مقدمه
دوره بلوغ سرشار از تنشهاي عاطفي و رواني است. نوجوان که در حال جدا شدن از وابستگيهاي دوره کودکي و ورود به دوره بزرگسالي است با تضادها و کشمکشهاي گوناگون رواني روبرو خواهد شد. آگاهي از اين تغييرات سبب ميشود تا نوجوان با هوشياري به تحريکات محيطي پاسخ دهد و دگرگونيهاي دروني خود را کنترل نمايد بهگونهاي که قادر باشد در شرايط مناسبي از نظر سلامت و استحکام رواني با مشکلات کمتري دوره نوجواني را پشتسر بگذارد و بحرانهاي رواني آينده را نيز کنترل بکند.
مهمترين تغييرات رواني دوران بلوغ
الف- رشد ذهني و عقلي
از سن 12- 15 سالگي فکر منطقي، عيني و قدرت استدلال و نتيجهگيري در نوجوان شکل ميگيرد.
ب – رشد هيجاني و عاطفي:
احساسات و عواطف متعدد قوي و غيرقابل پيشبيني در نوجوان وجود دارد که گاه در تضاد با يکديگرند و سبب نوسانات واضح خلقي و رفتاري زير ميشود:
1- اضطراب : به دلايل پيدايش علائم بلوغ، ترس از شکست در تحصيل، ترس از بروز بيماري، ترس از تنها شدن و از دست دادن دوستان.
2- خشم : ناسازگاري و پرخاشگري در نوجوان به دلائل زير ممکن است ايجاد شود. برخورد با موانع و مشکلات، اختلال در قضاوت¬هاي تجربه شده نوجوان، مواجه شدن با سلب آزادي، محروميت، سرزنش مکرر، تبعيض در محيط خانه و مدرسه، انتقاد و دخالت والدين.
3- افسردگي : به دليل شکست در رسيدن به اهداف تحصيلي، عدم مقبوليت اجتماعي، وجود خلاء رواني، کاهش علائق درسي، احساس بي¬ارزشي و پوچي.
ت – رشد اجتماعي :
وجه اصلي رشد اجتماعي به خصوص در سال¬هاي ابتدائي نوجواني حضور نوجوان در گروه همسالان است. تشکيل اين گروه¬ها در جهت کسب استقلال و فرار از تسلط بزرگترهاست اما فشارهاي گروهي هميشه مثبت نيستند و نوجوان بايد بياموزد تا با کمک خانواده توان مبارزه با خواست¬هاي منفي گروه را کسب نمايد و به انحراف کشيده نشود. از ويژگي¬هاي ديگر نوجوان تلاش در جهت کسب محبوبيت است. در پسران عواملي مانند فعال بودن در فعاليت¬هاي دسته¬جمعي، مهارت در بازي¬ها، ورزش¬ها، شوق وذوق و شوخ¬طبعي، شاد بودن، رفتار دوستانه پايدار از جمله عوامل کسب محبوبيت در ميان همسالان است و به تدريج گرايش به همجنسان تبديل به گرايش¬به جنس مخالف مي¬شود گر چه بسياري از هر گونه ارتباط با جنس مخالف اجتناب مي¬کنند اما برخي نيز ممکن است روابطي برقرار و روابط جنسي را تجربه کنند که مي¬تواند عواقب ناخوشايندي داشته باشد.
ث – رشد اخلاقي :
رشد اخلاقي با رشد اجتماعي ارتباط نزديکي دارد. خانواده و جامعه در کسب صفات اخلاقي مطلوب مؤثرند. توجه به انگيزه و نيت اعمال در دوره بلوغ به تدريج افزايش مي¬يابد و نوجوان به وجدان، عدالت و رفتار منصفانه بها مي¬دهد و نسبت به عدم رعايت اصول اخلاقي از جانب بزرگترها واکنش نشان مي¬دهد و به تدريج با تأثيرات اکتسابي از محيط صفات اخلاقي پسنديده مانند راستگوئي، امانتداري، درستکاري، حق¬طلبي، عزت نفس، رعايت حقوق ديگران، پذيرش مسئوليت و... در نوجوان شکل مي¬گيرد و يا برعکس صفات نامطلوب در او رشد مي¬کنند.
ج – رشد شخصيت و رفتار :
مجموعه گرايش¬ها و حالات رفتاري نوجوان کم¬وبيش وضعيت ثابتي دارند. واکنش¬هاي فرد در مقابل آنچه که در محيط پيرامون او اتفاق مي¬افتد و مجموعه احساسات و نگرش¬هاي وي شخصيت او را مي¬سازند که در نوجواني به صورت چشمگيري رشد مي¬کنند. احساس مسئوليت، نوع پيوند و رابطه با بزرگسالان، روابط با همسالان، طرز مقابله با خواهش¬ها و تمايلات نوظهور و خاص، فراگيري انتظارات جامعه از فرد به عنوان ويژگي¬هاي شخصيتي نوجوان شکل مي¬گيرد.
فشارهاي رواني دوره نوجواني :
همزمان با دوره نوجواني نگراني¬هاي خاص اجتماعي پسران نوجوان را تهديد مي¬کنند. نگراني در مورد آينده تحصيلي، خدمت سربازي، آينده شغلي و وضع مالي با افزايش سن نوجوان و نزديک شدن به سال¬هاي پاياني نوجواني افزايش مي¬يابد و او را در پاسخ به سؤالات مربوط به شناخت هويت خودش درمانده مي¬سازد. نوجوان که در سال¬هاي نوجواني به دنبال کسب استقلال خود را در معرض تهديد برخي عوامل اجتماعي مي¬بيند. لزوم پذيرش فرامين بي¬قيدوشرط مافوق در سربازي، احتمال عدم موفقيت در کنکور ورودي به دانشگاه¬ها و عواقب اجتماعي احتمالي آن، مواجه شدن با آينده مبهم شغلي و... سردرگمي¬هاي نوجوان را افزايش مي¬دهند نوجوان بايد با اتکاء به نفس و استفاده از حمايت اطرافيان و مشاوره با افراد توانمند از پيدايش عواقب ناخوشايند رواني و فشارهاي اجتماعي پيشگيري کند.
مهمترين تغييرات جسمي و رواني دوران بلوغ در پسران
جسمي
رواني
رشد قد و تنه
تمايل به گوشهگيري
تغيير صدا
احساس دلتنگي و خستگي
رويش موهاي شرمگاهي
ناسازگاري
کلفت شدن صدا
تشديد احساسات و عواطف
استرس
شرم و حياي بيش از حد
رشد اندامهاي تناسلي
فقدان يا کاهش اعتماد به نفس
زبر شدن پوست
منابع:
واحد سلامت نوجوانان جوانان و مدارس مرکز بهداشت استان خراسان جنوبي
1 - حاجيلو رضا، قنبري سعيده، بهداشت روان دوران بلوغ، معاونت بهداشتي دانشگاه علوم پزشکي قم، انتشارات نغمات، تابستان 1384
2 - معاونت بهداشتي دانشکده علوم پزشکي زابل، دفتر صندوق جمعيت سازمان ملل، نوجوانان و بلوغ
3 - گروه کارشناسان، معاونت بهداشتي دانشگاه علوم پرشکي سمنان، بلوغ پسران، شهريور 80