تربيت فرزند از جمله مسئولیت‌های خطير و حساس در عالم وظايف و مسئولیت‌هاست . حساس بودن اين امر هم به دليل پيچيده بودن خصايص انسان و گستره وسيع رفتارهایی است که افراد در طول زندگي با آن مواجه می‌شوند. محیط‌ها و شرايط گوناگوني می‌توانند بر شخص تأثیر گذار باشند و او را در مسيرهاي مختلف مطلوب و نامطلوب جهت يابي نمايند. از اين ميان نقش پدر و مادر بسيار ظريف و حساس است و می‌تواند در ابعاد متفاوتي مؤثر واقع شود. گزیده‌ای از آنچه در باب تربيت سالم و مفيد و مؤثر می‌توان به آن اشاره نمود از اين قرار است.

عادت دادن به رفتار نيك : بر والدين لازم است كه در روح كودكان خود ، عادات و صفات نيكو كه در يك شخصيت سالم و نيرومند وجود دارد را پرورش دهند . از ميان اين عادات و صفات ، می‌توان به موارد زير اشاره كرد :

الف : دوري كردن از بی‌باکی ب : دور كردن از غرور ج : دور كردن از بی‌ارادگی د : پايداري در مقابل بحران‌ها و گرفتاری‌ها هـ : پيروز شدن بر کشمکش‌های روحي و رواني و حل كردن مشكلات زندگي او به‌طور مثبت و صحيح كه بر اساس تفكر و منطق صحيح باشد .پرورش صفات و عادات نيك و اخلاق كريم در روح كودك ، اين عادات در آینده‌ای نزديك براي او ، شخصيتي متكامل و ارزشمند را محقق می‌سازد كه در آن هيچ گونه انحرافي مشاهده نخواهد شد .

مذهب ، منبع اصيل فضايل روحي و معيار صحيح جهت تشكيل شخصيت بلند انساني می‌باشد . جامعه شناسان عنوان کرده‌اند كه هيچ پايگاهي براي رفتار و شخصيت اخلاقي ، بدون دين و مذهب ، باقي نمی‌ماند .

پرورش روح دین‌داری در كودك : والدين بايد در فرزندان خود ،روح دین‌داری ، ايجاد و پرورش نمايند ، چرا كه دين و مذهب در آينده ، آنان را از سقوط در جهنم رذایل و پستی‌ها ، حفظ می‌کند . مسلح شدن كودك به مذهب ، براي او راه عملي زندگي را ترسيم می‌نماید . مذهب است كه او را از ذلت بندگي غير خدا، آزاد می‌کند و از جرائم اجتماعي همچون تجاوز به حقوق ديگران و ... باز می‌دارد . مذهب ، منبع اصيل فضايل روحي و معيار صحيح، جهت تشكيل شخصيت بلند انساني می‌باشد . جامعه شناسان عنوان کرده‌اند كه هيچ پايگاهي براي رفتار و شخصيت اخلاقي ، بدون دين و مذهب ، باقي نمی‌ماند . بنابراين پايگاه شخصيتي كه از عقیده‌ی مذهبي و ديني تغذيه می‌شود ، قهراً حكايت از اين منش و شخصيت دارد . تربيت اسلامي ، توجه خاصي به تهذيل وجدان و بالا بردن سطح فكري و اجتماعي فرد دارد و او را به‌سوی كارهاي خير و همدلي با مردم و رفع زیان‌های آنان ، سوق می‌دهد . پرورش ديني ، انسان را از آلودگي به میکروب‌های فساد حفظ می‌کند و او را به‌عنوان شخصيتي مورد اعتماد و الگويي نيكو براي ديگران قرار می‌دهد .

تغذیه‌ی عاطفي و محبت : بر والدين لازم است كه كودكان خود را در كانوني گرم و پر از محبت و دلسوزي بدون افراط ، پرورش دهند . كودكي كه محبت و عاطفه‌ی والدين خود را از دست بدهد ، دچار عقده‌های خطرناك رواني می‌شود كه از آن جمله می‌توان به دزدي، دروغ، سنگدلي ،خشونت ، شرارت، حمله به ديگران و ... اشاره كرد . بر پدر و مادر است تا از اعمال «خشونت » در تربيت كودكان خود ، اجتناب نمايند و آنان را از محبت و عاطفه ، سيراب سازند . مباحث روان شناسي ثابت كرده است كه مهم‌ترین عوامل نگراني و اضطراب ، به عدم وجود عاطفه در خانواده ، احساس محروميت از محبت و عاطفه در كودك و اين كه او يك موجودي زائد و ضعيف است كه در ميان جهاني پر از دشمن زندگي می‌کند ، باز می‌گردد . والدين بايد در تربيت كودك خود ، از پدیده‌های زير اجتناب نمايند زيرا اين گونه برخوردها با كودك ، باعث می‌شود او دچار عقده‌های خطرناك رواني شده و به‌سوی انحراف و ارتكاب اعمال زشت و يا حتي جنايت كشانده شود و اين موضوع براي جامعه بسيار خطرناك است . بعضي از اين رفتارها عبارت‌اند از :

1. رفتار با خشونت و سنگدلي بيش از حد ؛ 2. استفاده از تنبيه بدني ؛ 3. به‌طور دائم از او ايراد گرفتن و برملا كردن عیب‌های او در برابر ديگران ؛ 4. نسبت به او بی‌اهمیت بودن و او را در معرض اتهام قرار دادن ؛ 5. او را به نيكي ياد نكردن ؛ 6. او را در برابر ديگر برادران و خواهرانش بی‌ارزش جلوه دادن ؛ 7 . به وجود آوردن روحیه‌ی وابستگي در كودك : كودك را بايستي مستقل تربيت كنند تا كارها و اموري كه مربوط به شخص خودش است را به‌صورت مستقل انجام دهد .

روان شناسان می‌گویند :«فردي كه داراي شخصيت و اراده‌ی ضعيف می‌باشد . شخصيتي مستقل نداشته و در كودكي وادار نشده است تا خودش به دست خود كارهايش را انجام داده و مشكلاتش را حل كند .»

اگر خانواده علقه​هاي مناسب و بجا را ايجاد کند می‌تواند عاملي با نفوذ براي انتقال ارزش‌ها باشد.

عدالت ميان فرزندان : اسلام بر رعايت مساوات و عدالت ميان فرزندان ، تأکید فراواني نموده و آن را عنصري مهم از عناصر تربيت موفق دانسته است . بنابراين والدين ، نبايد برخي از فرزندان خود را بر برخي ديگر ترجيح و امتياز دهند ، چرا كه اين موضوع منجر به شيوع بيزاري و دشمني ميان آنان می‌شود.

راويان حديث می‌گویند : رسول خدا(ص) به مردي نگاه می‌کرد كه دو فرزند داشت . او يكي از آنان را بوسيد و ديگري را نبوسيد . رسول خدا (ص) باخشم به آن مرد فرمود : ميان آنان به مساوات رفتار نكردي .» مباحث روان شناسي به‌خوبی ثابت کرده‌اند كه عدم رعايت عدالت ميان فرزندان ، احساس نگراني را در درون كودك بر می‌انگیزاند و بصيرتي كه باعث می‌شود تا راه زندگي را با آرامش و راحتي ، طي كند ، كاهش می‌یابد . طبعاً آدمي كه نگران و مضطرب است ، همواره احساس پوچي و شکنجه‌های روحي و رواني می‌کند .

اجتناب از گفتار نامناسب: بر والديني كه می‌خواهند فرزندان خود ، در آينده بر ايشان مایه‌ی افتخار شوند ، بايد از اداي گفتارهاي زشت و مخالف آداب و معيارهاي اخلاقي ، اجتناب و دوري نمايند . زيرا كودك در رفتارش از والدين خود تقليد می‌کند و آنان را الگو قرار می‌دهد . بنابراين اگر آنان را پايبند به اخلاق ، ارزش‌ها و آداب اسلامي نبيند ، همچون والدين خود رفتار خواهد نمود . طبعاً چنين الگوهايي در آينده او را با ناملايمات و دشواری‌های بزرگ زندگي روبرو خواهند ساخت .

در واقع تربيت فرزندي كه از لحاظ رواني در حالت اعتدال قرار داشته باشد و به ارزش‌ها پايبند باشد . خانواده‌ای متعادل و روابطي سالم را طلب می‌کند كه با آن‌ها به لحاظ عاطفي اشباع شده و احساس كرامت كند و به كمك آن‌ها و با اعتماد به نفس كه در او رشد يافته به مبارزه با مشكلات بپردازد . اگر خانواده علقه​هاي مناسب و بجا را ايجاد کند می‌تواند عاملي با نفوذ براي انتقال ارزش‌ها باشد.

حضرت رسول (ص) : فرزندانتان را بر سه خصلت تربيت كنيد : دوستي پيامبرتان و دوستي اهل‌بیتش و تلاوت قرآن .

پي نوشت حديث: ينابيع الموده ، ص 271