اضطراب ( Anxiety ) بطور کلي عبارت از احساسي نافذ و ناخوشايند است که با نشانه هايي از قبيل تنش ، وحشت ، دلهره و بيم و فاجعه اي در حال وقوع همراه است در مقابل ترس ( Fear ) واکنشي است که نسبت به يک خطر حاضر و مشخص ديده مي شود اضطراب واکنشي است که نسبت به يک تهديد نامشخص و ناشناخته آشکار مي شود و مي تواند از کشمکش هاي دروني ( Internal Conflicts) ، احساس عدم امنيت ( Insecurity Feeling ) يا تکانش هاي ممنوعه ( Forbidden Impulses )، ناشي شود . در هر دو حالت ترس و اضطراب امتحان ( Test Anxiety ) نوعي اضطراب است که همراه با ترس مربوط به عدم توانمندي در عملکرد مربوط به يک وظيفه آشکار مي شود . اين حالت نوعي از اضطراب عملکرد ( Performance Anxiety ) تلقي مي شود و به تمايل و آمادگي به مضطرب شدن اشاره دارد که ناشي از عوامل مداخله کننده محيطي است ( کريسني ، 1999 )

ترس و اضطراب فراگيران بطور معمول از طريق وظايف آموزشي ، معلمان و يا آموزشگاه شرطي شده و ياد گرفته مي شود . براي مثال سرزنش و توبيخ فراگير توسط معلم به دليل کيفيت ضعيف فعاليت هاي آموزشي فراگير ، ممکن است اضطراب و ترس را در فرد آشکار سازد. در اين حالت فراگير بي قرار شده و دچار تنش مي گردد، عرق مي کند و ضربان قلب او افزايش مي يابد . اين حالت در صورت تکرار و شرطي شدن به ديگر موارد و حيطه هاي فعاليت آموزشي فرد کشانده مي شود . بر اين اساس مي توان انتظار داشت که فراگير در شرايط مشابه پاسخ مشابهي را از خود بروز دهد که در اين حالت مي توان رفتار توام با ترس و اضطراب را براي فراگير پيش بيني نمود . امتحان نيز به دليل ويژگي هاي خاص خود از جمله ارزيابي فعاليت آموزشي ، محيط رسمي و خاص ، محدوديت زماني و نظارت دقيق آموزشي بطور کلي براي فراگيران اضطراب زا است . افزون بر آن توانمنديهاي شناختي و عملي فراگيران با توجه به ميزان اضطراب موثر واقع شود .

چنانچه اضطراب بيش از حد شدت يابد ، موجب مي گردد تا فراگيران از توجه مستقيم به وظايف دور شوند و اضطراب عملکرد يا تحصيلي در آنان آشکار گردد . به علاوه برخي از رفتارهاي فراگيران موجب مي شود تا ناآرامي در آنها افزايش يابد . برخي فراگيران با توجه مداوم به حواس پرتي و ناراحتي خود ، اضطراب خود را تشديد مي کنند و به انتقاد از خود مي پردازند . آثار چنين اضطرابي به کاهش و تضعيف حافظه و توانمندي هاي شناختي منجر شده و بر وظايف تحصيلي و آموزشي مسلط مي گردد . بطور کلي ادراکات فرد ، تشديد کننده اضطراب تلقي مي شوند . حتي اين امکان وجود دارد که فراگير به دليل اشتغال فکري مبني بر عملکرد خوب ، فرآيند تفکري خود را آسيب بزند و عملکرد خود را تضعيف نمايد . چنين سيکل معيوبي ( Vicious Circle ) نگراني را افزايش مي دهد و فرآيند هاي شناختي و حافظه فرد را چند برابر دچار مشکل مي کند .

روشها و برنامه هاي متعددي براي کمک به فراگيران در غلبه بر اضطراب امتحان پيشنهاد شده است که ابعاد مختلف فعاليت آموزشي را مورد توجه قرار مي دهند .

فقدان آمادگي براي امتحان و يادگيري ضعيف تکاليف آموزشي از عوامل اصلي اضطراب امتحان بشمار مي روند . روش هاي صحيح مطالعه و آمادگي مناسب براي يادگيري در کاهش اضطراب به ميزان زيادي موثر است . يادگيري مفيد و مطالعه صحيح بطور کلي با عوامل متعددي همبستگي دارند . تنظيم وقت مناسب ، انديشيدن قبل از مطالعه ، مدت مطالعه و محيط يادگيري در آماده سازي فرد براي يادگيري موثر ، داراي اهميت است . انگيزه و علاقه به مطالعه ، شروع مطالعه از قسمتهاي آسان و جالب ، مرور مطالب ، تفکر در مفاهيم و بسط انها ، بحث و ربط منطقي ، طبقه بندي و استفاده از تصاوير ، جداول و نمودارها ، درخواست کمک از ديگران و تمرين ، از ديگر مواردي هستند که موجب يادگيري صحيح مي شوند و از اين طريق کاهش اضطراب را به دنبال خواهند داشت .

بخشي از اضطراب فراگيران مي تواند با هدايت و مهارت معلم کاهش يابد و يا از بين برود . معلم بايد به فراگيران خود اين امکان و فرصت را بدهد که در مورد موضوعات درسي تفکر نمايند و در صورت نياز به بحث و پرسش بپردازند . خوب شنيدن و خوب ديدن در کلاس و فعاليت هاي آموزشي عامل مهمي در ادراک و يادگيري موثر بشمار مي رود . به عبارت ديگر براي تمرکز فراگيران بر موضوع درسي ، معلم بايستي محيطي آرام و مناسب را فراهم آورد و اجازه ندهد که دانش آموزان با روياهاي روزانه ( Daydreaming ) خود مشغول شوند . کمک به فراگيري در تنظيم اهداف و برنامه هاي آموزشي نيز از ديگر فعاليتهاي موثر معلم بشمار مي رود . معلم بايستي عادات مناسب و موثر را به منظور يادگيري و فهم بهتر مطالب به فراگيران آموزش دهد . به عبارت ديگر پذيرفتن مسئوليت براي موفقيت تحصيلي از طريق تصميم گيري در مورد امکانات ، زمان و اتکاء به توانمندي هاي فردي ، انجام حداکثر تلاش و کوشش ، کمک و مشاوره گرفتن از ديگران به هنگام مشکلات آموزشي و بحث و تفکر در مورد موضوعات ياد گرفته شده از عادت مناسب بشمار مي روند .

مطالعه با توجه به اصل صحيح يادگيري بهترين راه آماده سازي براي امتحان بشمار مي رود . افرادي که خود را براي امتحان تشريحي آماده مي کنند ، امکان موفقيت بيشتري در امتحانات ( تشريحي و يا چهار گزينه اي ) دارند . در آماده سازي براي امتحان تشريحي نه تنها نکات اصلي ياد گرفته مي شوند ، بلکه روابط منطقي بين اصول ، بخوبي ادراک مي شوند . مطالعه در شب قبل از امتحان به علل مختلف از جمله افزايش نگراني و اضطراب ، مطالعه فشرده ، ناتمام ماندن موضوع و شتاب زدگي مي تواند نتايج منفي را به دنبال داشته باشد . استراحت و خواب کافي از توصيه هاي اصلي جهت کاهش اضطراب در شب قبل از امتحان است . حاضر شدن کمي زودتر از زمان امتحان در محل امتحان ، حفظ اعتماد و اطمينان و آرامش در کاهش اضطراب نيز موثر است . مرور يادداشت ها و نکات اصلي ، آمادگي را بر امتحان را افزايش مي دهد . با شکم خالي به جلسه امتحان نبايد وارد شد . مصرف ميوه هاي تازه و سبزيجات ، تنش امتحان را کاهش مي دهند.

در امتحان تشريحي قبل از شروع به نوشتن ، تمام سوال ها را بخوانيد ؛ زير عبارات « تعريف کنيد ، مقايسه کنيد ، توضيح دهيد ، تشريح نماييد و يا بحث کنيد »، خط بکشيد ، ايده و پاسخ هاي خود را براي هر سوال در برگه چرک نويس بطور خلاصه يادداشت کنيد . جواب دادن را از سوال آسان شروع کنيد . فهرست کوتاه و خلاصه اي از رئوس مطالب مربوط به هر سوال را تهيه کنيد . چنانچه در حين جواب دادن به سوال ، نکات خاصي از ديگر سوالات به ذهنتان خطور کرد ، آن را يادداشت کنيد . با اين کار پاسخ هاي شما کامل تر مي شود و تا حد زيادي اضطراب شما کاهش مي يابد . قبل از نوشتن فکر کنيد و سعي کنيد تا پاسخ خود را تنظيم کنيد . پاسخ روشن و مشخص را براي سوال ارائه کنيد و در آن به حيطه هاي مختلف موضوع بپردازيد . اطلاعات جزيي و کلي را در نظر بگيريد و بطور طبقه بندي شده آنها را بنويسيد . زمان پاسخ گويي به سوالات را تنظيم کنيد و براي هر سوال زمان مناسبي در نظر بگيريد ؛ به علاوه براي مرور پاسخها فرصتي باقي بگذاريد و در صورت امکان به تکميل و توضيح بيشتر پاسخ شما ناقص باشد ، مگر در مواردي که به غلط بودن پاسخ شما ناقص باشد، مگر در مواردي که به غلط بودن پاسخ خود اطمينان کامل داشته باشيد . در پاسخ به سوالات سعي کنيد لغات و اصطلاحات ويژه رايج در موضوع را در پاسخهاي خود بکار ببريد و تلاش کنيد تا اصطلاحات هر درس را ياد بگيريد . رعايت املاء صحيح به خط خوانا و علامت گذاري مناسب در بررسي و ارائه بهتر پاسخ ، مفيد است .

در مورد سوالات حل مساله ، ابتدا از خود سه سوال زير را بپرسيد :

1- از شما چه خواسته شده و چه چيزي را بايد بيابيد ؟

2- براي يافتن حل مساله به دانستن چه چيزهايي نياز داريد ؟

3- در صورت مساله چه اطلاعات و داده هايي وجود دارند که مي تواند در جستجوي شما موثر باشد ؟

پس از انجام اين فرآيند به حل مساله اقدام کنيد . بطور کلي افراد موفق در حل مسئله داراي ويژگي هاي زير هستند :

1- نگرش مثبت : آنها معتقدند که مسايل با دقت پشتکار و تحليل حل مي شوند و پاسخهاي سريع و شتاب زده براساس دانش قبلي راه حل مناسبي نيست.

2- توجه و دقت : آنها مساله را به منظور درک بهتر آن چندين بار مي خوانند ؛ سپس قضاوت و نتيجه گيري خود را مرور مي کند و از حدس زدن اجتناب و در نهايت کار خود را باز بيني مي کنند.

3- طراحي روش : اين عده کار خود را به بخش هاي مختلف تقسيم کرده و آن را گام به گام حل مي کنند . اين فرآيند از آسانترين گام آغاز مي شود .

4- تمرکز : اين عده انرژي خود را از طريق گفتگو با خود ، در مورد آنچه انجام مي دهند ، خلق تصاوير ذهني، ربط دادن آن با تجارب مشابه، محاسبه و ترسيم تصاوير براي حل مساله بکار مي گيرند .

در سوالات گزينه اي هميشه توجه داشته باشيد که سوالات را سوء تعبير نکنيد ، به آنها چيزي اضافه نکنيد ، کلمه اي را حذف نکنيد و متوجه کلمات دو پهلو باشيد . نکته اصلي بدنه سوال مد نظر قرار دهيد . به واژه هاي کمک کننده مانند « هميشه ، هرگز ، هيچگاه ، به جز ، اغلب موارد و بندرت » توجه کنيد و در صورت امکان ، زير آنها خط بکشيد . زمان امتحان را در نظر بگيريد و وقت خود را در پاسخ به سوالاتي که نمي دانيد ، هدر ندهيد . نمره منفي براي انتخاب گزينه غلط را در نظر بگيريد . پاسخ اول خود را عوض نکنيد مگر در مواردي که نسبت به غلط بودن آن اطمينان کامل داريد . در مواردي که پاسخ صحيح را نمي دانيد ، به توصيه هاي زير عمل کنيد : بطور کلي گزينه طولاني مي تواند نشانه پاسخ صحيح باشد . اگر دو گزينه مشابه هم هستند ، هيچکدام را انتخاب نکنيد . اگر گزينه ها متضاد هم هستند يکي از آنها را انتخاب کنيد . گزينه کلي تر در اغلب موارد پاسخ صحيح است .

امتحان شفاهي فرصتي براي شماست که دانش ، توانايي ارائه و مهارت بيان خود را آشکار سازيد . به علاوه در اين موقعيت توانايي در برقراري ارتباط مشخص مي شود . امتحان شفاهي همچنين مي تواند تمريني براي مصاحبه هاي شغلي و استخدامي باشد . امتحان مي تواند بصورت رسمي يا غير رسمي انجام بگيريد ، اما بهتر است تمام امتحانات شفاهي را به منزله امتحان رسمي در نظر بگيريد تا از اثرات مثبت آن بهره مند شويد . در امتحان شفاهي بايستي بطور دقيق به سوال گوش فرا داد و بطور مستقيم و مشخص پاسخ دهيد . در امتحان شفاهي رسم دقت و پاسخ گويي روشن و مشخص شما بيشتر مد نظر است زيرا ارزيابي براساس پاسخگويي منظم و دقيق شما صورت مي گيرد ، در حالي که در امتحان شفاهي غير رسمي اين ويژگي کمتر رعايت مي شود و پاسخهاي شما مي تواند طولاني تر باشد . در اين حالت ارزيابي بيشتر ذهني است . براي آمادگي در امتحان شفاهي توصيه مي شود موارد زير مد نظر قرار گيرد :

1 - از معلم بپرسيد که موضوع امتحان چيست ؟

2 - براي امتحان شفاهي مطالعه ضروري است زيرا که با نداشتن مطالعه نتيجه مثبتي نمي گيريد .

3 - سوالاتي را که انتظار مي رود پرسش شوند ، بنويسيد و سپس پاسخ هاي آن را مورد بحث قرار دهيد .