بحث آفت شناسي يا آسيب شناسي جوان، بحث بسيار مهمي است. حتي از سرمايه شناسي و اصل سرمايه ـ که همان جواني باشد ـ کم تر نيست؛ چرا که اگر قدر «نعمت» جواني را ندانيم و خوب از آن استفاده نکنيم، تبديل به «نقمت» مي شود. (1)
هم وطن جوان من به خوبي مي داند که ما به عنوان يک انسان در طول زندگي مان همواره در معرض آسيبها و آفتهاي فراواني قرار داريم. بايد بسيار مواظب باشيم تا زندگي سعادتمندانه ي خود را تبديل به زندگي شقاوتمندانه نکنيم و از مدت عمر و دوران جواني به شکل خوبي بهره بگيريم. عموم انسانها در هر سن و سالي که باشند، هميشه در معرض آفتها و آسيبها قرار دارند؛ اما جوان، شدت آسيب پذيري اش بيشتر است. اينکه انسان، عالم و آدم را دشمن خود بداند و همه ي حوادث را بدبينانه تحليل کند، عاقلانه نيست؛ اما از سوي ديگر، غفلت در زمينه ي شناخت آسيب ها و دشمني ها نيز زيانبار است.
دنيا گذرگاه عجيبي است و ما که ناخواسته در اين دنيا حضور پيدا کرده ايم، خوب است بدانيم که نه آمدنمان به اين جهان، دست خودمان بوده است و نه رفتنمان. پيدايش ما در اين دنيا ـ که گذرگاهي بين هستي جاودانه و نيستي جاودانه است ـ بيرون از دايره ي انتخاب و اختيار ما بوده است. مدت عمر ما در اين دنيا، بر اساس فلسفه ي آفرينش، براي پيمودن مسير کمال و يافتن ارتقاي روحي و سعادت هميشگي بوده است؛ البته اگر بدانيم که چگونه بايد از گذرگاه سخت عبور کنيم، تا پيمودن راه، همراه با سلامتي و سعادتمندي باشد.
بايد آگاه باشيم که آفتهاي گوناگون و تيرهاي بلا از هر سو ما را نشانه گرفته اند. عجيب دنيايي است! در اين دنياي زيبا و رنگارنگ و دل فريب، همه چيز به هم آميخته است: خوشي و بدي، زشتي و زيبايي، سلامت و بيماري، ارزش و ضدارزش، انسانيت و ضد انسانيت، معنويت و ماديت، حلال و حرام، حق و باطل، حيات و مرگ، دنيا و آخرت، و...

خلاصه! دنيا معجوني است از ارزشها و ضد ارزشها. خيلي بايد حواسمان جمع باشد که در اين بازار آشفته، گول نخوريم و دست خالي از اين دنيا نرويم! همه ي ما در اين دنيا مشغول تجارت و داد و ستد هستيم. چه خوب است مواظب باشيم که چه مي دهيم و چه مي گيريم! چه به دست مي آوريم و چه چيزي را از دست مي دهيم! آيا در آخر کار، سود مي کنيم يا زيان مي بينيم! و بالاخره در پايان کار، در پايان دوره ي جواني و يا در هنگام خروج از اين معرکه ي دنيا چه چيزي دستمان را مي گيرد و در ازاي آن، چه چيزي را از دست مي دهيم و چه چيزي دريافت مي کنيم؟ آيا اين دو با هم برابري مي کنند؟ در پايان، چه چيزي گريبانگير ما خواهد شد؟ بهتر است خوب حواسمان را جمع کنيم که: جواني مي دهيم و چه مي گيريم؟ پس توجه داشته باشيم که همه چيز توي اين دنيا به هم پيچيده است. (2)

هرسه تعبير مي خواهد موقعيت جوان را نسبت به ان آفتها و آسيبها ـ که براي هر انساني ممکن است پديد آيد ـ حساس کند و او را به فکر وادارد و به چاره انديشي بکشاند، تا اينکه جوان توجه داشته باشد و ساده از آن نگذرد و با مسائل و حوادث و رويدادهاي زندگي، عادي و سطحي برخورد ننمايد.

جوان عزيز، بهتر است بي خيال نباشد و روي کارها و انتخابها و تصميمات خود، خوب فکر کند و عادي يا مسائل، برخورد نکند و از اين مطلب که او همواره در زندگي در معرض تهديدها و آسيب هايي است که سرمايه او را به باد مي دهند، غافل نباشد؛ زيرا اگر غافل و بي خيال و يا خيلي خوش خيال بود، آسيبها او را احاطه خواهند کرد و او درهم خواهد شکست و سقوط او قريب الوقوع خواهدبود.

در عرصه اجتماع و زندگي، بيشترين موفقيت بزرگان و دانشمندان در گرو شناخت آفتها و محل آسيبها بوده که توانسته اند راه مقابله با سختيها و دشواريها را به دست آورند و همواره در آزمايشهاي سخت زندگي، سربلند و پيروز گردند. بنابراين بهتر است جوان در زندگي، خوب حواسش را جمع کند، هوشيار باشد و قدر عافيت و سلامت را بداند.

گاهي براي مقابله با ويروسهاي قوي بايد توان مقابله را بالا برد. لذا با تزريق واکسن ها (ميکروبهاي ضعيف شده)، بدن ما بر اثر تمرين مقابله با آفتها و آسيبها کم کم مقاوم مي شود و با بيماريها و ويروسهاي قوي هم به مقابله برمي خيزد و سلامت دستگاههاي مختلف بدن را تأمين مي کند.

توصيه ها پزشکي به ما مي گويند که از وسايل آلوده به ميکروب، استفاده نکنيد، در فضاي آلوده به ميکروب، وارد نشويد، مواظب باشيد که مبادا در محيط هاي آلوده به ميکروب، رفت و آمد داشته باشيد، مواظب دستتان باشيد که آلوده به ميکروب نباشد و در آخر، مراقب باشيد که چشم، گوش، دهان، شکم و ساير اعضا و جوارح شما آلوده به ميکروب نشوند؛ چرا که نفوذ ميکروب در بدن شما همان، و بيماري و آسيب پذيري شما همان!

اگر بخواهيم فکر ما، ذهن ما و تخيل ما به دنبال گناه نرود و آلوده به ويروس گناه نشود، بايد خودمان را کنترل کنيم و با احتياط در زندگي قدم برداريم و مواظب آفتهايي که همواره ما را تهديد مي کنند، باشم و آنها را بشناسيم.

اصولاً ورود به اين دنيا و زندگي، بدون مشکل نمي شود. اگر کسي دنيا را بشناسد و بداند که اين دنيا جاي بلا و آزمايش است، خود به خود، خودش را آماده مي کند که با مشکلات و دشواريهاي آن، دست و پنجه نرم کند و با آن مقابله کند تا موفق شود؛ ولي اگر خوش خيال باشد و بي احتياطي کند و تصور کند که آسيب ناپذير است و هيچ چيزي او را تهديد نمي کند و همه چيز به خوبي و خوشي پيش مي رود و همه چيز در زندگي مطابق با برنامه جلو مي رود و در کنار او دشمني وجود ندارد و عوامل آسيب زننده اي در کار نيست و توجهي به عوامل تهديد کننده نداشته باشد، در زندگي به جاي موفقيت و پيروزي، شکست نصيبش مي شود.

با آنکه «بدبيني» هم به اندازه ي «خوش خيالي» بد است، اما بايد دانست که کساني هستند که دائم براي ما نقشه طراحي مي کنند و هميشه بيدارند. ما بي خيال نباشيم و احتياط را از دست ندهيم. بي احتياطي ما سبب نمي شود که دشمن، دست از سر ما بردارد. ما دشمنهاي ديدني و ناديدني متعددي داريم؛ جديد و قديم، دروني و بيروني و... که همه همواره آماده هستند که به هر شکل ممکن به ما صدمه بزنند: دشمنان فرهنگ و ارزشهاي ما، دشمنان آب و خاک و استقلال ما، دشمنان دين ما، دشمنان آباداني و رفاه و پيشرفت ما و... از بيرون و شيطان و نفس وسوسه گر و بدخواه (با سپاهي از: جهل، خشونت، بي نظمي، زياده خواهي، دروغ، تنبلي، نفاق، بي بند و باري، خودخواهي، و...) از درون!

جوان عاقل، براي هر قدمي که برمي دارد و هر حرکتي که مي کند، مي انديشد و براي عبور، به علائم طول مسير خود توجه مي کند و قوانين و مقررات و دستورات را رعايت مي نمايد؛ چرا که حتي يک بي احتياطي ممکن است او را متوقف کند.

بنابراين، زمينه ي خطر و آسيب را بايد شناسايي کنيم تا خودمان را کنترل کنيم و آسيب نبينيم! شناخت، خيلي مهم است؛ چرا که مسير ما به دست افراد خودي اي مين گذاري شده که راه را خوب مي شناسند. بايد با انواع و اقسام مينهاي داخلي آشنا شويم تا بتوانيم آنها را خنثي کنيم. بايد به احتياط و دقت با کساني که کارآزموده تر و با تجربه ترند، حرکت کنيم و از تجربيات آنها استفاده نماييم و بعد، قدم برداريم. بايد بدانيم که کجاها پا بگذارم و کجا نگذاريم و از راههاي مشکوک نرويم. با کساني که به آنها اطمينان نداريم حرکت نکنيم و از غذاها و يا چيزهاي که ناپاک يا آلوده است، استفاده نکنيم. با آگاهي و دقت و تفکر، حرکت کنيم.

پيشنهاد من به دوستان جوان، اين است که (علاوه بر شناخت دقيق نقطه هاي قوت خود و نيروهاي ياري دهنده و دوستان همراه و راستين خويش):

1 ـ آفتهاي اصلي اين روزگار را بشناسيم، به خصوص آنهايي را که بيشتر متعرض جوان و جواني مي شوند و فهرستي از آنها را به دست بياوريم و ابزار مقابله با آنها را بشناسيم.

2 ـ پس از شناخت، ساز و کارهايي براي پيشگيري و راههاي مقابله با آنها پيدا کنيم.

3 ـ اگر علائمي از عوامل آسيب زا را مشاهده کرديم و يا به آن آفتها مبتلا شديم، هر چه سريع تر براي درمان آن اقدام کنيم تا زود درمان شود؛ چرا که در جواني، آفتها آسان تر زدوده مي شوند تا در کهنسالي.

4 ـ راههاي موفقت و تقويت عناصر مثبت در زندگي و در خودمان را بشناسيم و در مسير سعادت و پيروزي، استوار گام برداريم و هيچ گاه موانع و مشکلات طبيعي زندگي (مثل: بيماري، خستگي، از دست دادن نزديکان، ضعف تجربه و آموزش ، فقر، و...) را به حساب «دشمني» کسي (يا خداوند و تقدير و روزگار) با خود نگذاريم.

9 ـ غررالحکم، ح 4424.