بلوغ زودرس جنسی در دختران

در اکثر اوقات بلوغ زودرس جنسی یک خصیصه فامیلی است که به طور طبیعی اتفاق می افتد اما بعضی مواقع نیز در اثر یک بیماری شدید عضوی, مثل ضایعات و تومورهای هیپوتالاموس, مننژیت و انسفالیت ایجاد می‌شود. اما در درجه اول باید بلوغ جنسی واقعی را از بلوغ جنسی کاذب تشخیص داد.

 نکته مهم این است که در جریان بلوغ واقعی دوره قاعدگی به طور طبیعی انجام می‌شود. وجود پولیپ روده و هیپرپیگمانتاسیون مخاطی و لکه‌های شیر قهوه‌ای روی پوست ـ کم کاری تیروئید یا هیپوتروئیدیسیم ممکن است عواملی برای تشخیص بلوغ زودرس جنسی باشند و یا در تشخیص به ما کمک نمایند.

به هر حال تشخیص بموقع و درمان سریع بیماری برای بیمار منافع زیادی دارد. زیرا بسیاری از کودکان مبتلا به بلوغ زودرس عاقبت به علت بسته شدن سریع اپی فیز استخوان‌ها دچار کوتاهی قد و قامت و حتی کوتولگی می‌شوند.

وقتی جوانه و برجستگی سینه در دختران, قبل از 8 سالگی ظاهر شود یا شروع عادت ماهانه قبل از 9 سالگی باشد در واقع بلوغ جنسی زودرس اتفاق افتاده است. هنگامی که صفات ثانوی جنسی با ژنوتیپ (جنسیت ژنتیکی و غددی) فرد متناسب باشد یعنی به صورت ژنتیک زن ساز باشد و ظاهر فرد نیز دختر باشد این را اصطلاحاً بلوغ جنسی زودرس همان جنس (sosexual) می گویند. و همین حالت در پسران نیز ممکن است اتفاق بیفتد. اما اگر صفات ثانویه جنسی (ظاهر فرد) با جنسیت ژنتیکی هماهنگ نباشد یعنی به صورت مردسازی در دختران و یا زن سازی در پسران باشد می گویند آن فرد دچار بلوغ زودرس غیر همان جنسی یا   (Heterosexual)شده است.

بلوغ زودرس جنسی دختران به صورت  (Isosexual) یا همان جنسی به دو صورت عمده بروز پیدا می‌کند:

در یک دسته بلوغ زودرس جنسی واقعی است یعنی با شروع بلوغ طبق روال عادی اما زودتر از موعد مشخص می‌شود. در این گروه هورمونهای گنادوتروپین دچار افزایش ترشح می‌شوند و سیکلهای قاعدگی نیز افزایش پیدا می‌کنند. معتقدند که بیش از 90 درصد بلوغ جنسی زودرس جنبه سرشتی دارد و علت مشخصی برایش نمی‌توان پیدا کرد. یعنی محور سیستم عصبی مرکزی ، هیپوتالاموس و هیپوفیز, زودتر از موعد طبیعی فعال می‌شود و تکامل زودرس پیدا می‌کند اما علت ناشناخته است. نکته جالب توجه این است که در بیش از 50% از این بیماران نوار مغز یا الکتروانسفالوگرافی آن‌ها غیر طبیعی است. در واقع بروز صفات ثانویه جنسی و شروع زودرس و زیاد قاعدگی و تخمک گذاری ممکن است منجر به بروز و تشدید اختلالات اعصاب و روان شود. با توجه به این موضوع مهم شروع درمان به محض تشخیص قطعی, الزامی است.

درمان دارویی عمدتاً به وقفه ترشح هورمونهای ((گنادوتروپین)) معطوف می‌شود. از آنجایی که بلوغ زودرس غالباً با بسته شدن زودرس صفحه رشد استخوانها نیز همراه است و باعث کوتاهی قد می‌شود, متإسفانه همیشه با اقدام درمانی نمی‌توان جلوی این عارضه را گرفت ولی به هر حال شروع سریع‌تر درمان در این مورد هم مؤثر است.

در حدود 10% از موارد بلوغ جنسی زودرس در اثر بیماریهای جسمی مغز مثل تومورهای مغزی, انسفالیت, مننژیت, صدمات و ضربه به جمجمه هیدروسفالی و سایر بیماریها به وجود می‌آید. این گروه از بیماران دچار بلوغ زودرس جنسی دارای علت شناخته شده هستند. در هر صورت باید این دو گروه را از نظر علت شناسی از هم تشخیص داد چرا که گاهی بعضی از این بیماران که جزو گروه با علت ناشناخته قرار می‌گیرند مبتلا به تومور مغزی هستند. بنابراین ضمن انجام آزمایشات هورمونی بایستی سیتی اسکن و یا  MRI از مغز به عمل آید اما با همه اینها آنچه که در رابطه با ضایعات تومورال به تشخیص بیشتر کمک می‌کند, وجود علایم و نشانه‌های عصبی همراه بلوغ زودرس جنسی است. در صورتی که وجود تومور مغز قطعی شود عمل جراحی و رادیوتراپی ضروری است و میزان و درصد موفقیت درمان به پیشرفت ضایعه دارد.

در گروه دیگری از دختران مبتلا به بلوغ زودرس جنسی علت را باید در غده فوق کلیوی بیمار جستجو کرد. البته این ضایعه به ندرت اتفاق می افتد اما در صورت وقوع به صورت هیپرپلازی یا افزایش فعالیت مادرزادی غده فوق کلیوی است معتقدند که این دسته از بیماران با کمبود آنزیمی به نام ((21 هیدروکسیلاز)) مواجه هستند.

نوع دیگر بلوغ زودرس جنسی, کاذب است. وقتی فردی به ظاهر دختر علایم زن نمایی به علت افزایش تولید هورمون استروژن داشته باشد اما دوره ماهانه نداشته و یا تخمک گذاری نمی‌کند این فرد دچار بلوغ زودرس جنسی کاذب می‌شود. علل مختلفی برای ایجاد این نوع بلوغ وجود دارد. شایع‌ترین علت آن کیستها یا تومورهای تخمدانی مترشحه استروژن می‌باشد. این نوع تومورها با پولیپهای روده‌ای همراه است. در اینجا هم سونوگرافی تخمدانها و سیتی اسکن می‌تواند در تشخیص و شناسایی آسیب و علت بیماری کمک زیادی کند.

بلوغ زودرس جنسی Hetrosexual  یا غیر همان جنسی, حالتی است که در دختران نابالغ اتفاق می افتد که دچار علل مردسازی می‌شوند. پرفعالیتی و هیپرپلازی مادرزادی غده فوق کلیوی و همچنین بعضی از تومورهای تخمدانی یا غده فوق کلیوی باعث ترشح هورمونهای جنسی مردانه یعنی آندروژنها می‌شوند که در اندامهای تناسلی بیمار ابهام ایجاد می‌شود بخصوص پرکاری غده فوق کلیوی که با اشکال متنوعی از ابهام در دستگاه تناسلی خارجی همراه است.

در مواجهه با بیماران دچار بلوغ زودرس به چه علایمی باید توجه کنیم؟

همان طور که قبلاً گفتیم این مشکل می‌تواند به صورت اشکال متنوع و علایم مختلفی همراه باشد. تشخیص بموقع و اقدام سریع درمانی اغلب کمک زیادی به رفع مشکل بیمار می‌کند. بروز علایم ثانویه جنسی به طور زودرس یکی از علایم مهم است. یکی از این علایم پرمویی و رویش زودرس موهای زیر بغل و ناحیه زهار است. حتی گاهی رویش مو در صورت هشداردهنده است. اگر چنانچه اعضای تناسلی خارجی دختری مبهم باشد و در تشخیص مذکر و مؤنث بودن او تردید وجود دارد در اسرع وقت باید به پزشک مراجعه شود.

شواهدی از علایم کم کاری تیروئید و سابقه مصرف داروهای حاوی استروژن عواملی هستند که منجر به بلوغ زودرس کاذب می‌شوند و باید مورد توجه قرار بگیرند. رشد نامتناسب و یا متوقف شده طولی استخوانها نیز مهم است. سردردهایی که با تغییرات جنسی زودرس همراهند از اهمیت خاصی برخوردارند.

وجود ناراحتی گوارشی همراه مثل پولیپهای روده قابل توجه‌اند. وجود برخی تغییرات مخاطی و تغییر رنگ مخاط و پوست و لکه‌های شیر قهوه‌ای پوستی ممکن است در تشخیص بیماری مؤثر باشد.

گاهی نیز با وجود ترشح شیر از سینه به طور زودرس یا ((گالاکتوره)) باید به فکر بلوغ زودرس جنسی باشیم.

نکته مهم دیگری که باید به آن توجه کنیم وجود علایم عصبی و روانی است. اضطراب و افسردگی ممکن است در اثر بروز عدم تعادل هورمونی و یا ناشی از اختلال در هویت جنسی ایجاد شوند; بنابراین تشخیص بموقع و درمان سریع و مناسب در پیشگیری از بیماری اعصاب و روان و حفظ بهداشت روانی به طور نسبی مؤثر است.