از نظر عامه ي مردم، شايد هنوز زود باشد که درباره ي فکر نوجوان و فلسفه ي زندگي در نظر او سخن بگوييم. آنان اظهار مي دارند که نوجوان، هنوز کم سن و کم تجربه و با اين گونه مسائل و امور، بيگانه است. در حالي که از مختصات دوران نوجواني، رشد ذهني و بارور شدن توان عقلي است. نوجوان که در گذشته اي نه چندان دور، از جهت عقل و خرد، کودکي تسليم بود و قدرت، استدلال نداشت، اينک در شرايطي است که مي تواند عقلاني بينديشد و حسن و قبح را از يکديگر تمييز دهد و زشت و زيبا را از هم بازشناسد. او مي خواهد از رمز و راز امور و از اسرار و فلسفه ي حيات، سردرآورد. نوجوان، اهل عقل و استدلال مي شود و به همه چيز، با ديده ي عدم اعتماد مي نگرد تا وقتي که حقيقت بر او ثابت شود و در اين امر، تا جايي پيش مي رود که برخي گفته اند دچار «ماليخولياي استدلال» مي گردد.

رشد «خود» توسعه ي انديشه ي چراجويي و گسترش توان استدلال از يک سو و تحولات زيستي ـ جسماني و بيداري غرايز از سوي ديگر، نوجوان را وادار به کشف خود و هويت خويش مي سازد. آنچنان که گاهي اوقات، دور از جمع خانواده و ديگران در خود فرد مي رود و درباره ي خود مي انديشد که کيست؟ و چه رمز و رازي براي آفرينش او وجود دارد؟ و چرا در چنين وضع و شرايطي دست و پا مي زند؟! او پيوسته در اين انديشه است که چه چيز براي او مهم و چه چيزي پر بها و ارزشمند است، تا از آن براي شکل دهي شخصيت و رشد خود استفاده کند.

اريک اريکسون، هويت را به صورت يک احساس نسبتاً پايدار از يگانگي خود تعريف مي کند. يعني علي رغم تغيير رفتارها، افکار و احساسات، برداشت يک فرد از خودش همواره مشابه است. علاوه بر اين، او مي گويد اين احساس که«ما چه کسي هستيم؟» بايد با نگرشي که ديگران نسبت به ما دارند، نسبتاً همخوان باشد. اين مسئله، اعتقاد اريکسون را به اهميت رابطه بين خود و جامعه به روشني مي رساند.

هويت، جنبه هاي متعددي دارد از جمله: شخصي، ديني، شغلي، ميان فردي و نژادي ـ قومي. ممکن است يکي از اين هويتها در فرد، تشکيل شود و يکي ديگر نشود.

د) دستيابي به هويت: کساني که به هويت دست مي يابند، خودشان اين کار را مي کنند. آنها راههاي مختلف را کشف مي کنند و به يکي متعهد مي شوند. هويتهاي شخصي مستقل آنان، رونوشت هويتهاي پدر و مادرشان نيست. در عين حال، در تضاد کامل با هويتهاي پدر و مادرشان نيز نيست. در هويت آنان برخي از ارزشها و نگرش هاي پدر و مادرشان حفظ شده و برخي ديگر حذف شده است. اين گروه از نوجوانان، سازگاري خوب دارند و با همسالان و مظاهر قدرت، روابط خوبي دارند.

هويت، چيزي نيست که بتوان به آساني در اوايل يا اواسط نوجواني به آن رسيد. با افزايش سن، تعداد کساني که به هويت خويش دست مي يابند، افزايش مي يابد و شمار کساني که «هويت مختومه اي» دارند و خصوصا کساني که «هويت بخشي» دارند، کاهش مي يابد؛ اما هويت، حالت ثابت و لايتغير ندارد. برخي از افراد به دنبال بحرانها يا تصميمي جدي به گروه ديگري ملحق مي شوند. يک تجربه ي نامعمول، ممکن است نوجوان را به حالت تعليق هويت بازگرداند. ثانيا وقتي فرد به وضعيت دستيابي به هويت رسيد، جريان هويت جويي خاتمه نمي يابد؛ بلکه غالباً به جستجو ادامه مي دهند. اين افراد، اگر چه به هويتي دست يافته اند، ولي به استقبال تجربه هاي جديد مي روند و از حساسيت، واقعگرايي، خودانگيختي و خودپذيري بالايي برخوردارند و براي کسب هويت سطح والاتر تلاش مي کنند.

اين نوجوانان بدون توجه به الگوهاي مثبت و ارزشهاي اجتماعي، با الگوهاي منفي همانندسازي کرده، به گونه اي مي انديشند و رفتار مي کنند که براي هويت منفي خود، تأييد و اعتبار به دست آوردند. مارسيا، چنين افرادي را به عنوان موارد ويژه اي از حالت «محروميت از هويت» طبقه بندي کرده است. از نظر روان شناختي چون اين افراد از طريق صحيح و مورد پسند جامعه نتوانسته اند خود را شناسانده و ابراز وجود وجود نمايند، براي کسب هويت منفي يا انحرافي تلاش مي کنند تا از اين طريق، توجه همگان را به خود معطوف نمايند.

به اين ترتيب، جهان بيني راه هايي کلي فراسوي ما مي گشايد که فقط قدم هاي بعدي، مصداق آن را تعيين مي کنند که آن هم با تجربه هاي شخصي و استفاده از تجارب ديگران، قابل دستيابي است و به اين ترتيب، فرد به مرحله ي حل بحران هويت دست مي يابد.