محتواي آب موجود در پوست زنده ( اپيدرم و درم ) تقریباً 80 درصد است. لایه‌ی خارجی‌تر پوست، يعني لایه‌ی کراتينوز ( شاخي ) از سلول‌های مرده‌ای تشکيل شده که محتواي آب کمتري در حدود 30 – 10 درصد دارد.

سه لایه‌ی تشکيل دهنده‌ی پوست که به ترتيب از خارج پوست به داخل شامل:

1- اپيدرم (EPIDERMIS) که خارجی‌ترین لایه‌ی پوست است.

2- درم(DERMIS) که لایه‌ی مياني پوست است.

3- هيپودرم يا آندودرم(HYPODERMIS) که داخلی‌ترین لایه‌ی پوست است.

در صورتي که محتواي آب موجود در پوست طبيعي باشد، پوست نرم، صاف، قابل ارتجاع و درخشان است. در حالت طبيعي يک حرکت مداوم آب از لایه‌های عمقي پوست به‌طرف لایه‌های سطحي وجود دارد و در نهايت اين آب از سطح پوست تبخير می‌شود.

هنگامي که پوست به عللي اعم از عوامل داخلي يا خارجي نتواند اين ميزان آب را حفظ کند، پوستي خشک ايجاد می‌شود.

عوامل خارجي مسبب خشکي پوست

از عوامل خارجي که سبب خشکي پوست می‌شوند، می‌توان مواجهه با آب و هوا يا باد گرم را نام برد.

از طرف ديگر شستن زياد از حد پوست سبب از بين رفتن لایه‌های چربي محافظ پوست شده و پوست را خشک می‌کند.

مواجهه‌ی پوست با بعضي از مواد نيز از دسته عوامل خارجي محسوب می‌شود. مشاغلي که در تماس مداوم با مواد شوينده و پاک کننده هستند، مانند جراحان و تکنسین‌های آزمايشگاه نيز، فرد را مستعد پوست خشک می‌سازند.

همچنين درمان‌هایی که براي آکنه(جوش)  و روي سطح پوست انجام می‌شود، اگر به‌صورت بی‌رویه و بيش از حد اعمال گردد، می‌تواند پوست خشک ايجاد نمايد.

عوامل داخلي مسبب خشکي پوست

عامل داخلي مربوط به توانايي پوست در نگهداري رطوبت است.

يک عامل مهم، بالا رفتن سن است که سبب کم شدن توانايي پوست در حفظ رطوبت می‌شود. همچنين بعضي از بیماری‌ها مانند درماتيت آتوپيک (يا اگزماي سرشتي که يک بيماري شايع خارش‌دار، مزمن و عود کننده‌ی پوستي است که در نوزادان و کودکان شایع‌تر است) از ميزان اين توانايي می‌کاهد.

رژیم‌های سخت، سوء تغذيه و کمبود مواد غذايي نيز می‌تواند سبب به هم ريختگي اين سد حفاظتي شود. پوست خشک، ظاهري خشن و مات دارد و گاهي پوسته‌های ريزي روي آن ديده می‌شود.

همچنين خطوط پوست در اين موارد واضح‌تر به نظر می‌رسد. ممکن است خشکي پوست به حدي باشد که سبب ايجاد خارش شود که خود اين امر، پوست را مستعد عفونت‌های باکتريايي و قارچي  می‌کند. هنگامي که خشکي پوست به حد بالايي برسد، اصطلاحاً به آن XERPSIS گفته می‌شود.

علي رغم تبليغاتي که می‌شود هرگز ثابت نشده که مرطوب کردن پوست، باعث برگرداندن و برعکس کردن روند پيري پوست و تأثیر نور آفتاب شود، ولي می‌توان منافع زير را از مرطوب کننده‌ها انتظار داشت.

اثرات مرطوب کننده‌ها بر پوست

1- جلوگيري از آسيب پوست در اثر خشکي

2- محافظت از پوست به دليل ايجاد لایه‌ی نازکي از چربي بر روي آن

3- بهبود بخشي ظاهر پوست که پوست را نرم‌تر و صاف‌تر نشان می‌دهد.

به هر حال کار عمده‌ی مرطوب کننده‌ها، حفاظت از رطوبت پوست و دفاع در برابر آسیب‌های محيطي است.

معمولاً همه‌ی افراد نياز به استفاده از مرطوب کننده ندارند و افرادي که پوستشان چرب است به مصرف مرطوب کننده احتياجي پيدا نمی‌کنند. هر چند اين افراد هم در مواجهه با هواي گرم و خشک ، باد يا هواي سرد ممکن است نياز به استفاده از مرطوب کننده‌ها پيدا کنند.

محافظ‌های طبيعي که سبب جلوگيري از خشکي پوست می‌شوند:

1- لایه‌ی چربي روي پوست:

اين لایه‌ی چربي نازک ميزان تبخير آب را کاهش می‌دهد.

2- عامل مرطوب کننده طبيعي يا NMF (NATURAL MOISTURIZING FACTOR):

اين عامل ترکيبي از چند ماده‌ی ساخته شده توسط پوست است و حدود 25 – 20درصد لایه‌ی کراتينوز(لایه‌ی سطحي و خارجی‌تر پوست) را تشکيل می‌دهد. اين عامل سبب باقي ماندن محتواي آب در لایه‌ی کراتينوز می‌گردد.

مواد متشکله NMF :

1- اوره

2- اسيد لاکتيک

3- اسيد گليکوليک

4- فسفوليپيدها

5- اسيد مالئيک

6- اسيد پيرويک

7- نمک‌های اسيد کربو کسيليک پيروليدون

دکتر محمد علي نيلفروش زاده- متخصص پوست، مو و زيبايي