قرآن كريم:

1 – (وَ عَلَي الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَكِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ(217)).

"... و به عهده صاحب فرزند (يعني پدر) است كه خوراك و لباس ‏مادر را در حد متعارف بدهد."

2 – (لِيُنفِقْ ذُو سَعَةٍ مِن سَعَتِهِ وَمَن قُدِرَ عَلَيْهِ رِزْقُهُ فَلْيُنفِقْ مِمَّا آتَاهُ اللَّهُ(218)).

"تا مرد دارا به وسعت و فراوانی به زن نفقه دهد و كسي كه تنگدست باشد از هر چه خدا به او داده نفقه دهد.."

3 – (الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَي‏ النِّسَاءِ بِمَا فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلَي‏ بَعْضٍ وَبِمَا أَنْفَقُوامِنْ أَمْوَالِهِمْ فَالصَّالِحَاتُ قَانِتَاتٌ حَافِظَاتٌ لِلْغَيْبِ بِمَا حَفِظَ اللَّهُ(219)).

"مردان از آن جهت كه خدا بعضي را بر بعضي برتري داده است و از آن جهت كه از مال خود نفقه مي‏دهند بر زنان تسلط دارند. پس زنان شایسته، فرمان‌بردارند و در غيبت مردان حافظ حقوق شوهران مي‏باشند و آنچه را خدا به حفظ آن امر فرموده نگه مي‏دارند..."

4 – (فَإِمْسَاكٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِيحٌ بِإِحْسَانٍ(220)).

"يا با معروف نگاهش دار يا با نيكي رهايش كن."

از اين آيات چنين به دست مي‏آيد كه دادن نفقه براي خانواده(همسر و فرزندان) بر حسب نياز و شایستگی ايشان و در حدي که انفاق نيكي باشد و عرف آن را امري پذيرفته و مطلوب بداند، واجب است. از اين رو شايسته است در انفاق به سطح خانواده نگریسته شود(221) ولي بايد وضع مرد را هم در نظر داشت واو را بيش از تواناييش ‏مكلّف نكرد(222) پس اگر مردي توانگر است بايد خانواده خود را در توانگری‌اش شريك گرداند و با گشاده دستي به آن‌ها نفقه دهد، درحالی‌که اگر در آمدي محدود داشته باشد بايد از آنچه كه خدا به او داده‏ انفاق كند.

و حق اداره خانه و قيمومت زن به مرد داده شده است، زيرا - غالباً -حكمت بيشتري دارد و از مال خود نفقه مي‏دهد، و بدین ترتيب مرد مناسب همان مردي است كه بهتر بتواند خانواده را اداره كند و بهتر بديشان نفقه دهد، وزن مناسب نيز، زني است كه فرمان‌بردار مرد باشد و حافظ حقوق همسرش و حافظ اموال و فرزندان او باشد. ابزار سلطه بر خانواده به مرد داده شده است و در آغاز با پند دادن و سپس ‏ترك خوابگاه و بستر و سپس زدن (با مسواک).(223)

و از آخرين آيه (224) چنين به دست مي‏آيد كه عدم اداره نيكوي خانه،يعني عدم نگهداري از زن به شيوه معروف و نيكو، شوهر را در معرض مجازات به از دست دادن همسر خود قرار مي‏دهد، چه در صورت امتناع مرد از انفاق كردن بر همسرش و ضرر رساندن به او،حاكم شرع مبادرت به جدا نمودن اين دو از يكديگر مي‏ورزد.

حديث شريف:

1 - از ابو بصير به نقل از امام باقر علیه‌السلام نقل است كه فرمود: "اگر مرد، زني داشته باشد و جامه‌ای به او ندهد كه بدن خويش بدان بپوشاند و به او چندان خوراك ندهد كه به‌طور طبيعي زندگي كند،امام مي‏تواند آن دو را از هم جدا كند."(225)

2 - عياشي از ابوالقاسم فارسي روايت كرده كه گفته به حضرت‏ رضا علیه‌السلام عرض نمودم قربانت گردم خداوند در كتابش مي‏فرمايد: (فَإِمْسَاكٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِيحٌ بِإِحْسَانٍ). مفهوم اين آيه چيست؟

حضرت علیه‌السلام فرمود: (فَإِمْسَاكٌ بِمَعْرُوفٍ) يعني آزار ندادن، و انفاق‏ كردن و (تَسْرِيحٌ بِإِحْسَانٍ) يعني طلاق بر اساس آنچه قرآن مقرر کرده است.(226)

3 - سعيد بن جبير به نقل از ابن عباس مي‏گويد: پیامبر صلی الله عليه واله فرموده است: "هر كه به بازار در آيد و هدیه‌ای براي خانواده‏اش بخرد همچون كسي است كه صدقه‏اي به قومي نيازمند رسانده است،و هدیه را نخست به دختران بدهد و سپس به پسران، پس هر که دخترش را شاد كند گويي كه اسيري از فرزندان اسماعيل آزاد کرده است."(227)

4 - سكوني از امام صادق علیه‌السلام نقل مي‏كند كه پیامبر صلی الله عليه واله فرموده است: "هر زني كه بدون اجازه شوهرش از خانه بيرون رود، تا زمانی که باز گردد نفقه‏اي براي او تعلق نمي‏گيرد."(228)

5 - ابن اسنان به نقل از امام صادق علیه‌السلام درباره مردي روايت می‌کند که زن حامله خود را طلاق داده است؟

حضرت علیه‌السلام فرموده: "مهلت آن زن (عِدّه طلاق) تا هنگامی است كه وضع حمل كند، و تا آن زمان، مرد بايد نفقه زن را بپردازد."(229)

6 - زراره از امام باقر علیه‌السلام نقل مي‏كند كه فرموده: "زن سه ‌طلاقه، نفقه‏اي بر مرد خود ندارد و نفقه به زني تعلق مي‏گيرد كه مردش ‏مي‏تواند (در عدّه طلاق) به او رجوع كند."(230)

تفصيل احكام:

نفقه همسر غير ناشزه، و مُطَلَّقه رجعي، و مُطَلَّقه حامله بدین شرح واجب است:

1 - در مقدار نفقه به سطح اجتماعي زن و شوهر نگريسته می‌شود پس توانگر با تهيدست، و عزیز زاده با جز او متفاوت است و در هريك از این‌ها عرف، ملاك است.

2 - مرد، سرپرست خانه است و اوست كه چگونگي نفقه را برحسب مصلحت خانواده مشخص مي‏كند؛ اموري همچون موقعیت خانه، چگونگي خانه، نوع خوراك و چگونگی جامه، اوقات مسافرت و نظایر آن. بهتر آن است كه در اين موارد با همسر و فرزندان ‏رايزني و مشورت كند و جایز نيست در رفتار خانوادگي از مرز معروف و رفتار پسنديده تجاوز نمايد.

3 - در وجوب نفقه، تمكين شرط است، پس اگر همسر، ناشزه‏ و سركش باشد نفقه‏اي براي او تعلق نمي‏گيرد، چنان كه بدون اجازه شوهر به مسافرتي غير واجب و غیرضروری رود.

4 - زن متعه، نفقه‏اي ندارد ونيز زني كه طلاق بائن گرفته و حامله ‏نيست نفقه‏ اي نخواهد داشت، اما زن مطلقه رجعي تا پايان مدت عده، نفقه دريافت مي‏كند.