مدتی هست که دلم نمی‌خواهد نماز بخوانم برای نخواندن نماز هزار و یک بهانه می‌تراشم مثلاً با خودم می‌گویم بعد از این فیلم می‌خوانم، بعد از آن هم درس دارم و یا کارهایی برای خودم می‌تراشم که همه آن‌ها را انجام دهم تا نماز نخوانم نمی‌دانم چرا این‌طور شده‌ام؟ چرا از نمازم لذت نمی‌برم؟

در صورتی قبلاً اگر مهم‌ترین کارها را هم کنار می‌گذاشتم برای نمازم، اما الآن احساس می‌کنم سخت‌ترین و جانکاه‌ترین کار دنیا نماز خواندن است یادم نمی‌آید آخرین بار کی دست به دعا برده‌ام. این‌قدر خودم را مشغول می‌کنم تا نمازم قضا شود و تمام این مدت به سختی می‌گذرد دردش را تحمل می‌کنم و ولی با این حال حس بلند شدن و اقامه نماز را در خود نمی‌بینم امروز که مشغول گشت و گذاری در اینترنت بودم به مطلبی برخوردم که بسیار مرا تکان داد می‌دانم یک تلنگر از طرف خدا به من بود که صبر کن به زودی دلیلش را خواهی فهمید بله دوستان من غرق شده‌ام و صدها نفر مثل خودم را هم می‌شناسم که مثل من بدون هیچ دلیلی از نماز و رو کردن به درگاه بی‌نیاز گریزان هستند واقعاً دلیل این دوری و اکراه از یاد خدا چه می‌تواند باشد؟ در اینجا مطلبی که مرا متأثر کرد را برای شما عزیزان می‌آورم تا اگر خدای‌ناکرده یکی از شما هم چون من به این درد مبتلایید چاره‌ای بیندیشیم.

روزی حضرت موسی بن عمران (ع) در راه به جوانی بی‌ادبی برخورد کرد. آن جوان در کمال وقاحت و بی‌شرمی گفت: «ای موسی! من آنچه را خدای تو گفته به جا بیاور، انجام نخواهم داد و آنچه را که امر کرده ترک کنم، به جا خواهم آورد. از طرف من به او بگو که تو هم به هر نحوی می‌خواهی مرا عقوبت کن.» حضرت موسی (ع) از او صورت برگرداند و به راه خویش ادامه داد تا این که روزی در حال مناجات، خداوند متعال به او فرمود: «ما پیغام آن جوان را که به تو داده بود تا به ما برسانی شنیدیم گرچه تو شرم داشتی که آن پیغام را به ما برسانی. از طرف ما نیز این پیام را به آن جوان برسان و به او بگو ما تو را به عقوبتی مبتلا ساخته‌ایم که بالاتر از آن تصور نیست. اما اکنون درد آن را درک نمی‌کنی. روزی درد آن را می‌فهمی که راه گریزی برایت نیست.

حضرت موسی (ع) عرض کرد: پروردگارا! من آن جوان را بسیار سرحال و خرسند دیدم و در او هیچ‌گونه گرفتاری مشاهده نکردم. خطاب شد: ای موسی! هرگاه من به بنده‌ای غضب کنم، بزرگ‌ترین عقوبتی که به او می‌کنم، آن است که لذت عبادت خود را از او می‌گیرم تا در اثر عدم لذت از عبادت من را ترک عبادت کند و مستحق عقوبت دائم و خلود در آتش جهنم شود و این جوان را به چنین عقوبتی مبتلا نموده‌ام، ولی اکنون متوجه نیست و به زودی متوجه خواهد شد.

راه اصلی رسیدن به لذت عبادت، خودسازی و ترک لذت‌های نفسانی و مبارزه با خواهش‌های افراطی و کسب معرفت خداوند و عشق به او و حضور قلب است. زیرا لذت بردن از نماز مستقیماً معلول حضور قلب و معرفت خداوند و عشق به او است ولی کسی در معرفت و عبادت موفق است که با نفس خود مبارزه و جهاد اکبر داشته باشد.

بنابراین اگر از نماز لذت نمی‌بریم یکی به خاطر این است که در بخش تخلیه نفس و نفی موانع خوب عمل نکرده‌ایم و لذت و هواهای نفسانی و گناه در قلب ما مانعیت ایجاد کرده است و دیگری هم به خاطر این است که در بخش اثباتی خودسازی در معرفت خداوند و عشق به او و حضور قلب نکوشیده‌ایم.

ما دو نوع لذت داریم. لذت‌های دنیوی و مادی، لذت‌های معنوی. این دو نوع لذت در مقابل هم قرار دارند. اگر کسی بخواهد از معنویت لذت ببرد، باید از دنیا دور و از لذت‌های مادی فاصله بگیرد، وقتی ما با گرایش افراطی به دنیا و لذت‌های آن از خدا دور می‌شویم، نتیجه طبیعی آن این است که دیگر از انس با خدا و قرب به او لذت نمی‌بریم.

گرایش افراطی به دنیا و لذت طلبی افراطی و در نتیجه آن گناه بزرگ‌ترین مانع و حجاب انسان در کسب لذت‌های معنوی خواهد بود.

اگر از نماز لذت نمی‌بریم یکی به خاطر این است که در بخش تخلیه نفس و نفی موانع خوب عمل نکرده‌ایم و لذت و هواهای نفسانی و گناه در قلب ما مانعیت ایجاد کرده است و دیگری هم به خاطر این است که در بخش اثباتی خودسازی در معرفت خداوند و عشق به او و حضور قلب نکوشیده‌ایم اوج لذت‌های معنوی بستگی به اوج عبادت و عشق انسان به خداوند دارد. عرفا و اولیای خدا چون در اوج بندگی و عبادت و ریاضت نفس بودند، بیشترین لذت را از خدای متعال می‌بردند، آن‌چنان‌که حاضر نبودند حتی یک لحظه از این حالات خود را با تمام دنیا عوض کنند.

بنابراین یکی از مهم‌ترین و مؤثرترین عواملی که باعث می‌شود لذت مناجات از انسان گرفته شود گناه است. همان گونه که انجام هر کاری مستلزم فراهم کردن مقدمات آن کار است امور عبادی نیز همچون نماز یک سری مقدماتی دارد که اساسی‌ترین مقدمه ترک معاصی در عقیده و عمل است. علامه جوادی آملی (حفظه الله تعالی) می‌فرمایند: کسی که جز حلال نمی‌خورد و جز به حلال نمی‌اندیشد حتماً از عبادت لذت می‌برد. چنان که انسان گرفتار سرماخوردگی و گرفتگی بینی از بوی خوش لذت نمی‌برد و ... انسان گنه‌کار نیز از عبادت لذت نمی‌برد. فطرت شفاف و شکوفا شده از عبادت لذت می‌برد.

کسی که در خارج از عبادت محوریت همه امورش خدای رحمان باشد مسلماً  در حین انجام عبادت بهترین حال را دارد. به هر میزان که انسان از معاصی اجتناب کند مسلماً بهتر می‌تواند عظمت خالق و معبود خویش را درک کرده و از هم‌صحبتی با او لذت ببرد. اگر انسان اهل مراقبه باشد احوال قبل و بعد از عبادت را مراقبت و مواظبت نماید, به طور قطع از عبادت حظ و بهره خواهد برد.

اگر بخواهیم کامل شویم چاره‌ای جز تهذیب روح نیست و تهذیب روح راه ندادن بیگانه به حریم دل است وقتی هرگونه, سخنی را می‌گوییم به هرجایی نگاه کرده به هر چیزی گوش فرا می‌دهیم هر غذایی را خورده و .... بدانیم که بیگانه را در دل خود جای ‌داده‌ایم.(1)

زمانی که دل جایگاه بیگانه شد دیگر خدا را در آن کاری نیست بنابراین انسان از انجام عبادت لذت نمی‌برد. هر چند که به فرمودهٔ امام (رضوان‌الله تعالی علیه): در همین‌ها که به طور ضعیف دعا می‌خوانند و ذکر خدا می‌گویند به اندازهٔ همان مقدار تأثیری که (در آن‌هاست) طوطی‌وار هم هست لکن درشان تأثیر کرده بهتر از آن‌هایند که تارک هستند.

اگر مدت زمانی حال دعا در شما زیاد بوده و متأثر می‌شده‌اید شاید گرفتن حال دعا از شما تلنگری باشد برای اینکه این حال را از خود نبینید و مغرور نشوید و این را از فضل خدای رحمان ببینید چرا که هو اضحک و ابکی. شیطان هیچ‌گاه بیکار نیست و برای هر کسی مکاید خاصی را به کار می‌برد. ابتدا تلاش می‌کند که انسان اهل عبادت نشود؛ وقتی از این طریق موفق نشد اتفاقاً او را تشویق به عمل می‌کند تا او را دچار آفاتی کند مثل عجب، غرور و ... که گناهانی بسیار عظیم هستند.

چنین شخصی به جایی می‌رسد که بر اثر انجام عبادات خود را از خدای غنی طلبکار می‌بیند و نعوذبالله بر قادر مطلق منت می‌گذارد به خدای مهربانی که به او هستی بخشیده و ..... به همین دلایل است که کسانی که این مسیر پر پیچ و خم سلوک و عبودیت را به سلامت طی کرده‌اند سفارشی می‌کنند که: پس از انجام محاسبهٔ روزانه برای کارهای نیکی که انجام داده‌ای خداوند متعال را شکر کن چرا که همهٔ توفیق‌ها از جانب حضرت حق است.

«فان احسنت حمدت الله و ان اسأت استغفرت الله؛ اگر کار نیکی انجام دهی شکر خدا به جا آوری و اگر بد کردی از خدا آمرزش خواهی». (2)

لذا اینکه گاهی اوقات انسان بر اثر اعمال صالحه به خود غره می‌شود از الطاف الهی است که مدت محدودی توفیق انجام آن حسنه از او گرفته می‌شود؛ چرا که لا حول و لا قوة الا بالله

امیر بیان مولا علی (علیه‌السلام) می‌فرماید: سیئة تسووک خیر عند الله من حسنه تعجبک؛ گناهی که تو را پشیمان کند بهتر از کار نیکی است که تو را به خودپسندی (عجب) وا‌دارد. (3)

حقیقتاً این حکمت، حکمت تکان‌دهنده‌ای است. از این سخن به خوبی فهمیده می‌شود که عجب تا چه اندازه برای انسان خطرناک است.

شاید حالت سابق شما فقط حال بوده و در درون شما ملکه و تثبیت نشده؛ لذا پس از مدتی نوسانات و فراز و فرودهای روحی تغییر می‌کنند. انسان با تمرین و تکرار حسنات و طلب کردن توفیق آن از خدای متعال و داشتن جدیت و خلوص در مسیر ان‌شاءالله آن حسنات درونش ملکه شده و تثبیت خواهد شد.

گاهی اوقات گرفتاری و مشکلات زیاد انسان را به خدا نزدیک‌تر می‌کند و حالت تضرع و مناجات در انسان, قوی‌تر می‌شود و با رفع گرفتاری و حل مشکل انسان غالباً ً دچار غفلت شده کمتر حال مناجات می‌یابد. «فَإِذَا رَکبُوا فِی الْفُلْک دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ فَلَمَّا نَجَّاهُمْ إِلَی الْبَرِّ إِذَا هُمْ یشْرِکونَ»؛ هنگامی که سوار بر کشتی شوند خدا را با اخلاص می‌خوانند (و غیر او را فراموش می‌کنند) اما هنگامی که خدا آنان را به خشکی رساند و نجات داد باز مشرک می‌شوند.

علامه جوادی آملی (حفظه الله تعالی) می‌فرمایند: کسی که جز حلال نمی‌خورد و جز به حلال نمی‌اندیشد حتماً  از عبادت لذت می‌برد. چنان که انسان گرفتار سرماخوردگی و گرفتگی بینی از بوی خوش لذت نمی‌برد و ... انسان گنه‌کار نیز از عبادت لذت نمی‌برد. فطرت شفاف و شکوفا شده از عبادت لذت می‌برد.

 مشغولیات ذهنی مختلف که انسان در روزمره با آن‌ها درگیر است می‌تواند یکی از موانع ارتباط صحیح با معبود باشد؛ همان طور که قبلاً  نیز اشاره شد اگر انسان همهٔ مشغولیات و امورش در راستای عبودیت و بر محور خدا باشد از عبادات لذت خواهد برد.

قلب انسان‌ها با توجه به مراتبشان دچار اقبال و ادبار می‌شوند. به عبارت دیگر انسان در برخی مواقع بسیار شور و اشتیاق انجام عبادات را دارد و گاهی اوقات ممکن است خدای‌ناکرده حتی برای عبادات واجب هم کسالت داشته باشد. البته هر چه انسان در مسیر بندگی و عبودیت بیشتر طی طریق کرده باشد لحظات اقبال و نشاطش بیشتر خواهد بود.

 امام علی (علیه‌السلام) می‌فرمایند: ان للقلوب شهوه واقبالا و ادبارا فاذا اقبلت فاحملوها علی النوافل و اذا ادبرت فاقتصروا بها علی الفرائض بنابراین قلب انسآنگاه اقبال به خدا و معنویات دارد و گاه پشت می‌کند. در این رابطه فرموده‌اند: در هنگام اقبال دل به مستحبات و مندوبات بپردازید و در صورت ادبار به واجبات اکتفا کنید. البته هرقدر انسان مجاهده نفس بیشتری کند و با خدا و قرآن و اهل‌بیت (ع) انس بیشتری گرفته و دل از هواهای نفسانی تخلیه کند به تدریج اقبالش بیشتر شده و به صورت ملکه راسخه درمی‌آید. آنگاه است که در همه حالات به یاد خدا و متوجه اوست و هیچ چیز نمی‌تواند او را از محبوب حقیقی بازدارد. این همان حالتی است که از آن تعبیر به "نماز دائم" شده است. (4)

برخی عواملی که می‌تواند عبادت را برای انسان لذت‌بخش کند چند چیز است:

الف) قبل از عبادت انسان خود را مستعد و مهیا سازد؛ یعنی، قدری به خود تلقین کند من درصدد نیایش و نماز هستم و سعی کند افکار متفرق را از ذهنش دور کند.

ب) حتی‌الامکان در بهترین وقت عبادت کند؛ مثلاً، با کسالت - خستگی و خواب‌آلودگی - وارد نماز نشود. "لاتقربوا الصلوة و انتم کسالی".

ج) در محیط پر سر و صدا و آشوب به مناجات نایستد، بلکه محیط آرام و با فراغتی را انتخاب کند.

د) در حین عبادت مصمّم بر مراقبت باشد و اگر احیاناً افکار دیگری به او هجوم آورد، همین که متوجه شد، سعی کند خود را از دام آن افکار برهاند.

این حالت اقبال ادبار به ذکر خدا ممکن است برای هر شخصی رخ دهد و ما نباید به طور کل امید خود را از دست بدهیم و بشویم آلت دست ابلیس باید همواره از خداوند متعال کمک خواست و درد خود را خودمانی و بدون ترس با او در میان بگذاریم و نکته‌ای که بسیار با اهمیت است این است که ما نباید فکر کنیم همه از عبادات و تکالیف لذت می‌برند چرا که تکلیف خود دارای سختی است و گردن نهادن به دستور خداوند متعال و تسلیم بودن در برابر خواست کردگار به مرور به لذتی شیرین تبدیل خواهد شد. و اصل در عبادات تسلیم بودن است نه لذت بردن اگر چنین بود که می‌شد رفتن به دنبال خواست دل و هوای نفس.

ما هم اگر به دنبال آن لذت هستیم باید دست از یک سری لذات دیگر برداریم. یادمان باشد همدیگر را دعا کنیم و از خدا بخواهیم تمام لحظات و ساعات ما را با یاد خودش عجین کند ان‌شاءالله.

پی‌نوشت‌ها:

1- علامه جوادی آملی / تفسیر موضوعی قرآن کریم / ج 10 / ص 59

2- نهج البلاغه / حکمت 94

3- نهج البلاغه / حکمت 46

4- نهج البلاغه / حکمت 312

فرآوری: محمدی

گروه دین تبیان

منبع: وبلاگ سید مصطفی علم خواه