آیا همسر می‌تواند زنش را به کار در بیرون منزل امر کند؟

آیا از باب اطاعت از همسر این کار برای زن ثواب دارد هر چند که تمایل به کار در خارج از منزل نداشته باشد؟

در توضیح این مطلب باید بیان نمود که این سؤال در حقیقت به سه پرسش تقسیم می‌گردد:

1- آیا شوهر می‌تواند همسر خود را وادار به کار در خارج از منزل نماید؟

2- آیا اصولاً کار در بیرون منزل برای زن سزاوار است؟

3- آیا اطاعت زن از شوهر در این زمینه، ثوابی را برای او به دنبال خواهد داشت؟

در ذیل به اختصار، این پرسش‌ها را بررسی می‌نماییم:

الف: در مورد سؤال اول با توجه به آیه 34 سورۀ نساء [1] باید گفت که یکی از دلایل این که ریاست در نظام خانواده بر عهدۀ شوهر است، این است که (در هر صورت) تأمین هزینه‌های زندگی بر عهدۀ اوست. بر این اساس می‌توان نتیجه گرفت که وظایف زن محدود به مواردی است که اجمالاً در رساله‌های عملیه و نیز قانون مدنی بیان گردیده است و او در تأمین مخارج و تولید ثروت برای خانواده، هیچ گونه مسئولیت قانونی و شرعی ندارد، و حتی اگر ثروتی نیز از قبل اندوخته باشد، موظف نیست که از آن در امور خانواده استفاده نماید و شوهر هم چنین حقی ندارد که او را وادار به استفاده از ثروت خود نماید و فقهای عظام نیز این مطلب را خاطرنشان فرموده‌اند، از جمله حضرت امام (ره) می‌فرماید: لازم نیست که زن، فقیر و محتاج باشد تا نفقه بر او واجب شود، بلکه حتی اگر زن ازجملۀ ثروتمندترین اشخاص باشد باز هم وظیفه شوهر است که نفقۀ او را بپردازد. [2] و این از امتیازاتی است که حقوق اسلامی به بانوان اعطا نموده که حتی بعد از ازدواج نیز می‌توانند سرمایۀ خود را مستقلّا مدیریت نمایند، هر چند در صورت اشتغال، باید در نوع شغل خود ملاحظات همسر را در نظر داشته باشند. جالب این جا است که شوهر حتی این حق را ندارد که همسر خود را وادار به کار در منزل نیز بنماید و حتی بانوان می‌توانند بابت عاطفی‌ترین کاری که انجام می‌دهند یعنی شیر دادن به فرزند نیز از شوهر خود مطالبۀ اجرت نمایند [3] و این به هیچ وجه توهین به شخصیت زن نیست، بلکه ازجملۀ حقوقی است که در مقابل حق قیمومت شوهر در خانواده به او عطا شده تا به نحوی تناسب بین حقوق و مسئولیت‌ها برقرار گردد. بر این اساس اطاعت از شوهر در زمینه کار در بیرون منزل (و حتی داخل منزل) واجب نبوده و همان گونه که حضرت امام (ره) بیان فرموده‌اند: اطاعت ننمودن همسر از شوهر در اموری که بر او واجب نیست، موجب ناشزه شدن زن نمی‌گردد و بنابر این اگر زن از آن نوع از کارها و خدمات منزل که ارتباطی با عمل زناشویی ندارد، خودداری ورزد مثلاً خانه را جارو ننموده و خیاطی انجام ندهد و یا آشپزی ننموده و مواردی از این دست ... حتی اگر از مواردی جزئی همانند آب آوردن و جمع آوری رختخواب نیز خودداری نماید، ناشزه نخواهد شد. [4]

ب: در مورد این که آیا اساساً بانوان؛ چه مجرد و چه متأهل؛ از لحاظ شرعی می‌توانند در بیرون منزل کار نمایند، باید گفت که دین اسلام منعی در این زمینه نداشته به عنوان نمونه می‌دانیم که حضرت خدیجه (س)، همسر گرامی پیامبر (ص) اموالی داشته و با آن تجارت می‌نموده است و بعد از بعثت نیز با اموال خود نقش مهمی در گسترش اسلام داشته به گونه‌ای که پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند: هیچ سرمایه‌ای به اندازه اموالی که خدیجه در اختیارم قرار داد به من سود نرسانید. [5]

آنچه که در مورد حضور بانوان در جامعه مهم است، رعایت موازین شرعی و عفاف بوده و با در نظر داشتن دقیق این موارد، آن‌ها می‌توانند همانند مردان در جامعه حضور داشته باشند.

به عنوان نمونه امامان ما بانوان را از حضور در خیابان‌ها منع نمی‌نمایند، بلکه تنها به آن‌ها توصیه می‌نمایند که ترجیحاً از کناره‌های خیابان عبور نموده و از آمدن به وسط آن (که طبعاً توجه بیشتری را به خود جلب می‌نماید) خودداری نمایند. [6]

در ابتدای اسلام نیز صحنه‌هایی از این حضور، حتی در میادین جنگ که کاری اصولاً مردانه است به چشم می‌خورد. [7]

بنابر این نمی‌توان کار در بیرون منزل را برای بانوان عملی ناشایست دانسته و به این دلیل از آن خودداری ورزید، چون چه بسا کارهایی که بانوان توانایی بهتری در انجام آن دارند.

ج: با در نظر گرفتن مطالب فوق، دربارۀ این که آیا اطاعت از همسر در این مورد ثوابی را در پی دارد یا خیر، باید در ابتدا به خاطر داشته باشیم که مفهوم ایثار که بسیار مورد تأکید اسلام است در صورتی نمود عملی به خود می‌گیرد که انسان از حقوق خود صرف نظر نموده و دیگران را بر خود مقدم دارد. در این زمینه آیه‌ای در قرآن وجود دارد که انصار را به دلیل اینکه در موارد زیادی از حق خود گذشته و رفع احتیاج مهاجران را مقدم ساختند، مورد تحسین قرار می‌دهد. [8] با دقت در مفاد آیه درمی‌یابیم که کار انصار عملی واجب و الزامی حقوقی نبوده بلکه وجدان اخلاقی آن‌ها موجب انجام چنین کاری شده است.

بخشیدن اموال خدیجه (ع) به پیامبر (ص) را نیز می‌توان در این راستا ارزیابی نمود و قدردانی پیامبر (ص) از ایشان که حتی مدت‌ها بعد از وفات ایشان نیز ادامه داشته [9]، نشانگر ثواب زیادی است که این بانوی نمونه مسلمان از بابت کمک مالی به همسر خویش به دست آورده است.

نتیجه‌ای که از مطالب بیان شده می‌توان گرفت این است که در زندگی خانوادگی، علاوه بر قواعد حقوقی حاکم بر روابط زوجین، معیارهایی اخلاقی نیز وجود دارد که هرچند رعایت آن‌ها الزامی نیست، ولی به یقین اگر با قصد تقرب و نزدیک شدن به خداوند مورد عمل قرار گیرد، ثواب و اجر فراوانی را به دنبال خواهد آورد از آن جمله می‌توان به کمک بانوان به همسران خود در تأمین هزینه‌های زندگی اشاره نمود، مخصوصاً اگر شوهر در تأمین کامل آن با دشواری‌هایی روبرو باشد.

البته، باید دقت کامل داشت که کار در بیرون منزل با رعایت موازین شرعی و اسلامی باشد.

پی‌نوشت‌ها:

[1]- الرجال قوامون علی النساء بما فضل الله بعضهم علی بعض و بما أنفقوا من أموالهم.

[2]- خمینی، روح الله، تحریر الوسیله، دار العلم، قم، چاپ دوم، ج 2، ص 319.

[3]- همان، ص 312.

[4]- همان، ص 305.

[5]- مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، مؤسسه الوفاء، بیروت، 1404 ه - ق، ج 19، ص 63.

[6]- شیخ صدوق، محمد بن علی بن حسین، من لا یحضره الفقیه، انتشارات جامعة مدرسین، قم، 1413 ه- ق، ج 3، ص 561.

[7]- در این رابطه می‌توان از بانویی به نام نسیبه که در جنگ احد همراه پیامبر (ص) بود و به درمان مجروحین می‌پرداخت، نام برد. ر. ک: مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 20، ص 52.

[8]- حشر، 59 (و الذین تبوؤا الدار ...).

[9]- شیخ مفید، الافصاح فی الامامه، کنگره شیخ مفید، قم، 1413 ه- ق، ص 217.