بديهي است که اولين جوانه هاي ارتباط بين انسان ها، در حريم خانواده پديدار مي گردد و بهترين خاستگاه روابط سالم و مطلوب، خانه و خانواده مي باشد.
رابطه خوشايند و آرام بخش زن و شوهر نه تنها مناسب ترين بستر رشد و شکوفايي و تعالي شخصيت آن ها را فراهم مي نمايد، بلکه چنين رابطه اي از نياز هاي ضروري فرزندان نيز به شمار مي رود و به نوبه خود در رشد و تعالي آن ها بسيار مؤثر است.

رابطه زن و شوهر سرچشمه همه عاطفه ها و بستر گيراترين و جذاب ترين رابطه هاست. رابطه زن و شوهر آميزه اي است از زيباترين تلاقي چشم ها، گيراترين تبادل کلام ها، هماهنگ ترين طپش قلب ها و همسو ترين انديشه ها.

رابطه بين همسران آيه اي است آرام بخش و مهر آفرين،[1] رابطه اي است پاک و بي آلايش[2] رابطه گل و گلدان، طبيب و درمان، گلبرگ و ريحان،[3] انگشتر و نگين، دل و دلدار،[4] گردن و گردن بند،[5] اندام و لباس[6] و بهار آفرين دل ها و روشني بخش چشم ها.[7]
حال اي خانم و آقاي عزيز بياييم به خاطر آرامش زندگي، رشد و کمال جمع کوچک و نوراني خويش و به خاطر خداي مهربان که ما را از تنهايي بيرون آورد و همسري برايمان انتخاب نمود، ارتباطي صميمي، پرجاذبه، حکيمانه و خردمندانه را بين خود و همسر برقرار کنيم و بدانيم که با توجه به اين روش، به خواسته ها و آرزوهاي خواهيم رسيد.

شناخت دنياي زن و مرد
قبل از هر چيز بايد دانست که براي ايجاد ارتباطي شايسته، برتر و پرجاذبه، دو شناخت کلي لازم است:
يکي شناخت دنياي مردان و دنياي زنان؛ يعني شناخت تفاوت اين دو جنس و تفاوت زيستي و روان شناختي بين زن و مرد.
دوم: شناخت اين آقا يا خانم از بين تمام آقايان و خانم ها، يعني شناخت همسر فعلي خود. اين شناخت هاي دوگانه متضمن جهات متعددي است. مثلاً شناخت دوم شامل موارد زير است:

1. شناخت روحيات، حساسيت ها، ارزش ها، سليقه ها و توانمندي هاي همسر.
2. شناخت نيازها، حتي نياز هاي فيزيولوژيک و جسماني و شناخت بهترين راه ارضاء آن.
3. شناخت موقعيت هاي محيطي (قبلي و فعلي) همسر، مثل اين که در چه محيط و خانواده اي رشد و نمو داشته و الان در اين شهر ـ به ويژه در شهر غربت ـ در چه وضعيتي به سر مي برد.

شناخت از نوع اول نيز به نوبه خود داراي اهميت بسزايي است، مثلاً شناخت اين که مرد ها کل نگر و زن ها جزء نگرند، در بالا بردن سطح تفاهم و کم کردن سطح نزاع و درگيري بسيار مؤثر است، وقتي زن از امور بسيار جزئي يک مهماني براي شوهر خود سخن به ميان مي آورد، يا وقتي آقا وارد منزل مي شود، او را هدف سوالات ريز خود قرار مي دهد و از هر دري سخن به ميان مي آورد، اين غالباً ناشي از روحيه جزء نگري زن است نه حالت تجسس و حساسيت و بدبيني او.
اين شناخت به مرد کمک مي کند که اولاً به حرف هاي او گوش فرا دهد، ثانياً او را متهم نکند که چرا از زندگي ديگران حرف مي زني؟ چرا اسرار و امور داخلي زندگي ديگران را نقل مي کني؟ چرا انقدر حرف مي زني؟ چرا نسبت به من حساس و بدبين شده اي و ده ها چرا از اين قبيل، اگر مرد از اين شناخت بهره نبرد خانمش متعاقباً به او مي گويد:
تو مرا آدم به حساب نمي آوري!؟ به حرف هايم گوش نمي دهي؟ از جواب به سوالاتم شانه خالي مي کني و طفره مي روي؟ تو خيال مي کني من نفهم هستم؟ و ده ها سوال از اين قبيل.

ارتباط کلامي:
نحوه برقراري ارتباط کلامي از عواملي است که در ايجاد تفاهم، نقشي تعيين کننده دارد. همسراني که مي دانند از چه عبارات و کلماتي براي بيان مقصود استفاده کنند، به خوبي مسير حرکت خويش را در زندگي هموار مي نمايند.
هر واژه يا کلمه اي داراي نوعي بار رواني و عاطفي است و تأثيرات مسلم و پايداري را بر شنونده بر جاي مي گذارد. يک ارتباط کلامي موفق، رابطه اي است که بر رشد و شکوفايي و شادابي زندگي بيفزايد.

گونه هايي از ارتباط کلامي

ارتباط کلامي تحت عناوين مختلف و با مصاديق متعدد تحقق مي يابد که در اين جا به برخي از آن ها اشاره مي کنيم:

1. با نام خداوند سبحان به استقبال همسر رفتن:
مي دانيم که «سلام» از اسماء الهي است «السلام المومن»[8] يعني: خداوند سلامت آفرين و ايمني بخش است. لفظ سلام (گذشته از معناي آن) داراي لطافتي خاص و آهنگ آن ملايم با طبع و گوش نواز است. کلمه يا کلامي نيکوست که علاوه بر داشتن معني و مضمون عالي،چينش حروف آن طوري باشد که به انسان آرامش بخشد.
حضرت امير المومنين ـ عليه السلام ـ مي فرمايد: «نرمش در سخن، و گويا و رسا سلام کردن يکي از عبادت ها است.» بيائيم با عمل به اين دستور آسماني، فضاي خانه را بهشتي کرده و پاره اي از بهشت را در دنيا مشاهده کنيم.

2. ارتباط کلامي در قالب شوخي کردن
نمک زندگي کلمات دلنشين، شوخي و بذله گويي هاي آرام بخش است. رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله ـ فرمود: هر بازي و سرگرمي، باطل و نارواست مگر بازي و شوخي با همسر که عملي مستحب است.
امام صادق ـ عليه السلام ـ از شخصي پرسيد: چه اندازه با يکديگر شوخي مي کنيد؟ عرض کرد خيلي کم فرمود: چنين نباشيد، شوخي از خوش خلقي پديد مي آيد.

چه خوبست همسران اين صفت را بخشي از زندگي روزانه خود قرار دهند تا با اين کار بار زندگي را سبک و خستگي را از جان و تن همديگر بيرون آورند که اين خود عبادتي ارزنده است.
تذکر: آنچه که تذکرش لازم است اين که اولاً بايد از شوخي هايي که دل همسر را مي رنجاند دوري گزيد. ثانياً شوخي با تحقير و توهين همراه نباشد و گرنه اين خود عاملي است براي سست کردن محبت و ايجاد شکاف و نزاع بين همسران.

3. ارتباط کلامي در قالب تمجيد و تعريف و ابراز محبت.
يکي از توانايي هاي روحي و جاذبه هاي همسران، «ابراز محبت» نسبت به يکديگر است. ابراز محبت يعني آشکار نمودن علاقه قلبي. براي يک زندگي شيرين و جذاب، وجود محبت قلبي کافي نيست؛ بلکه بايد به شکل ها و زبان هاي مختلف اين محبت را نشان داد. شما مي توانيد با گفتن جملات ساده و بي آلايش از قبيل «دست شما درد نکند»، «به به چه غذاي خوشمزه اي درست کرده اي»، «چه هديه بجا و مناسبي تهيه کرده اي»، «چقدر اين لباس بهت مي ياد»، دل همسر خود را به دست آوريد. زن ها فطرتاً زود رنج و حساس ترند، از اين رو بيش از مردان نيازمند مهر و محبت هستند؛ وقتي زن با مهر و محبت مرد روبرو مي شود، عشق و علاقه اش به همسر را بيش از گذشته نشان مي دهد و انگيزه اش نسبت به تلاش بيش تر و خدمت به مرد افزون مي شود. وقتي به همسرتان يادآوري کنيد که دوستش داريد به او فهمانده ايد که از زندگي با او خوشحال هستيد و احساس رضايت مي کنيد، در اين صورت او نيز دل به شما سپارد و هستي اش را پروانه وار به گرد شمع وجود شما نثار مي کند.

از همين رو پيامبر عظيم الشأن اسلام ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ فرموده است: کسي که به همسرش بگويد: تو را دوست دارم، اين جمله هرگز از دل او خارج نخواهد شد.

غرور بي جا و گاهي اوقات حجب و حياي افراطي راه را بر تبادل عاطفي مي بندد. برخي از همسران جوان، به ويژه مرد ها در اظهار محبت نسبت به همسرشان نوعي سردي يا «خسّت عاطفي» به خرج مي دهند. حجب و حيا نيز به خصوص از ناحيه خانم هاي جوان، مانع از تبادل عاطفي است. امام رضا ـ عليه السلام ـ مي فرمايد: «بعضي زن ها براي شوهرشان بهترين غنيمت هستند، زناني که براي شوهرشان اظهار عشق و محبت بکنند.»[9] به هر حال، گفتن جملاتي که حاکي از محبت زوجين نسبت به يکديگر است نه تنها در رفع بسياري از سوء تفاهم ها، سوء ظن ها و ترديد ها مؤثر و کارساز است بلکه بر ميزان و شدت محبت آن ها مي افزايد و شيرين کامي زندگي را تضمين مي کند.

4. ارتباط کلامي هنگام صدا کردن يکديگر
شکل مخاطب قرار دادن يکديگر نيز در پايداري و پرنشاطي زندگي حائز اهميت است. صدا زدن، آغاز ارتباط کلامي و زمينه ساز يک ارتباط عاطفي سالم و سازنده يا ارتباطي سرد و پرتنش است. با نوع صدا زدن، انسان حدس مي زند بعدش چه اتفاقي مي افتد، بعدش تبادل است يا تخاصم. وقتي شما همسر محبوب تان را با نام مورد پسندش يا همراه با پيشوند يا پسوند مناسب و يا با لحني دلنشين و آرام بخش صدا مي زنيد علاوه بر اين که خستگي و اندوه را از جان و تن او مي زداييد،[10] و به او مي فهمانيد که دوستش داريد، اعتماد و اطمينان نيز در او مي آفرينيد که به سخن شما با جان و دل گوش دهد و بدين طريق به هدف نهايي تان در برقراري ارتباط مي رسيد در اين رابطه ذکر چند نکته ضروري است:

الف) هيچ گاه بدون ذکر نام همسرتان يا جايگزين مناسب با او شروع به سخن نکنيد.
ب) جايگزين مناسب مي تواند بر اساس سليقه طرفين انتخاب شود.
ج) از پيشوند يا پسوند هاي تحريک آميز و موهن خود داري شود.

5. ارتباط کلامي در پوشش دعا

از ارتباط هاي بسيار سازنده جذاب و شور آفرين، ارتباطي است که همسران در قالب دعا براي همديگر، بر قرار مي کنند. چه لذت بخش و روح افزاست که همسران همديگر را در پيشگاه پروردگار مهربان واسطه قرار دهند. اين نيازي است که خداوند در قرآن با لطافت خاصي و به زبان دعا به همسران تعليم فرموده و از اهميت آن پرده برداشته که اين چنين (به صورت جمعي و خانوادگي) به درگاه من بياييد و مرا بخوانيد. اين يکي از آداب دلنشين و رشد آفرين دعا و ارتباط سازنده زوجين با يکديگر است. وقتي همسران در حضور يکديگر براي هم دعا مي کنند اين بهترين و شوق انگيز ترين حالتي است که همسران از آن پي به ميزان صميميت و محبت يکديگر مي برند.

خواندن دعاهايي همچون: «ربنا هب لنا من ازواجنا و ذرياتنا قره اعين و اجعلنا للمتقين اماما»؛[11] پروردگارا، به ما از همسران و فرزندانمان آن ده که مايه روشني چشمان (ما) باشد و ما را پيشواي پرهيزکاران گردان.
«رب اغفرلي و لوالدي و لمن دخل بيتي مومناً...؛[12] پروردگارا مرا و پدر و مادرم و هر مومني را که به سراي من داخل شود، بيامرز.» و چه مصداقي روشن تر و مهم تر از همسر براي لمن دخل بيتي ....

-- رفتار هاي کلامي تسهيل کننده ارتباط
- مثبت گويي: چه خوب گفتي ـ کار درستي کردي
- انعطاف پذيري: باشه ـ عيبي نداره ـ اين که تو ميگي بهتره
- گزيده گويي، سکوت
- ابراز وجود، عرضه کردن خود، حالت اقبال: چه خبر؟ کسي تلفن نزد؟ ديگه چه خبر؟
- محبت، تکريم و قدرشناسي: آقا مهدي: زهرا خانم دست شما درد نکند ... ممنون مي شم اگر ...
- موضوع مداري: اين جا حق با توست، اين جا خوب عمل کردي.
- جمع گرايي (ما): زندگي بايد بر اساس سليقه هر دومان باشد، ما بايد، بچه هامان.
-- رفتار هاي کلامي بازدارنده ارتباط
- منفي گويي ـ نق زدن: بعيد است با هم کنار بياييم ـ اين چه ميوه اي است خريدي؟
- نفوذ ناپذيري و جبهه گيري: همين که گفتم، غير ممکنه، نميشه من همينم که هستم.
- پرگويي: امان ندادن در صحبت ـ از هر دري سخني گفتن، بي ربط سخن گفتن.
- روبرگرداني، حالت ادبار: خانم کار دارم! زود باش! ناهار چه داريم! کاري نداري، خدا حافظ ....
- سرد و بي عاطفه، توهين و قدر نشناسي: وظيفه ات بوده؟ مگر چه کار کردي؟ اين که کاري نداشت!
- کلي گويي، تعميم: هرگز، هيچ وقت ـ هميشه کارهايت همين جوره
- فردگرايي (من): تو دخالت نکن ـ نمي گذارم زندگي ام تباه بشه ـ با جون کندن زندگي ام را به اين جا رساندم.

--------------------------------------------------------------------------------
[1]. و من آياته أن خلق لکم .... لتسکنوا اليها و جعل بينکم موده و رحمه.
[2]. فانکحوا ما طاب لکم من النساء.
[3]. المرأه ريحانه.
[4]. من انفسکم ازواجاً.
[5]. المرئه قلاده.
[6]. هن لباس لکم و انتم لباس لهن.
[7]. ربنا هب لنا من ازواجنا ... قره أعين.
[8]. حشر/ آيه 23.
[9]. مستدرک الوسائل، ج2، ص 351.
[10]. در حديث است که صدا زدن (اگر ب نيکويي انجام شود) لذتي دارد که سختي و خستگي را از جان و تن دور مي کند.
[11]. فرقان/ 74.
[12]. نوح/ 28.