مقوله تربيت از ابتدایی‌ترین و اساسی‌ترین نيازهاي زندگي بشري است و نه تنها تربيت لازمه جدايي ناپذير زندگي که متن آن بوده و بلکه زندگي ، از گهواره تا گورش جلوه‌ای از آن است. انسان تنها در پرتو تربيت صحيح است که به‌عنوان موجودي هدفمند و انديشه ورز به اهداف و آرمان‌های خود دست يازيده و قله رفيع سعادت مطلوب خويش را فتح می‌نماید ; از اين رهگذر براي انسان مسلمان تربيت اسلامي ضرورتي مضاعف دارد زيرا انساني که گردنبند مرواريد دانه دين و بندگي خالق متعال را بر گردن آويخته جز در پرتو تربيت صحيح اسلامي به مدال افتخار عبوديت و تسليم نائل نمی‌آید ، از سویی ديگر چنين انسان مسلماني براي پيمودن راه سعادت و بندگي احتياج به الگوهاي مطمئن عملي دارد تا با نصب العين قرار دادن دیدگاه‌ها و سيره عملي آنان ، هم راه صحيح بندگي و سعادت را بپيمايد و هم در اين وادي سریع‌تر گام نهد و سریع‌تر به مقصد نائل آيد ، از اين رو معصومين (علیهم‌السلام) که از گوهر عصمت و مصونيت از خطا و اشتباه برخوردارند . بهترين و مطمئن‌ترین الگوهاي تربيتي بوده و ارائه دیدگاه‌ها و کشف و عرضه سيره تربيتي آنان يک ضرورت انکارناپذير است و در اين ميان ، ارائه دیدگاه‌ها و سيره تربيتي امام علي (ع) بر ضرورت اين کار می‌افزاید.

فرزند ناصالح نه تنها خويشتن خود را گم نموده و گوهر بندگي و انسانیت خويش را از دست می‌دهد ، که گاهي ممکن است پدر صالح و شایسته را به انساني ناصالح مبدل گرداند

الف) اهميت تربيت فرزندان :

بزرگ مربي اسلام ، علي (ع)در سخنان گهربار خود بارها و بارها از اين امر مهم پرده برداشته و آثار و نتایج مثبت تربيت فرزند و پيامدهاي منفي بی‌توجهی به آن را بيان داشته‌اند . بر خلاف برداشت و نگرش برخي افراد که از فرزند بيشتر به‌عنوان ابزاري براي پاسخگويي به نياز عاطفي والدين ونيز عضوي براي تأمین و خدمت به خانواده و مايه فخر و مباهات والدين نگريسته می‌شود ، امام علي (ع) به فرزند بسي فراتر از این نگريسته و آن را عطیه‌ای الهي بر شمرده‌اند که در پرتو توجه و تربيت والدين به رشد کافي رسيده و در پي نيکوکاري و احسان به والدين بر می‌آید . در نهج‌البلاغه آمده است که : « امام علي (ع) در تولد فرزندي تبريک گفتني اين چنين را به ديگران توصيه نمود : «اميد که بخشنده‌اش را سپاسگزار باشي و اين عطيه الهي مبارکت باد، او به رشد دلپذير برسد و تو نیز از نيکي و خيرش بهره‌مند شوي»

آن حضرت در سخني کوتاه و در عين حال عميق و ظريف، تربيت و ادب آموزي را ميراثي بی‌مانند تلقي نموده‌اند .

از ديدگاه امام مربيان ، علي (ع) ،ميراثي به‌مانند ادب و تربيت وجود ندارد و هرگز املاک و دارایی‌های باقيمانده مادي، قابل مقايسه با میراث گران‌بهای ادب و تربيت صحيح براي فرزندان نيست . و از اين روست که در سخني ديگر ، آن حضرت فرمود : «گران‌بهاترین چيزي که پدران براي فرزندانشان به ارث می‌گذارند ، ادب است .»

علي (ع) ثمره و محصول تربيت صحيح را پرورش فرزند صالح و پیامد بی‌توجهی به امر خطير تربيت را «رشد يافتن فرزند ناصالح » برشمرده و براي هريک از اين دو ، آثار و نتایج مثبت و منفي بيان نموده‌اند . از ديدگاه آن حضرت فرزند صالح مايه انس و آرامش والدين است . همچنين در سخن ديگري فرزند صالح را نيکوترين يادگار و بلکه مساوي با همه يادگارهاي باقيمانده از والدين ، معرفي می‌نماید.

از سويي ديگر آن حضرت آثار سوء و پيامدهاي منفي پرورش فرزند ناصالح را مورد توجه قرار داده و همه رهروان صديق خود را از بی‌توجهی به تربيت صحيح فرزندان بر حذر داشته است . ايشان در کلامي از فرزند ناصالح به آلوده کننده پيشينيان خود و فاسد کننده اولاد و بازماندگان ياد می‌کنند .  فرزند ناصالح نه تنها خويشتن خود را گم نموده و گوهر بندگي و انسانیت خويش را از دست می‌دهد ، که گاهي ممکن است پدر صالح و شایسته را به انساني ناصالح مبدل گرداند ; علي (ع) درباره زبير فرمود : «پيوسته زبير مردي از ما اهل‌بیت (علیهم‌السلام) بود تا اينکه فرزند شوم و ناخلف او عبدالله بزرگ شد (و او را از ما جدا کرد .»

ايشان در کلامي از فرزند ناصالح به آلوده کننده پيشينيان خود و فاسد کننده اولاد و بازماندگان ياد می‌کنند .

ب) ضرورت تسريع در تربيت فرزندان از ديدگاه امام علي (ع):

براي موجوداتي که در طريق تغيير ، تحول ، رشد و تکامل هستند معمولاً موسم مناسبي وجود دارد که در آن به بهترين و مناسب‌ترین رشد خود می‌رسند و آثار مورد انتظار از آن‌ها تجلي می‌یابد ، گل‌ها در موسم بهار می‌رویند ، تربيت فرزند نيز موسم مناسب خود را دارد که در آن بهتر و آسان‌تر به بار می‌نشیند . موسم مناسب تربيت ، در اوایل زندگي يعني دوره کودکي ، نوجواني و عنفوان جواني است ،آنگاه که هنوز هواهاي نفساني و خواهش‌های غیرانسانی به سرزمين وجود او هجمه نياورده ، از سوي ديگر والدين به‌عنوان مهم‌ترین مربيان فرزندان خود نیز همیشه فرصت و حوصله تربيت که امري ظريف و در عين حال پيچيده است را ندارند علي(ع) خطاب به امام حسن مجتبي(ع) می‌فرماید: پس به ادب آموختنت پرداختم پيش از آنکه دلت سخت شود و خردت هوايي ديگر گيرد . . .»

ج) هدف نهايي از تربيت فرزند :

در نظام تربيتي اسلام بحث اهداف از کلیدی‌ترین مباحث بوده و جایگاه مهمي در آن دارد چرا که بدون داشتن هدف و تعيين آن ،امکان برنامه ريزي و نيز ارزيابي فعالیت‌های تربيتي به‌آسانی ممکن نيست .اکنون سؤال اين است که در نظام تربيتي اسلام هدف از تربيت چه بايد باشد ؟ از ديدگاه بزرگ مربي اسلام ، علي (ع)هدف از داشتن فرزند و تربيت آن چيست ؟

با نگاهي به دیدگاه‌ها و سيره تربيتي علي (ع) آشکار می‌شود که در نظام تربيت اسلامي هدف نهايي از تربيت ، رسيدن فرزند به مقام اطاعت و عبودیت الهي است ، هدف نهايي ، تربيت انساني است که مطيع پروردگار و تسليم در آستان او باشد . مرحوم ابن شهرآشوب به سند خود از آن حضرت نقل مي​کند که فرمود : «من از خداوند خويش طلب فرزندان زيبا چهره و نيکو قامت ننموده‌ام ، بلکه از پروردگارم خواسته‌ام تا فرزندانم مطيع او باشند و از او بترسند تا اينکه وقتي با اين صفات به آن‌ها نظر افکنم مايه چشم روشني من باشند .»