1- نظر به مادون و چشم پوشی از نظر به مافوق

چنین حالتی که از سفارشات بسیار مهم پیامبر (ص) است و در هر فرصتی مردم را به آن توجه داده‌اند اگر با تمرین در باطن انسان تحقق یابد انسان را به عرصه گاه قناعت و شکرگزاری می‌کشاند و از هجوم حرص و طمع که محصول تلخ چشم هم چشمی است در مصونیت می‌برد. انسان‌ها بنا به فرموده قرآن به خاطر مصالحی از نظر رزق و روزی و مال و منال یا در وسعت و گشایشند یا در مضیقه و تنگی.

پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند:

در هر مرتبه‌ای از امور مادی هستید برای اینکه سپاسگزار خدا باشی و قدر نعمت‌های او را بدانی و به داده حق که بر اساس مصلحت و حکمت است قانع باشی به مادون خود بنگر و از چشم دوختن به مافوق خویش چشم بپوش زیرا هنگامی که در امور مادی به مافوق خود چشم بدوزی حرص و آرزوی شیطانی و طمع زیاده خواهی تو را وادار می‌کند که هم و غم و فکر و اندیشه خود را در دست آوردن متاع دنیا و مال و ثروت به کار گیری کنید تا به مافوق خود برسید و یا پیشی بگیرید و در این زمینه اگر نتواند از راه مشروع موفق شود بی تردید به راه نامشروع کشیده خواهد شد و این جاست که دست به غارت مال مردم و رشوه و غصب و پایمال کردن حقوق دیگران می زند و مشکلاتی را برای خود هموار می‌نماید و خانواده و اطرافیان خود را در اذیت و آزار قرار می‌دهد و از هیجانات روحی و روانی و عصبی رنج می‌برد در صورتی که اگر به مادون خود نگاه می‌کرد و قناعت می‌ورزید و شکرگزار خداوند می‌بود در سلامت کامل بود و از بسیاری از گناهان که در این مسیر به ناچار پیش می‌آید در مصونیت قرار می‌گرفت.

قرآن مجید در سوره حجر آیه 15 می‌فرماید:

دیده خود را [به رغبت و میل] به آنچه از نعمت‌های مادی به گروه‌هایی از آنان [ناسپاسان و کافران] داده‌ایم باز مگشا اینها شکوفه‌های (پرپر شدنی و از دست رفتنی و زود گذر) زندگی دنیا است (به آنان داده‌ایم) تا آنها را (به وسیله آنها) بیازمائیم و آنچه پروردگار به تو روزی داده است برای تو بهتر و پایدارتر است.

نشست و برخاست با فقیران، به خانه آنان رفتن، با آنان عاشقانه معاشرت کردن و به آنان محبت کردن آلودگی کبر را از قلب می‌زداید و بیماری خود بینی و فخر فروشی را درمان می‌کند وانسان را محبوب خدا می‌کند.

در کتاب بحار الانوار جلد 74 باب 6 از پیامبر گرامی اسلام نقل شده است.

کسی که دیده خود را به آنچه از (نعمت‌های مادی) در اختیار دیگران است بدوزد همواره اندوهناک و غمگین خواهد بود و آتش خشم در دلش فرو نخواهد نشست.

2- عشق ورزی به تهیدستان و فقیران

بسیاری از اولیای خدا در میان تهیدستان و فقیرانند از این جهت نباید به احدی از این طایفه به چشم حقارت نظر کرد بلکه باید ادب و احترام و خوش اخلاقی و خوش رفتاری را نسبت به آنان رعایت کرد و آنان را از خود برتر و بهتر دانست. اینان گروهی هستند که خداوند متعال در قرآن از آنان به خوبی یاد کرده و بزرگانشان دانسته و پیامبرش را به احترام آنها فرمان داده است.

خداوند در شب معراج به پیامبرش فرمود:

محبت برای خدا محبت به تهیدستان و فقیران و نزدیک شدن به ایشان است.

پیامبر گفت: پروردگارا تهیدستان و فقیران کیانند؟ خداوند فرمود: کسانی که به کم راضی‌اند و بر گرسنگی صابرند و بر آسانی شاکرند، از گرسنگی و تشنگی خود شکایت نمی‌کنند و دروغ نمی‌گویند و بر پروردگارشان خشمگین نمی‌شوند و آنچه از دستشان رفته اندوه نمی‌خورند و به آنچه به آنان داده شده شاد نمی‌گردند.

ای احمد: محبت من به تهیدستان و فقیران است پس به آنان نزدیک شو و نشستن آنان را به خود نزدیک گردان تا به تو نزدیک شوم.

نشست و برخاست با فقیران، به خانه آنان رفتن، با آنان عاشقانه معاشرت کردن و به آنان محبت کردن آلودگی کبر را از قلب می‌زداید و بیماری خود بینی و فخر فروشی را درمان می‌کند و انسان را محبوب خدا می‌کند.

متکبران که از رحمت پروردگار محرومند و از اخلاق پیامبران و امامان دورند و درونی آلوده دارند و از نشست و برخاست با فقیران امتناع می‌ورزند این خودخواهان مغرور و آلودگانی که نشست و برخاست با فقیران را ننگ و عار می‌دانند گویا خبر ندارند که پیامبر فرموده است کسی که در دلش به وزن دانه خردلی از کبر است وارد بهشت نمی‌شود.

 3_ حق گویی

گاهی ممکن است هجوم باطل و فرهنگ‌های شیطانی به یک فرد یا خانواده یا جامعه میان آنان و حق جدایی اندازد و پس از مدتی حق را از یاد آنان ببرد یا ممکن است ستمگری برای رضای هوا و هوس خود زمینه‌ای فراهم آورد که سبب پنهان ماندن حق شود در چنین مواردی بر مؤمن واجب است حق را اظهار کند و نقاب از چهره حقیقت بردارد تا بی خبران از خواب بیدار شوند و گمراهان هدایت شوند.

در این موارد حق گو احساس می‌کند با گفتن حق زیان و خسارت سنگین و قابل توجه به او می‌رسد باز هم به فرموده پیامبر اسلام باید حق را بگوید و از گفتن حق امتناع نکند حق گو چراغ دین را در میان مردم روشن نگه می‌دارد و وظائف الهی را به مردم می‌رساند در این زمینه روایات زیادی از پیامبر اسلام و ائمه اطهار رسیده است رسول خدا (ص) در کتاب صحیفة الرضا می‌فرمایند: پرهیزگارترین مردم کسی است که در آنچه به سود اوست ویا به زیان اوست حق بگوید.

امام صادق (ع) در کتاب بحار ج 67 می‌فرمایند: به راستی از حقیقت ایمان است که حق را بگویی گرچه به تو زیان رساند بر باطل ترجیح دهی گرچه به تو سود رساند.

در هر مرتبه‌ای از امور مادی هستید برای اینکه سپاسگزار خدا باشی و قدر نعمت‌های اورا بدانی و به داده حق که بر اساس مصلحت و حکمت است قانع باشی به مادون خود بنگر و از چشم دوختن به مافوق خویش چشم بپوش.

4 _ صله رحم

زیارت اقوام و خویشان و رفت و آمد با آنان و گره گشایی از مشکلات ایشان و شاد کردن قلوبشان از اموری است که در قرآن مجید و روایات به انجام آن سفارش بسیار و تأکید فراوان شده است گرچه آنان پیوندشان را با انسان بریده باشند.

از رسول خدا (ص) نقل شده است که فرمود: با خویشاوندی که پیوندش را با تو بریده است صلة رحم داشته باش.

 و در کتاب بحارالانوار ج 71 امام صادق (ع) می‌فرمایند:

مردی به محضر رسول خدا (ص) آمد و گفت یا رسول الله (ص) برای من اقوامی است که نسبت به آنان صله رحم دارم ولی آنان مرا آزار می‌دهند قصد کرده‌ام به زیارتشان نروم و آنان را ترک کنم حضرت فرمودند این هنگام خدا همه شما را ترک خواهد کرد گفت یا رسول الله (ص) چه کنم حضرت فرمود به کسی که تو را محروم کرده عطا کن و با کسی که از تو بریده صله رحم کن و از کسی که به تو ستم ورزیده درگذر چون اگر اینگونه رفتار کردی خدای عزوجل پشتیبان تو و بر ضد آنان است.

5_ نترسیدن از سرزنش مخالفان

اهل ایمان به ارزش‌های دینی و اخلاقی پای بند و استوارند چون گاهی بر روی زمین آنان وقتی در برابر سرزنش و ملامت ملامتگران قرار می‌گیرند که آنان را با زبان باطل گویشان به خاطر ایمان و اخلاق و رعایت حلال و حرام و پایداری و استقامت در اجرای احکام الهی مورد سرزنش قرار می‌دهند هیچ واهمه و ترسی به خود راه نمی‌دهند و حرکت خود را در راه الهی تداوم می‌بخشند و برای حفظ ارزش‌ها می‌کوشند و تحت تأثیر نابکاران قرار نمی‌گیرند.

خداوند متعال در قرآن سوره مائده آیه 5 می‌فرماید:

ای اهل ایمان هر کسی از شما از دین خود باز گردد (زیان به خدا و پیامبر نمی‌رسد) خدا در آینده گروهی را می‌آورد که آنان را دوست دارد و آنان نیز خدا را دوست دارند در برابر مؤمنان فروتن و نسبت به کافران نیرومند و در راه خدا جهاد می‌کنند و از سرزنش کنندگان بیمی ندارند این فضل خداست که به هر کس بخواهد عطا می‌کند و خدا بسیار عطا کننده و بیناست.

 6 _ بسیار گفتن لاحول ولا قوة الا باالله العلی العظیم

از سفارشات بسیار مهم قرآن مجید و روایات متذکر بودن انسان به ذکری است که آن ذکر قلب را صفا می‌دهد و سینه را جلا می‌بخشد و نفس را به عرصه تزکیه می‌کشاند و اعضاء و جوارح را تحت تأثیر قرار می‌دهد از جمله آن ذکرها ذکر نورانی و ثمربخش «لاحول ولا قوة الا باالله العلی العظیم» است.

 حجة الاسلام جعفر کوهستانی