ، يکي از اساسی‌ترین نيازهاي انسان ، پس از نيازهاي اوليه زيستي مثل آب و غذا ، نياز به محبت است . به‌گونه‌ای که اگر اين نياز در انسان تأمین نشود ، تا حد زيادي نيازهاي زيستي ديگر را تحت تأثیر قرار می‌دهد . نياز به محبت ، در کودکان شديدتر است و پاسخ گويي سنجيده به آن ، اساس و پايه تربيت صحيح است . مهرباني با کودک ، آرامش رواني ، امنيت خاطر ، اتكاء به نفس و اعتماد به والدين را در پي دارد . عدم محبت نيز به فروپاشي آرامش رواني ، بی‌اعتمادی به خود و ديگران و احساس حقارت و حتي بیماری‌های جسمي و انحرافات اجتماعي می‌انجامد .

از نکات مهم در محبت به کودکان اين است که تنها به محبت در دل بسنده نکنيم . زيرا محبت هنگامي مؤثر و مفيد خواهد بود که آن را ابراز كنيم و کودک را از علاقه خود به او آگاه سازيم . امام علي (ع ) در نامه‌ای به فرزندش حسن (ع ) محبت خود را به او چنين ابراز می‌کند : " من تو را قسمتي از خود ، بلکه تمام خود يافتم . به‌گونه‌ای که اگر چيزي بر تو وارد شود ، گويي بر من وارد شده است و اگر مرگ به سراغ تو آيد ، چنان است كه به سراغ من آمده است . از اين رو اين نامه را به تو نوشتم تا ( محبتم را ) برائت بيان کرده باشم . "

ابراز عواطف مثبت از مباني مهم ارتباط والدين با فرزندان است . حالت عاطفي ما در هر لحظه بر درک ، تصميم گيري و قضاوت‌های ما مؤثر است . ابراز عواطف مثبت و خوشايند والدين در برخورد با فرزندان ، بين آن‌ها دوستي و علاقه پديد می‌آورد و يا آن را افزايش می‌دهد . درنتيجه بر استحکام روابط والدين با فرزندان می‌افزاید . برخي از روان شناسان توجه عاطفي مثبت و بی‌قید و شرط به فرزند را اساس رابطه با او می‌دانند . طبق نظر آن‌ها ، انسان از کودکي نياز به توجه مثبت به‌طور غير مشروط دارد . معمولاً توجه عاطفي والدين ، با گذشت زمان ، مشروط می‌شود . در این صورت اين تلقي در کودک شکل می‌گیرد که گويا از سوي والدينش مورد بی‌مهری قرار گرفته است . روان شناسان و جامعه شناسان ، در بررسي علل کج‌روی فرزندان ، به عوامل متعددي ازجمله كمبود روابط گرم و محبت آميز و نيز عدم حمايت که از مصاديق عواطف منفي است ، اشاره کرده‌اند .

امام علي (ع ) در نامه‌ای به فرزندش حسن (ع ) محبت خود را به او چنين ابراز می‌کند : " من تو را قسمتي از خود ، بلکه تمام خود يافتم . به‌گونه‌ای که اگر چيزي بر تو وارد شود ، گويي بر من وارد شده است و اگر مرگ به سراغ تو آيد، چنان است كه به سراغ من آمده است . از اين رو اين نامه را به تو نوشتم تا ( محبتم را ) برائت بيان کرده باشم . "

در آموزه‌های اسلامي بر لزوم ابراز عواطف خوشايند ، تأکید شده است . گفتگوي مهربانانه و دلسوزانه با فرزندان / نگاه محبت آميز به آنان / ارتباطات غيرکلامي مثل بوسيدن فرزندان و نوازش آنان به‌مقتضای سنشان ، ازجمله نشانه‌های ابراز عواطف مثبت هستند . امام صادق (ع ) در روايتي می‌فرماید : " هرکس فرزندش را ببوسد ، خداوند براي او پاداشي نيکو می‌نویسد و وقتي که فرزند خود را خوشحال کند ، خداوند او را در قيامت خشنود خواهد کرد . "

ارتباطات غيرکلامي ، شكل ديگري از ارتباط و تبادل نظر با ديگران است . والدين يا فرزندان ، گاهي افکار ، نگرش‌ها و مقاصد خود را از طريق حرکات چهره ، طرز نگاه و يا رفتارهاي غيرکلامي به‌طرف مقابل منتقل می‌کنند . گاهي رفتار غيرکلامي ، مؤثرتر از سخن گفتن است . نياز به درک ارتباط غيرکلامي ، به‌ویژه در کار کردن با کودکان از اهميتي خاص برخوردار است . زيرا کودکان هنوز پیچیدگی‌ها و رموز ارتباطات کلامي را به‌خوبی نمی‌دانند . بدون شک براي ايجاد و رشد ارتباط مؤثر و مطلوب با فرزندان ، بايد هنرمندانه از ارتباطات غيرکلامي بهره جست .

يکي ديگر از مباني مهم در ارتباط با فرزند ، اين است که به او اجازه دهيم تا نظرات و تصميمات خويش را بيان کند . اين مسئله مستلزم آن است که براي فرزند حق اشتباه کردن قائل شويم ، به‌جز در مواردي که اين اشتباه براي خود او و يا ديگران خطرناک است . والدين قبل از هر چیز بايد يک شنونده خوب باشند تا بتوانند کمک و راهنمايي لازم را به فرزند خود ارائه كنند . فرزندان نياز دارند با تمام وجود احساس کنند که مورد عشق و علاقه و پذيرش والدين هستند . هرچند که در مواردي رفتارشان ، از نظر والدين مطلوب نباشد .

نوجواني 17 ساله در جريان يک مشاوره ، احساس خود را نسبت به پدرش چنين ابراز می‌کند : " آنچه واقعاً" به من در حرف زدن با پدرم کمک می‌کند ، اين است که حتي اگر با نظرش هم مخالفت کنم ، از دست من عصباني نمی‌شود . به‌هرحال براي من اين مهم است که پدرم حرف‌های مرا به‌خوبی گوش می‌دهد و می‌شنود ."

روان شناسان توجه عاطفي مثبت و بی‌قید و شرط به فرزند را اساس رابطه با او می‌دانند .

آقاي آل ياسين کارشناس مسائل تربيتي ، خطاب به پدر و مادرها چنين می‌گوید :

" فرزند شما پيش از آنکه آمادگي شنيدن سخنانتان را داشته باشد ، بايد احساس کند که سخنانش را می‌شنوید و پيش از آنکه افکار ، احساسات و نيازهايش را بيان کند ، بايد به اين نتيجه برسد که او را درک می‌کنید . مسائل و نيازهاي فرزندتان را فرصتي براي احياي روابط و مناسبات خود با او تلقي کنيد ." مسلماً" تلاش پدران و مادران و مربيان ، براي تأمین نيازهاي مادي و معنوي کودکان در ارزش نهادن به شخصيت آنان بسيار مؤثر است . کودکان حق دارند از جامع‌ترین برنامه‌ها و مؤثرترین روش‌های تربيتي برخوردار شوند .

دکتر غلامعلي افروز روان شناس می‌گوید :

" کودک حق دارد در کانون پرمهر خانواده ، در پرتو وجود والدين ، از غنی‌ترین محبت‌ها و بيشترين نشاط و احساس رضايتمندي برخوردار باشد . پيامبر اسلام فرمود : فرزند در نخستين هفت سال حيات خود ، محبت پذير است / در هفت سال دوم ، آموزش پذير / و در هفت سال سوم مشورت پذير است . دوران خاص محبت پذيري کودکان زماني است که پایه‌های استوار شخصيت آنان بنا می‌شود . کودکان دوست دارند اين دوران را با نشاط فراوان بگذرانند . کودک حق دارد از احترام و تکريم شخصيت برخوردار شود . آن‌ها دوست دارند مورد توجه و احترام ديگران قرار گيرند . به همين دليل ، تکريم شخصيت کودکان يکي از وظايف مهم و مسئولیت‌های خطير پدران و مادران است .