آداب معاشرت و برخوردهای اجتماعی

روزی امام سجاد علیه‌السلام داشتند از مسجد خارج می‌شدند که شخصی با حضرت ملاقات کرد و امام علیه‌السلام را دشنام داد. غلامان حضرت خواستند او را تنبیه کنند اما آن حضرت اجازه نداد و فرمود: آنچه از کارهای ما بر تو پوشیده است بیشتر است "ما سترعنک من امرنا اکثر"

بعد فرمودند: آیا نیازی داری تا تو را کمک کنیم؟ آن شخص شرمنده شد. امام علیه‌السلام دستور دادند که هزار درهم به او بدهند بعد از آن زمان هرگاه آن شخص امام را می‌دید می‌گفت: گواهی می‌دهم که شما فرزند رسول خدا هستی. منتهی الا مال /

2/6

یکی از یاران امام صادق علیه‌السلام تعریف می‌کند که روزی شخصی خدمت امام رسید و گفت: پسرعمویت به شما ناسزا می‌گوید. حضرت به کنیز خود دستور داد تا برایش آب حاضر نمودند وضو گرفت و مشغول نماز شد. من با خودم گفتم که: حتماً حضرت نفرین خواهند کرد. اما با حیرت تمام دیدم که امام بعد از نماز دست به دعا برداشت و گفت: خدایا من از حق خود گذشتم جود و کرم تو از من بیشتر است او را ببخش. منتهی الامال 2 / 144

آداب معاشرت

1- سلام کردن

قال رسول‌الله صلّی اللّه علیه و آله: الا اخبرکم بخیر اخلاق اهل الدنیا و الاخرة قالوا: بلی یا رسول‌الله. فقال: افشأ السلام فی العالم. بحار / 76 / 11

پیامبر فرمود آیا از بهترین اخلاق اهل دنیا و آخرت آگاهتان سازم؟ حاضران گفتند آری‌ای فرستاده خدا. پیامبر فرمود آشکارا سلام کردن در عالم.

2 - مصافحه نمودن

قال الباقر علیه‌السلام: ان المؤمن لیلقی المؤ من فیصافحه فلا یزال الله ینظر الیهما و الذنوب تتحاتّ عن وجوههما کما تتحاتّ الورق من الشجر. کافی / 3 / 261

[آنگاه که] مؤمن، مؤمنی را ملاقات می‌کند و با او دست می‌دهد، خدا آنان را نظاره می‌کند و [در این حال] گناهان مانند ریزش برگ از درختان از روی آنان می‌ریزد.

3- رعایت احترام

قال السجاد علیه‌السلام: للزهری اما علیکان تجعل المسلمین منک بمنزلة اهل بیتک فتجعل کبیرهم بمنزلة والدک و تجعل صغیرهم بمنزلة ولدک و تجعل تربک (همسال) بمنزلة اخیک فای هولأ تحبّ ان تظلم؟. بحار / 74 / 156

امام سجاد به زهری فرمودند بر تو واجب است تا مسلمانان همانند خانواده خود قرار دهی و بزرگ‌سالانشان را به منزله والدین خود و کم‌سالان آنان را مثل فرزندان خود و همسالانت را به سان برادرت بدانی. پس به کدام‌یک از آنان دوست داری که ظلم کنی؟

4- جستجو نکردن از عقاید مردم

قال الصادق علیه‌السلام: لاتفتشّ الناس عن ادیانهم فتبقی بلا صدیق. بحار/75/253

مردم را تفتیش عقاید نکن تا بدون دوست نمانی

5 - احسان و خدمت

قال علی علیه‌السلام: فی وصیة لمحمد بن حنفیه و احسن الی جمیع الناس کما تحبّ ان یحسن الیک و ارض لهم ما ترضاه لنفسک و استقبح لهم ما تستقبحه من غیرک و حسّن خلقک حتی اذا غبت عنهم حنّوا الیک و اذا متّ بکوا علیک و قالوا انا لله و انا الیه راجعون و لا تکن من الذین قالوا عند موته الحمد لله ربّ العالمین. وسائل / 8 / 541

به مردم نیکی کن چنان که دوست داری بر تو نیکی کنند و برایشان به آن راضی باش که برای خود راضی می‌شوی و آنچه از دیگران نمی‌پسندی برای آنان نیز نپسند و خلقت را نیکو کن تا آنکه از آنان جدا شدی بر درود فرستند و هرگاه مردی برایت گریه کنند و بگویند " انا لله و انا الیه راجعون" و از آنان نباش که در مرگشان می‌گویند " الحمد لله ربّ العالمین".

6 - طلب آمرزش هنگام جدایی

قال الصادق علیه‌السلام: اذا تلاقیتم فتلاقوا بالتسلیم و التصافح و اذا تفرقتم فتفرقوا بالاستغفار. بحار / 76 / 5

هرگاه به هم روبرو شدید، با سلام و دست دادن با هم برخود کنید، و آنگاه که از هم جدا می‌شوید با استغفار از هم جدا شوید.

7 - مدارا نمودن

قال رسول‌الله صلّی اللّه علیه و آله: اعقل الناس اشدّهم مداراة للناس و اذل الناس من اهان الناس. بحار / 75 / 52

داناترین مردم کسی است که با مردم بیشترین مدارا و گذشت را داشته باشد و پست‌ترین انسان‌ها کسی است که به مردم اهانت کند.

8 - برخورد با روی خوش

قال علی علیه‌السلام: اذالقیتم اخوانکم فتصافحوا و اظهروا لهم البشاشة و البشر. خصال / 633

وقتی دوستانتان را ملاقات می‌کنید با آنان دست بدهید و اظهار شادمانی کنید.

9- پذیرفتن عذر

قال السجاد علیه‌السلام: ان شتمک رجل عن یمینک ثم تحوّل الی یسارک و اعتذر الیک فاقبل عذره. بحار / 78 / 141

هر وقت کسی از یک سو سرزنشت کند آنگاه به سمت دیگرت آمده و عذر بخواهد، عذرش را بپذیر.