افسردگي، مسئله شماره يک سلامتي در دنياست و به قدري توسعه پيدا کرده است که آن را سرما خوردگي اختلالات دماغي ناميده اند.
اين اختلال شايع، يک انحراف خُلقي است؛ به عبارت ديگر، افکار منحرف و فريب آلود مجموعه اي از احساسات، غم و اندوه، عدم اعتماد به نفس، بي تفاوتي و بي حوصلگي، خستگي و ضعف، نااميدي و يأس و... را تحت عنوان افسردگي در فرد به وجود آورده است.
به عقيده يکي از روان شناسان مشهور، اختلال افسردگي شامل تغييراتي در شش حوزه رفتاري عمده مي شودکه عبارتند از:
1. عواطف منفي 4. تغييرات منفي.
2. شناخت هاي منفي 5. تغييرات رفتاري
3. انگيزش منفي 6. تغييرات نباتي

البته همه اين موارد، تحت محوريت تحوّلات خلقي انسان صورت مي گيرد و مي توان گفت: اختلالات خلقي در برگيرنده اختلالاتي است که آشفتگي در خلق، علامت اصلي آن مي باشد و به اقسام زيادي نيز قابل تقسيم است و چون توضيح همه اين اقسام از حوصله بحث ما خارج بوده و امري کاملاً تخصصي است؛ بنابراين در اينجا صرفاً به دو دوره اختلال خلقي؛ يعني افسردگي اساسي و افسردگي مانيک، اشاره نموده و خصوصيات و روش هاي درمان را ارائه مي نمائيم.

در اين نوع از اختلال، مراجع با علائم و ويژگي هاي خاص خلقي که پيدا مي کند خود را از ادامه زندگي به طور طبيعي محروم نموده و انزوا و گوشه گيري اختيار مي کند. او ديگر نمي تواند مثل ديگران به فعاليت هاي روزمره زندگي مشغول گردد؛ بنابراين از همه کس و همه چيز فرار نموده و گوشه گيري و انزوا اختيار مي کند.

1. وجود خلق افسرده در بيشتر اوقات روز و تقريباً همه روزه، خواه از طريق گزارش ذهني؛ مثلاً: احساس غمگيني يا پوچي و خواه مشاهده ديگران؛ همانند غمگيني و اشکبار بودن.

2. کاهش قابل ملاحظه علاقه يا احساس لذت نسبت به همه يا تقريباً همه فعاليت ها در بيشتر اوقات روز.

3. کاهش يا افزايش شديد وزن، بدون رژيم غذايي و يا کاهش يا افزايش اشتها؛ تقريباً در همه روزها.

توجه: در کودکان، ناتواني براي رسيدن به وزن مورد انتظار را، هميشه در نظر داشته باشيد.

4. بي خوابي يا پرخوابي؛ تقريباً هر روز.

5. خستگي شديد يا از دست دادن انرژي؛ تقريباً هر روز.

6. احساس بي ارزشي يا گناه افراطي.

7. کاهش توانائي تفکر و يا تمرکز، يا بلا تصميمي؛ تقريباً در هر روز.

8. افکار تکرار شونده در مورد مرگ؛ البته نه به صورت ترس از مرگ؛ بلکه انديشه پردازي مکرر در مورد خودکشي، بدون يک طرح خاص يا اقدام به خودکشي با طرح خاص.

6. اشتغال مفرط در فعاليت هاي لذت بخش که پيامدهاي دردناکي دارند؛ مثلاً اشتغال به خوشگذراني و ولخرجي و بي احتياطي هاي جنسي و يا سرمايه گذاري هاي زيان آور.

داروهايي همانند رسرپين[2] که براي درمان فشار خون به کار مي روند، سبب افسردگي در بيماران مي شود؛ زيرا رسرپين از شمار انتقال دهنده هاي عصبي بنام کاته کولامين مي کاهد و کمبود اين انتقال دهنده در مغز، سبب افسردگي مي گردد. داروهايي مانند استروئيدها[3] و فني کلين هيدروکلريد[4] موجب بروز نشانه هاي مانيا مي شوند.

بيماري (هانتينگتون) که در آن فرد به تدريج توانائي هاي ذهني خود را از دست مي دهد و از کنترل اندام هاي خود باز مي ماند؛ معمولا عوارض و اختلال افسردگي مانيا، پس از آغاز چنين بيماري ظاهر مي شود. بيماري پارکينسون که يک بيماري نروني، عصبي است که اغلب افسردگي اساسي و عمده را ايجاد مي کند.

يکي ديگر از علل افسردگي، سکته است که در اثر قطع ناگهاني خون به بخشي از مغز، ايجاد مي گردد.

سيستم اندوکرين، شبکه غددي بدن را شامل مي شود. اين غدد، هورمون هايي را به جريان خون سرازير مي کنند که روي تمام اندام هاي بدن تأثير مي گذارد. غده تيروئيد که در ناحيه گردن قرار دارد، بخش مهمي از نظام غددي اندوکرين بدن را تشکيل مي دهد و در اثر کم کاري علاوه بر عوارض جسمي، اختلال افسردگي را نيز به همراه دارد.

بدون شک مي توان يکي از علت هاي افسردگي را عامل ژنتيک دانست، مطالعات در اين زمينه نشان داده است که در دوقلوهاي يک تخمکي که ژن هاي کاملاً يکسان دارند؛ اگر يکي از دوقلوها از افسردگي يا از مانيا رنج ببرد به احتمال 50 تا 90 درصد، همتاي ديگر او نيز دچار اين اختلال خواهد شد. و عموماً خانواده هايي که از افسردگي اساسي و عمده رنج مي برند، ژن حامل اين اختلال به فرزندان آنان منتقل مي شود.

گرگل است انديشه تو گلشني ور بود خاري تو هيمه گلخني

بهترين شيوه درمان در افسردگي، معمولاً آميزه اي از دو روش رفتار درماني و شناخت درماني است و با جدا کردن کامل اين دو روش از يکديگر، نمي توان کار شايسته و مناسبي انجام داد؛ زيرا اکثر شيوه هاي درمان در افسردگي به ظاهر شيوه هاي رفتاري است که درمانگر با ارايه راهکارها و روش هاي کاربردي و عملي سعي در درمان مراجع خويش دارد؛ در حالي که هر کدام از اين شيوه ها با يک ضميمه شناختي و معرفتي همراه است.

1. افزايش فعاليت هاي خوش آيند و مطبوع: براي افزايش ميزان فعاليت هاي دلخواه، لازم است به فرد تکاليف شخصي داده شود؛ البته بايد انجام اين تکاليف غيرعملي و خارج از حد توانائي مراجع نباشد.

2. افزايش بازده رفتار: چون انجام موفقيت آميز وظايف مختلف، در تخفيف افسردگي مؤثر است، بايد شرايط را طوري فراهم کرد که فرد بتواند کارهاي مختلف را با موفقيت به پايان برده و تقويت دريافت نمايد.

3. ايجاد مهارت هاي شناختي، جهت اداره نمودن خود: در اين روش از مراجع مي خواهيم؛ از باب نمونه، شش نکته مثبت در مورد خود بيان کند و اين شش نکته را روي ورقه کوچک نوشته و همراه خود داشته باشد و در فرصت هاي مناسب، اين صفات مثبت را براي خويش قرائت کند؛ البته مي تواند صفات مثبت ديگري را نيز به ليست خود اضافه کند و با اين عمل بعد از مدتي، نظر منفي فرد به شکل قابل ملاحظه اي تغيير مي کند.

4. روش فرا فکني زماني لازاروس: اساس اين روش عبارت است از تصور يا تجسّم حوادث و فعاليت هاي مثبت و مطبوع در آينده و مواقعي که فرد احساس افسردگي مي کند. اين فعاليت ها مي تواند از کارهاي ساده اي؛ همانند خوردن غذاي لذيذ و گرفتن دوش آبگرم شروع و به کارهاي فکري و اجتماعي و اعمال پيچيده اي که در آينده براي خود تصور مي کند، ختم گردد.

5. مسئله گشايي و تصميم گيري: توانائي در تصميم گيري، يکي ديگر از مشکلات افراد افسرده مي باشد که بايد با آموزش مراحل الگوي حل مسئله به شکل عملي، فرد افسرده را اميدوار و در حل مشکل و معضل، او را ياري نمود؛ البته لازم به ذکر است که بايد مسايل خيلي ساده و روان مطرح شود تا فرد افسرده با حل موضوعات ساده، اعتماد به نفس از دست رفته خود را باز يافته و به حل مسائل مشکل تر مبادرت نمايد.

6. ثبت اعمال در جدول روزانه: معمولاً به افراد افسرده توصيه مي شود که در جدولي تمام کارهاي روزانه خود را ثبت کنند و بعد توسط مشاور مورد بررسي و تقويت مثبت قرارگيرد تا مراجع باور کند که مي تواند کارهاي مثبت نيز انجام دهد.

براي آنچه از دست رفته اندوه به دلت راه نده که تو را از آنچه مي آيد باز مي دارد. (ميزان الحکمه)

55.بپذيريد که افکار شما با واقعيت هاي بيروني مطابقت ندارد.