حیض

حیض در اصل به معنای سیل و جاری شدن است و حوض را به این جهت حوض گویند که آب به سوی آن جریان پیدا می‌کند و برخی گفته‌اند که حیض به معنای خارج شدن آب قرمز از درختی به نام سمره است و در اصطلاح، حیض، خونی است که به طور معمول، هر ماه به مدت چند روز از رحم زنان - به خاطر تأثیر هورمون‌های تخمدان - خارج می‌شود و به هنگام انعقاد نطفه، غذای جنین قرار می‌گیرد. این خون ریزی، از سن بلوغ تا سن یائسگی زن انجام می‌گیرد. از حیض به قاعدگی، رگل، عادت ماهانه، پریود و بی نماز شدن هم تعبیر می‌شود و زن را در این حالت، حائض می گویند. خداوند متعال در آیه 222 از سوره بقره به طور مختصر درباره آن سخن گفته است. فقیهان برای خون حیض، نشانه‌ها و شرایطی بیان کرده‌اند. نشانه‌های آن به طور غالب، آن است که غلیظ، گرم، به رنگ تیره (سیاهی مایل به سرخ) یا سرخ، همراه فشار و کمی سوزش می‌باشد و شرایط آن عبارتند از بلوغ، مشاهده پیش از سن یائسگی، نبودن کمتر از سه روز و بیشتر از ده روز، پی در پی بودن سه روز اول، استمرار خون در تمام سه روز و فاصله شدن دست کم ده روز بین دو حیض.

استحاضه

استحاضه از ماده حیض گرفته شده است و در اصطلاح، یکی از خون‌هایی است که از رحم زن خارج می‌شود و زن را در این هنگام، مستحاضه می گویند. هر خونی که غیر از حیض، نفاس، زخم، دمل و مانند آن باشد، خون استحاضه است. نشانه‌های آن به طور غالب این است که رقیق، سرد، به رنگ زرد (سیاهی مایل به سرخ) یا سرخ، بدون فشار و سوزش است. خون استحاضه هیچ شرطی ندارد و مانند خون حیض نیست.

استحاضه قلیله

استحاضه قلیله آن است که هرگاه زن، پنبه را داخل کند، خون، ظاهرش را آلوده کند؛ ولی در پنبه فرو نرود. مستحاضه قلیله، سه وظیفه دارد:

1. برای هر نماز (در صورت خون دیدن)، یک وضو بگیرد؛ به عنوان مثال، برای نماز ظهر، یک وضو و برای نماز عصر، وضوی دیگری بگیرد.

2. برای هر نماز، بنابر احتیاط واجب، پنبه (نوار بهداشتی) را عوض کند.

3. ظاهر فرج را اگر خون به آن رسیده، تطهیر کند.

استحاضه متوسطه

استحاضه متوسطه آن است که هرگاه زن، پنبه را داخل کند، خون، در پنبه فرو رفته، از طرف دیگر ظاهر شود؛ ولی به دستمال و مانند آن که به طور معمول خانم‌ها برای جلوگیری از خون می‌بندند، نرسد. برخی از فقیهان، استحاضه متوسطه را نپذیرفته‌اند و گفته‌اند که استحاضه دو قسم دارد: قلیله و کثیره و استحاضه متوسطه را به استحاضه قلیله ملحق می‌کنند. مستحاضه متوسطه چهار وظیفه دارد که عبارتند از:

1. برای هر نماز، پنبه (نوار بهداشتی) را عوض کند.

2. ظاهر فرج را اگر خون به آن رسیده، تطهیر کند.

3. برای هر نماز، یک وضو بگیرد؛ به عنوان مثال، برای نماز ظهر، یک وضو و برای نماز عصر، وضوی دیگری بگیرد.

4. در هر شبانه روز، یک غسل پیش از نماز صبح به جا آورد؛ بدین ترتیب که اگر پیش از نماز صبح، خون استحاضه متوسطه دیده، باید برای نماز صبح غسل کند تا صبح دیگر و اگر این حالت پیش از نماز دیگر (مانند ظهر و عصر یا مغرب و عشا) برایش پیش آید، باید برای آن نماز، غسل کند؛ ولی از فردای آن روز، اگر به همان حالت متوسطه باقی بماند، باید پیش از هر نماز صبح، غسل کند.

استحاضه کثیره

استحاضه کثیره آن است که هرگاه زن، پنبه را داخل کند، خون، پنبه را فرا گرفته، به دستمال و مانند آن برسد. مستحاضه کثیره، چند وظیفه دارد:

1. برای هر نماز، پنبه (نوار بهداشتی) را عوض کند.

2. ظاهر فرج را اگر خون به آن رسیده، تطهیر کند.

3. برای هر نماز، یک وضو بگیرد؛ به عنوان مثال، برای نماز ظهر، یک وضو و برای نماز عصر، وضوی دیگری بگیرد.

4. انجام یک غسل پیش از نماز صبح و یکی پیش از نماز ظهر و عصر (اگر با هم بخواند) و یکی هم پیش از نماز مغرب و عشا (اگر با هم بخواند).

5. اگر میان نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشا فاصله بیندازد، باید برای نماز عصر و نماز عشا دوباره غسل کند.1

عادت عددیه

زنی که شماره روزهای حیض او در دو ماه پشت سر هم، به یک اندازه باشد، ولی وقت خون دیدن او یکی نباشد، چنین زنی دارای عادت عددیه است؛ مانند این که در ماه اول، از روز اول تا هفتم و در ماه دوم، از روز دهم تا هفدهم، خون ببیند که در این صورت، عادت او، هفت روز است.

عادت وقتیه

زنی که دو ماه پشت سر هم در وقت معین خون ببیند، ولی شماره روزهایی که در هر دو ماه خون دیده، به یک اندازه نباشد، چنین زنی دارای عادت وقتیه است؛ مانند این که در ماه اول، از روز هفتم و در ماه دوم، از اول تا روز هشتم، خون ببیند که در این صورت باید عادت خود را روز اول ماه قرار دهد.

عادت وقتیه و عددیه

زنی که دو ماه پشت سر هم در وقت معین خون ببیند و شماره روزهایی که در هر دو ماه خون دیده، به یک اندازه باشد، چنین زنی دارای عادت وقتیه و عددیه است؛ مانند این که دو ماه پی در پی، از اول ماه تا روز هفتم، خون ببیند که در این صورت، عادت او هفت روز است.

مبتدئه

مبتدئه، به معنای آغاز کننده، به زنی گفته می‌شود که برای نخستین بار خون حیض می‌بیند؛ خواه دختر باشد یا زن.2

مضطربه

مضطربه، به معنای زن مردد، آشفته و پریشان است و در اصطلاح، به زنی گفته می‌شود که چند ماه خون دیده، ولی از نظر وقت یا عدد، عادت معینی پیدا نکرده است و یا اگر عادتی هم داشته، عادتش از بین رفته و عادت دیگری پیدا نکرده است.

ناسیه

ناسیه، از ماده نسیان، به معنای زن فراموشکار است و در اصطلاح، به زنی گفته می‌شود که عادت خود را فراموش کرده است. چنین کسی اگر بیشتر از ده روز خون ببیند، باید روزهایی را که نشانه حیض را دارد - تا ده روز - حیض قرار دهد و بقیه را استحاضه و اگر نتواند از راه نشانه‌های حیض، تشخیص دهد، باید سه یا شش یا هفت روز اول را (بنابر اختلاف دیدگاه مراجع تقلید) حیض و بقیه را استحاضه قرار دهد.

یائسه

یائسه، از ماده یأس، به معنای زن مأیوس و ناامید است و در اصطلاح، به زنی گفته می‌شود که سنش، به حدی رسیده که دیگر عادت ماهیانه نمی‌بیند و اگر خونی ببیند، خون حیض محسوب نمی‌شود. زن به طور قطعی، پس از تمام شدن شصت سال (قمری)، یائسه و کمتر از پنجاه سال (قمری)، غیر یائسه است و بین پنجاه تا شصت سال، میان مراجع تقلید اختلاف نظر وجود دارد. نظر اکثر فقیهان این است که زن سیده، با تمام شدن شصت سال و زن غیرسیده، با تمام شدن پنجاه سال قمری، یائسه می‌گردد.

نفاس

نفاس، از ماده نفس گرفته شده است. نفس، چندین معنا دارد که یکی از آنها به معنای خون است. نفاس در اصطلاح، به خونی گفته می‌شود که پس از زایمان، از رحم زن خارج می‌شود و زن را در این هنگام، نفساء می گویند. آغاز خون نفاس، از زمانی است که اولین جزء بچه از شکم بیرون می‌آید. بنابراین، خونی که پیش از آن دیده می‌شود، خون نفاس محسوب نمی‌شود و حداقل آن، یک لحظه و حداکثر آن ده روز است. زن پس از پاک شدن، باید غسل نفاس به جای آورد. در بین برخی عوام مشهور است که زنی که تازه زایمان کرده، باید روز چهلم، غسل (چله) انجام دهد که این سخن، هیچ ارزش و اعتباری ندارد.

1. توضیح المسائل مراجع، م 396؛ آیة الله وحید، توضیح المسائل، م 402؛ دفتر آیة الله خامنه‌ای.

2. توضیح المسائل مراجع، م 496.

پدیدآورنده: سید مجتبی حسینی