محيط خانواده
کم ‏توجهي والدين به تربيت ديني فرزندان، به ويژه در کودکي و نوجواني، نقش مهمي در بي‏ اعتقادي جوانان به امور ديني دارد. اگر کودک در محيطي رشد کند که اعضاي آن به مسائل ديني و عبادي بي ‏اعتنا هستند و خود را در قبال آن مسئول نمي‏دانند، بي‏ شک، اين کودک نيز در جواني و بزرگ‏سالي از مذهب و عبادت، گريزان خواهد بود. والدين بايد تربيت درست و اسلامي فرزندشان را از دوران کودکي آغاز کنند و راهنماي خوبي براي دوران نوجواني و جواني فرزندشان باشند؛ زيرا در بزرگ‏سالي، شخصيت فرد به‌طور کامل شکل گرفته و تغيير و اصلاح آن، کاري بس دشوار است. به تعبير سعدي:
هرکه در خُردي‏اش ادب نکنند
در بزرگي، فلاح از او برخاست
چوب تَر را چنانچه خواهي، پيچ
نشود خشک جز به آتش، راست
حضرت علي عليه‏ السلام در نامه‏اي به فرزند بزرگوارش، امام حسن مجتبي عليه ‏السلام مي‏فرمايد: «پيش از آنکه دلت سخت و عقلت گرفتار شود، به تربيت تو پرداختم.» صفحه دل کودک در آغاز تولد، پاک و سفيد است. روش ‏هاي خوب و بد تربيت والدين در سال‏ هاي پس از تولد، بر اين صفحه سفيد نقش مي‏بندد. هنگامي‏که فرزند به دوران نوجواني و جواني رسيد، آثار خوب و بد تربيت کودکي او در شخصيت فرد ديده مي‏شود. ازاين‏رو، پيامبر خدا صلی‌الله فرمود: «فرزندانتان را گرامي بداريد و آن‌ها را خوب تربيت کنيد».

گاهي برخي خانواده ‏هاي دين‏دار، ارزش‏ها و باورهاي خود را با خشونت و زور به جوان تحميل مي‏کنند که اين روش نادرست، سبب فرار و دوري جوان از باورهاي ديني و افزايش فاصله ميان او و والدينش مي‏شود. براي پرورش درست و اصولي نوجوان و جوان، بايد از نقطه ‏اي آغاز کنيم که جوان علاقه مند است و به‌گونه‌ای عمل کنيم که او در تربيت خود، احساس اجبار و تحميل عقيده نکند.

2. به‌کارگیری اجبار و خشونت در تربيت ديني فرزندان، نتيجه معکوس مي‏دهد و آنان را از مذهب گريزان مي‏کند.

بنابراين، جوانان بايد در انتخاب دوست و هم‏نشين خود بسيار دقت کنند و کساني را به دوستي برگزينند که ايماني پاک و انديشه ‏اي سالم دارند. دوست خوب و شايسته، انسان را به داشتن شخصيتي سالم و عملکردي درست فرامي‏خواند. همچنين «از دست دادن اين‏گونه دوستان، سبب غربت و تنهايي انسان مي‏شود» و «نشان‏ دهنده ناتواني فرد در نگه‏داري دوست خوب است».

3.از دست دادن دوستان خوب، نشان دهنده ناتواني فرد و موجب غربت و تنهايي اوست.

اطرافيان و مربيان جوان بايد بدانند که جوان، دوره ويژه و حساسي را مي‏گذراند و دانش و تجربه او اندک و ناچيز است. پس نبايد در برابر اشتباه‏ ها و کوتاهي‏ هاي نوجوان، با تضعيف شخصيت و سرزنش ‏هاي بي‏حد، او را از صحنه فعاليت‏هاي اجتماعي و مذهبي بيرون رانند. در اين صورت، او بااحساس حقارت، خود را ضعيف و آسيب‏ پذير مي‏بيند و به‌جای حل مشکلات، تن به خواري و پستي مي‏دهد و با گرفتار شدن در دام گروه ‏هاي فاسد، خود را به ناپاکي‏ها آلوده مي‏سازد. روزهاي جواني، بهترين دوران سازندگي شخصيت جوان است. ازاين‏رو، اگر احترام واقعي جوانان حفظ شود و آن‌ها را به‌عنوان عنصري مفيد و مؤثر در امور جامعه به کار گيرند، زمينه همکاري‏هاي دوستانه و روبه رشد آن‌ها نيز فراهم مي‏شود.

3. تضعيف شخصيت جوان، زمينه‏ ساز پيوستن او به گروه ‏هاي کج‏رو و فاسد مي‏شود.

بنابراين، شناختن حدود و منزلت الگوها و ضد الگوها ضروري است تا قدرت و شهرت و موقعيت، يگانه معيار الگوسازي نشود. براي اين کار، جوان بايد با پندها و رفتار اسوه ‏هاي متعالي دين هماهنگ شود تا هيچ‏گاه از شخصيت اسلامي و اعتقادي خود دور نگردد. از نظر آموزه‏ هاي ديني و اسلامي، هدف اصلي تقليد و پيروي از الگوها، دست‏يابي به‌حق و حقيقت از راه رشد فکري و معرفتي است و اين امر، تنها در سايه پيروي از الگوهاي شايسته امکان‏پذير است، چنان‏که خداوند در قرآن کريم تذکر مي‏دهد: «آيا آن که مردم را به‌حق رهبري مي‏کند، سزاوار پيروي است يا آن که هدايت نمي‏کند، مگر آنکه خود هدايت شود.» حضرت موسي عليه ‏السلام ، هدف خود را از پيروي خضر عليه ‏السلام ، بهره‏ مند شدن از آموزش همراه با رشد و تعالي ذکر مي‏کند. امام صادق عليه ‏السلام نيز انسان را از اينکه بدون دليل محکم، الگويي را انتخاب و او را در همه گفته ‏ها و کردارش، تأييد و تصديق کند، بر حذر مي‏دارد.

2.الگو قرار دادن افراد ناشايست سبب دوري جوان از خودشناسي و بازماندن او از کشف استعدادهايش مي‏شود.

اين دستگاه ‏ها، دستگاه ‏هاي تربيتي است. بايد تمام اقشار جامعه با اين دستگاه ‏ها تربيت بشوند. يک دانشگاه عمومي است؛ دانشگاهي که در تمام سطح کشور گسترده است.