توجه مهم: استفتاءات زیر از مراجع مختلف و جهت آشنایی شماست، لذا لازم است هر کس در جزیئیات به نظر مرجع تقلید خود عمل کند
آیا زنان نیز چون مردان باید دارای «حساب مالی» بوده و مکلف به پرداخت حقوق شرعی درآمد خود هستند؟
پیش از شروع پاسخ، اشاره‌ای به «حساب مالی» و مفهوم آن کنیم تا در پاسخ این پرسش و دیگر سؤالات کارگشای ما باشد. هر دختر و پسر یا زن و مرد مسلمانی پس از بلوغ و ورود به دایره مکلفان موقعیتی ممتاز در پیشگاه خداوند می‌یابد، به‌گونه‌ای که بر ارزش‌های والای عبادی، مخاطب پروردگار با خطاب‌های «یا ایها الذین آمنوا» و «یا ایها الناس» قرار می‌گیرد در کنار این ویژگی مسؤولیت‌هایی به عهده او گذارده شده است که از آن میان داشتن «حساب مالی» و «پرداخت حقوق الهی» خواهد بود. آنگاه که دوره تکلیف فرا رسید و نخستین درآمد مالی برای انسان حاصل شد، موظف است تا سال آینده چنین موقعی، آنچه اضافه بر خرج‌های روزمره زندگی پس‌انداز کرده است، حقوق شرعی یا خمس(20%) آن را بپردازد.
آگاهی از نکته‌هایی ارزشمند در این باره، بینش ما را نسبت به فلسفه این حکم و ارزش‌های پیدا و ناپیدای آن گسترش می‌دهد: نخست آنکه خمس از دو قسمت تشکیل می‌شود؛ سهم امام زمان(ع) و سهم سادات نیازمند. از این رو آنان که بی‌اعتنا به محاسبه امور مالی خود در هر سال هستند حکم غاصبان اموال حجت خدا و فقیرانی از سادات را دارند که در ذره‌ذره دارایی آنان این غصب وجود خواهد داشت.
دیگر آنکه هر فردی که درآمد اقتصادی داشته و هر ماه و هر سال بر دریافت‌های پولی و غیر پولی خود نظارت نموده، برای امروز و فردای زندگی خویش با توجه به این درآمدها امید می‌بندد، باید محاسبه مستقلی داشته، گرچه سالیان بسیار اضافه بر خرج‌های زندگی نخواهد داشت، اما حساب مالی خویش را به درستی در دست داشته باشد.
نکته پایانی آنکه هیچ فرقی بین زن و مرد در این عرصه تکلیف نخواهد بود، همان‌گونه که هر یک در انجام نماز و روزه خود باید وظایف خویش را انجام دهند. در این باره نیز وظیفه مستقلی خواهند داشت، مگر آنکه درآمدهای آنان در هر ماه یا هر فصل مخلوط شده، خرج‌های روزمره از هر
یک پرداخت گردیده و اضافه آن پس‌انداز می‌شود که در این صورت پس از محاسبه به نماینده مرجع تقلید خود جهت استفاده در موارد یادشده در آیات و روایات تقدیم می‌کنند. که این پرداخت غیر از مالیات خواهد بود، زیرا مالیات برای استفاده در نیازهای جامعه صرف می‌شود اما خمس برای ترویج و تبلیغ آیین اسلام در داخل و خارج از کشور به کار گرفته می‌شد.
آیا پول‌های پس‌انداز شده برای روز نیاز و احتیاج گرچه از سوی همسر پرداخت شده باشد دارای حقوق شرعی و مالی است؟
پاسخ این پرسش را با این قاعده درباره خمس آغاز می‌کنیم که: هر پولی که اضافه بر خرج‌های روزمره زندگی در هر سال اضافه آید و متعلق به شخصی به صورت بدهی فعلی یا هبه و بخشش نباشد مشمول خمس خواهد بود، گرچه این مبلغ از صرفه‌جویی روزانه حاصل شده باشد.
حال درباره پرسش مورد بحث که سؤال بسیاری از خانواده‌ها بوده که گاه مطرح می‌کنند به خوبی می‌توان به پاسخ دست یافت: هر گاه همسر انسان پولی به عنوان خرج زندگی یا مبلغ ماهانه پرداخت کند و از آن پول مقداری کنار گذاشته شود تا آنکه سال از آن گذشته یا به سال مالی انسان برسد، بدون شک دارای حقوق شرعی خواهد بود اما هر گاه مبلغی به عنوان هدیه، هبه یا بخشش داده تا جبران برخی از زحمات همسر خود را نماید و دریافت‌کننده مقلد مرجعی است که پول یا جنس دریافتی به عنوان هدیه را دارای خمس نمی‌داند، هیچ‌گونه حقوق شرعی برای آن نخواهد بود.
آیا به جهیزیه‌ای که برای فرزند یا فرزندان خود تهیه کرده‌ایم، خمس تعلق می‌گیرد؟ پول باشد چطور؟
پیش‌تر اشاره‌ای به این نکته اصولی در ادای تکلیف مالی خود کردیم که هر یک از ما باید با خصوص آراء و نظریات مرجع خود آشنا بوده، نسبت به مسئله مورد ابهام نظر ایشان را بدانیم. اکنون نیز بر اساس همین سخن پاسخ می‌دهیم آنجا که دختر یا دختران انسان در شرایطی از رشد و سن قرار داشته که در نگاه آشنایان و همسایگان در مسیر ازدواج قرارگرفته‌اند و پدر و مادر یا اطرافیان برای خرید جهیزیه آنان اقدام کرده‌اند؛ هیچ اشکالی در خرید وسایل وجود نخواهد داشت، گرچه بیش از یک سال از تهیه آن‌ها، زمان گذشته باشد.
اما به هنگامی‌که هر یک از فرزندان، در سن طفولیت و کودکی بوده و شخصی اقدام به خرید جهیزیه کند، برخی از مراجع جایز نمی‌دانند مگر آنکه پدران و مادران لوازم خریداری‌شده را به فرزند خود هبه کنند که در این صورت همانند نکات پاسخ پیشین باید به دیدگاه مرجع تقلید خود درباره چگونگی هبه و بخشش برای دریافت‌کننده آن توجه نمود. اما هر گاه پولی به نام فرزند خود کنار گذارند، دو صورت خواهد داشت، نخست آنکه هبه کنند، دیگر آنکه بدون بخشش و صرف‌نظر تنها به نام فرزند پس‌انداز کنند، اما در عرصه‌های مختلف خود را مالک آن دانسته، در آن دخل و تصرف نمایند.
در صورت اول بسیاری از مراجع معتقد به عدم پرداخت خمس هستند ولی در بخش دوم بسیاری همانند صرفه‌جویی یا پس‌انداز بدون بخشش دانسته، مشمول خمس می‌دانند.
برخی فرموده‌اند:
«اگر پدر پولی را از درآمد، در حد شأن به دختر ببخشد و در اختیار او قرار دهد خمس آن واجب نیست و اجناس جهیزیه خمس ندارد.»
برخی دیگر به طور مطلق پول یا لوازم خریداری‌شده را از خمس معاف کرده و فرموده‌اند هیچ کدام خمس ندارد.و برخی نیز چنین تفصیلی را قایل شده‌اند:
«در صورتی که دختر در آستانه ازدواج باشد یا معمول آن محیط، جمع‌آوری تدریجی بوده باشد که در این دو صورت خمس ندارد.»
عده‌ای نیز فرموده‌اند:
«چیزهایی که در زندگی به آن احتیاج دارد مانند خانه، اثاثیه و جهیزیه دختر، اگر نمی‌تواند یک دفعه آن را تهیه نماید ولی می‌تواند تدریجاً در طول چند سال آن‌ها را تهیه نماید خمس ندارد.»
کسی که برای عمره مفرده ثبت نام کرده، در حالی که بردن او به عمره قطعی بوده و برای رفتن نیز به ناچار می‌بایست پولی به حساب بریزد ولی در سال بعد نوبت او شد، و به عمره مشرف خواهد شد، آیا سرِ سالِ خمس، به این پول که به حساب سازمان حج و زیارت واریز شده، خمس تعلّق می‌گیرد یا نه؟
آیت‌الله بهجت: در فرض سؤال خمس واجب نیست.
آیت‌الله فاضل لنکرانی: در فرض مذکور خمس پول را باید بدهد مگر اینکه دیگر نتواند پول را از سازمان حج پس بگیرد که در این صورت خمس ندارد.
آیت‌الله خامنه‌ای: بسمه‌تعالی، در فرض مزبور خمس دارد.
آیت‌الله صانعی: متعلق خمس نمی‌باشد و مؤونه شده.
آیت‌الله صافی گلپایگانی: پول مذکور خمس ندارد. واللّه العالم.
آیت‌الله سیستانی: خمس دارد.
آیت‌الله مکارم شیرازی: خمس ندارد.
آیت‌الله نوری همدانی: بسمه‌تعالی، خمس به آن تعلّق نمی‌گیرد.
آیت‌الله شیخ جواد تبریزی: بسمه‌تعالی، باید آن را تخمیس نماید واللّه العالم.
آیا خرید کتاب و نگهداری از آن خمس دارد؟
اکثر فقیهان معاصر فرموده‌اند: اگر کتاب، مورد نیاز انسان و در شأن او باشد، خمس به آن تعلق نمی‌گیرد هر چند آن‌ها را در طول سال نخواند .
توجه: آیت‌الله خویی و تبریزی فرموده‌اند: اگر کتاب مورد نیاز و شأن انسان باشد، چنانچه در طول سال آن را نخوانده باشد؛ خمس آن واجب است .
خانمی که مقداری طلا به او هدیه شده و الان هم از آن استفاده می‌کند، باید خمس و زکاتش را بپردازد؟
زینت‌های زن، اگر در حد معمول و متعارف باشد، خمس ندارد؛ ولی اگر بیشتر از حد معمول و شأن فرد بوده و از راه هدیه به دست آمده باشد، به فتوای حضرت امام (ره) و مقام رهبری خمس ندارد؛ ولی برخی از مراجع خمس آن را واجب می‌دانند؛ و در هر صورت زکات ندارد .
برای رفتن به عمره مفرده ثبت نام کرده‌ام . قسمتی از پول آن را پرداخته‌ام و بقیه وام است، آیا لازم است خمس آن‌ها را بپردازم؟
پولی که پرداخته‌اید، اگر از درآمد بوده و یک سال بر آن گذشته است، خمس دارد؛ اما وام مذکور خمس ندارد .
آیا خانم‌هایی که شاغل‌اند و درآمد دارند، لازم است خمس بدهند؟ آیا لازم است هر ماه خمس حقوق را کنار بگذارند، یا تعیین سال خمسی کافی است؟
هر فردی (اعم از زن و مرد) که درآمدی دارد، باید روزی را برای محاسبه دخل‌وخرج خود قرار دهد و وقتی از اولین درآمد و حقوقی که به دست می‌آورد یک سال گذشت، اگر چیزی از مخارج سالش اضافه آمد، خمس آن را بپردازد . البته فرق نمی‌کند پول پس‌انداز کرده و اضافه آمده باشد یا آذوقه، مثل برنج و قند و مانند آن . فقها می‌فرمایند: انسان می‌تواند هر وقت درآمدی، به دستش آمد همان لحظه خمس آن را بدهد؛ اما واجب نیست و همان تعیین سال کافی است .
آیا به حقوق دانشجویان بعضی از رشته‌ها (مثل رشته پزشکی در سال‌های بالینی)خمس تعلق می‌گیرد؟
پاسخ: به مقداری از حقوق که از مخارج سال زیاد بیاید، خمس تعلق می‌گیرد .
در مواردی دیده‌ام که پرسنل بیمارستان وسایل پانسمان و داروهای بیمارستان را به مصارف شخصی خود می‌رسانند، آیا مشکل شرعی ندارد؟
پاسخ: مصرف وسایل و داروهای بیمارستان‌های دولتی و خصوصی برخلاف مقررات، حرام است و موجب ضمان مثل یا قیمت آن می‌شود .
خوردن غذاهایی که به عنوان نذر می‌دهند و نمی‌دانیم صاحبانش حساب خمسی دارند یا نه، چه صورت دارد؟
پاسخ: اگر یقین نداشته باشید به عین غذایی که مصرف می‌کنید خمس تعلق گرفته، استفاده از آن برای شما اشکال ندارد .
اگر شخصی خمس مالش را ندهد فرزندان آن شخص که درآمدی ندارند چگونه زندگی خویش را تأمین کنند؟
پاسخ:
بر فرزندان لازم نیست تحقیق کنند که در مالی که پدرشان در اختیارشان قرار می‌دهد خمس واجب شده است یا نه و تصرف آن‌ها جایز است .
اگر انسان مبلغ یکصد هزار تومان وام گرفته باشد و به لحاظ این که نمی‌تواند قسط مربوطه را بدهد پول را به شخص دیگری بدهد که با آن کار کند و از سود آن جهت پرداخت قسط اقدام نماید مورد اشکال است یا خیر؟ ضمنا آیا به وامی که انسان بدهکار است خمس تعلق می‌گیرد؟ آیا انسان می‌تواند با شخصی که پول را می‌دهد طی کند حداقل ماهی مثلا سه هزار تومان به من بده یا خیر؟
پاسخ:
این که مقداری پول را در اختیار کسی بگذارید و هر ماه از او مقدار معینی پول به عنوان سود مطالبه نمایید ربا و حرام است و شما مالک آن سود نمی‌شوید . و پولی را که قرض گرفته‌اید تا اقساط آن را نپرداخته‌اید خمس ندارد و هر مقدار از اقساط آن که پرداخته شود در حالی که عین پول را نگه داشته اید سر سال خمس دارد .
آیا به کتاب‌هایی که ما در طول دوران دانشجویی خریداری نموده‌ایم و یک ترم بیشتر از آن استفاده نکرده‌ایم خمس تعلق می‌گیرد؟
پاسخ:
اگر دیگر به آن کتاب‌ها هیچ احتیاجی ندارید و مورد مطالعه و بازنگری و استفاده نیست خمس دارد، مگر این که آن را با پول خمس داده یا پولی که خمس به آن تعلق نمی‌گیرد خریده باشید.
پولی که در بانک به سپرده درازمدت یا کوتاه‌مدت می‌گذارند آیا سر سال خمس دارد؟ اگر حلال باشد خمس دارد.
اگر انسان فرضاً دویست تومان به کسی قرض بدهد و بعد از چند سال پس بگیرد آیا چون از پولش یک سال گذشته باید خمس آن را بپردازد؟ خمس دارد.
اگر انسان خانه مسکونی خود را در مدت چند سال درست کند آیا فرضاً مصالحی که در اول سال استفاده کرده به قیمت آن در آخر سال خمس تعلق می‌گیرد؟ اگر راهی برای تهیه منزل به جز این راه ندارد خمس ندارد.
سؤال: این‌جانب همیشه اول ماه شوال خمس خود را حساب و پرداخت می‌نمایم، اگر در بین سال جنسی خریده باشم ازجمله زمین که توسط تعاونی اداره به بنده واگذار شده و پول آن را پرداخت نمودم اکنون پس از دوازده سال شهرداری این زمین‌ها را فضای سبز اعلام کرده و بنا شده پول آن را بدهد، اگر پول را داد آیا به این پول خمس تعلق می‌گیرد یا خیر؟
پاسخ: اگر زمین را با پول خمس داده خریده‌اید اکنون پولی که معادل قیمت خرید است خمس ندارد ولی سود آن اگر تا اول شوال آینده مصرف نشود خمس دارد و اگر با پول خمس نداده خریده‌اید به فتوای حضرت امام(ره) همین که پول به شما داده شد همه آن خمس دارد.
سؤال: این حقیر 42 سال سن دارم و مدت 18 سال است ازدواج کرده‌ام و صاحب 3 فرزند می‌باشم (دو پسر و یک دختر) و متأسفانه به دلیل مشکلات اقتصادی تا به حال نتوانسته‌ام خمس بدهم، لوازم زندگی در حد معمول دارم، یک قطعه زمین به ارزش سیصد هزار تومان که دویست هزار تومانش وام است، یک خط تلفن و مقدار مختصری هم وسایل خانگی برای جهیزیه دخترم. وظیفه‌ام نسبت به خمس چیست؟
پاسخ: در رابطه با خمس باید نزد یک وکیلی که بدانید وکالت کتبی از مرجعتان دارد مراجعه و مصالحه نمایید.
سؤال: پدر همسرم وضع خوبی دارد ولی خمس و زکات نمی‌دهد و از طرفی برای منزل ما گاهی چیزهای خوراکی می‌آورند و یا ما به منزل آن‌ها به میهمانی می‌رویم آیا می‌توانیم نزد خودمان خمس مقدار خوراکی را که آورده‌اند یا غذایی را که خورده‌ایم حساب کنیم و به صندوق صدقه بیاندازیم یا نه؟
پاسخ: شما یقین ندارید که عین خوراکی که می‌آورند مورد تعلق خمس است بنابراین چیزی بر شما نیست.
سؤال:اگر یک سال به جایزه‌ای که بانک داده بگذرد و استفاده نگردد، خمس دارد یا خیر؟
پاسخ: بلی پرداخت خمس آن لازم است مگر آن که مقلد مرجعی باشید که می‌فرماید هدیه خمس ندارد .
سؤال: سهامی که از بازار بورس یا کارخانجات خریداری می‌کنیم خمس دارد؟
پاسخ: حکم سرمایه را دارد و در سر سال خمسی باید خمس آن را بپردازید .
سؤال: اگر از درآمد خود به کسی قرض داده باشیم و بعد از یک سال به ما برگرداند، خمس دارد؟
پاسخ: بلی، پرداخت خمس آن بلافاصله واجب است .
سؤال: اگر وام گرفته باشم و قبل از مصرف سال خمسی برسد، پرداخت خمس وام موجود لازم است یا خیر؟
پاسخ: خمس وام در مورد سؤال واجب نیست؛ مگر به مقداری که اقساط آن را پرداخته‌اید . در این صورت، در حکم پس‌انداز است .
سؤال: آیا فرزند می‌تواند وجوه شرعی (خمس، زکات، فطریه و کفاره) خود را به پدر و مادر فقیرش بدهد؟
پاسخ: پدر و مادر، واجب النفقه فرزند می‌باشند و برای نفقات واجب، نمی‌توان از وجوه شرعی به آن‌ها پرداخت کرد.
سؤال: آیا به وسایل و ابزار کار، مثل ماشین وانت یا تاکسی، خمس تعلق می‌گیرد؟
پاسخ: وسایل مذکور، سرمایه محسوب می‌شوند و به نظر برخی از فقها، سرمایه مذکور، خمس دارد و به نظر برخی دیگر، اگر درآمد او تنها به مقدار امرار معاش در حد متعارف باشد، به طوری که با خمس دادن، قادر به ادامه کار نباشد، خمس ندارند.
سؤال: اگر هزینه عمره از طریق هدیه دیگری باشد، پرداخت خمس آن واجب است؟
امام، خامنه‌ای: هدیه، خمس ندارد.
بهجت، صافی، مکارم: اگر پولی که بابت عمره داده‌اند، قبل از گذشتن سال به حساب سازمان حج ریخته شده، خمس ندارد.
فاضل، سیستانی، تبریزی: اگر از زمانی که پول را داده‌اند تا زمان حرکت، یک سال نگذشته باشد، خمس ندارد.
سؤال: کتاب‌هایی را تهیه کرده‌ام؛ ولی موفق به مطالعه آن‌ها نشده‌ام؛ آیا خمس به آن‌ها تعلق می‌گیرد؟
پاسخ: به نظر بسیاری از فقها، چنان چه مورد نیاز در معرض استفاده بوده، خمس ندارد.
سؤال: در شرایط فعلی که پول حج و عمره، بیش از یک سال در حساب سپرده در بانک می‌ماند، پرداخت خمس آن واجب است یا خیر؟
پاسخ: اگر در سالی که سپرده‌گذاری می‌کنند، مشرف نمی‌شوند، خمس اصل پول واجب است.
آیة الله مکارم: اگر پول از درآمد همان سال باشد، خمس ندارد.
آیة الله شبیری: در حج واجب، خمس پول واجب نیست.
آیة الله نوری: اگر عمره مفرده، به طور متعارف، یک مرتبه در چند سال باشد، آن پول خمس ندارد.
اگر پولی را برای تهیه مسکن مورد نیاز جمع کنیم و سال بر آن بگذرد، خمس دارد؟
به نظر برخی فقیهان، پولی که برای تهیه مسکن مورد نیاز جمع می‌کنید، خمس ندارد و به نظر برخی خمس دارد؛ در این باره، مطابق نظر مرجع تقلید خود عمل کنید.
سؤال: کارمندی که در طول ایام خدمت می‌تواند از خانه سازمانی استفاده کند، اگر برای تهیه خانه شخصی، پولی را پس‌انداز کند، آیا خمس به آن تعلق می‌گیرد؟
پاسخ: در مورد سؤال، به پول پس‌انداز شده، خمس تعلق می‌گیرد.
سؤال: حقوقی که پس از فوت، ماهانه به خانواده مرحوم داده می‌شود، آیا مشمول خمس می‌گردد؟
پاسخ: حقوق مذکور، حکم هبه و بخشش دارد و به نظر مراجعی که هبه را مشمول خمس نمی‌دانند، خمس ندارد.
آیا تلفن همراه یا سیم‌کارت خمس برمی‌دارد؟
قبل از هر چیز باید بدانیم که موبایل یا سیم‌کارت هیچ فرقی با سایر اموال ندارند و در احکام خمس مثل سایر کالاها هستند. بر همین اساس اگر فردی موبایلی خرید و از آن استفاده نکرد و یا سیم‌کارتی گرفت که مورد استفاده‌اش واقع نشد. حتی اگر یک سیم‌کارت هدیه به همراه سیم‌کارت خریداری‌شده به او داده شده (طبق نظر مراجعی که هدیه را هم مشمول خمس می‌دانند) و به سال خمسی‌اش رسید باید خمس قیمت این‌ها را بپردازد.
اما اگر استفاده کرد چه؟ در اینجا نکته دقیقی وجود دارد و آن این که در اموال مصرفی که خمس برنمی‌دارد باید حدود عرفی و اجتماعی و به اصطلاح شأن هر فرد لحاظ شود یعنی اگر یک بدبخت فلک‌زده‌ای که به نان شبش محتاج بود رفت 800 هزار تومان داد و یک گوشی باکلاس خرید که همه از عدم تناسب این گوشی گران‌قیمت با قیافه او تعجب می‌کنند، فراتر از شأن خودش هزینه کرده و باید خمس این پول را بدهد. در نتیجه باید مواظب برخی چشم و هم‌چشمی‌ها و روکم‌کنی‌ها بود که گرفتارمان نکند.
شخصی گندمی که به آن خمس و زکات تعلّق گرفته، کاشته است. تکلیف او نسبت به خمس و زکات محصولی که به دست می‌آورد، چیست؟
باید از حاکم شرع اجازه بگیرد و با او مصالحه کند.
سؤال: آیا وجوهات شرعی مانند خمس و زکات را می‌توان در مواردی مانند کمک به سیل‌زدگان و زلزله‌زدگان مصرف کرد؟
در زکات جایز است؛ و در خمس از سهم امام علیه‌السلام مجاز است. البته پس از استجازه از مقلَّد (مرجع تقلید).
آیا در زکات گاو و گوسفند، می‌توان حیوان را سر برید و گوشت آن را بین چند فقیر تقسیم نمود؟
اگر قیمت کم نشود و با تراضی با گیرندگان باشد، مانعی ندارد.
آیت‌الله خامنه‌ای:
س: آیا سرمایه خمس دارد؟
بسمه‌تعالی
ج : اگر به مقداری باشد که با پرداخت خمس آن، درآمد کسب با بقیه وافی به هزینه زندگی او نیست، خمس ندارد، و همچنین اگر کسب با بقیه کسب مناسب با شأن عرفی او نباشد.
آیا پرداخت مالیات از نظر شرعی جزء کدام وجوهات حساب می‌شود (خمس، زکات)؟
باسمه‌تعالی - مالیات بابت وجوه شرعیه محسوب نیست.
نظرات 0
شما هم میتوانید در این مورد نظر دهید