نكته اي كه بسياري از ما نمي دانيم اين است كه به گفته كارشناسان، خطر آلودگي منزل را نبايد دست كم گرفت و مي تواند بسيار بيش از حد تصور ما باشد، حداقل به خاطر اين كه بسياري از ما بيشتر وقتمان يعني چيزي حدود 80 تا 90 درصد از زمان شبانه روز را در خانه هستيم؛
همه ما تا به حال در مورد خطرات ناشي از هواي آلوده شهر زياد شنيده ايم. منشا تمام آلودگي هاي هوا را هم كم و بيش مي دانيم، ولي چاره اي نداريم، جز اينكه وارد اين آلودگي ها شويم و هيچ گريزي هم از آن ها نيست. با اين حال آلودگي داخل خانه هم، بخش ديگري از آلودگي هاي اطراف ماست.
نوع آلاينده هاي داخل خانه با نوع آلاينده هاي محيط بيرون متفاوتند. با اين حال و با وجود عدم آگاهي مردم نسبت به اين آلاينده ها، برخي نوع آن ها به خصوص در داخل خانه شناخته شده تر است.درست است كه خيلي از مردم هنوز با آلاينده هاي خانه آشنا نمي باشند، ولي الآن ديگر همه با خطرات سيگار آشنا هستند. هنوز هم از نظر ما در خانه ها شايع ترين آلاينده و در صدر همهسرطان آلاينده ها دود سيگار است. چون دود سيگار آلاينده بسيار قوي است و در حدود 5 هزار ماده سمي در آن وجود دارد كه تعداد زيادي از آن ها سرطان زا بوده و براي همين است كه امروزه در اكثر كشورها، سيگار كشيدن به طور كامل ممنوع شده است.
از دود سيگار كه بگذريم خيلي از آلاينده هاي ديگر وجود دارند كه مردم كمتر با آنها آشنا هستند.
به دليل استفاده از وسايل گرمايشي استاندارد، تقريبا اكثر مردم با خطرات وسايل گرمايشي غيراستاندارد و حتي بوي ناشي از سوخت آن ها آشنا هستند، چون منهاي توليد گاز مونو، سوخت نادرست اين وسايل در كساني كه حسايست هاي تنفسي دارند منجر به بروز اختلالات شديد ريوي مي شود، و هوا را هم آلوده مي كند.
ولي يكي از آلاينده هايي كه در ساختمان ها به خصوص در طبقات پايين و زيرزمين ها ايجاد مي شوند، اشعه رادون است. اين اشعه يكي از عوامل بروز سرطان ريه است.
البته اين اشعه مقدار مجاز دارد كه اگر از اين مقدار بالاتر رود، احتمال بروز سرطان ريه در كساني كه با آن در تماسند وجود دارد.
علاوه بر شناخت ناكافي مردم نسبت به آلاينده هاي اين چنيني، موادي وجود دارد كه مثلا استفاده از آن منسوخ شده باشد، ولي هنوز مردم با آن سر و كار داشته باشند و اين نكته بسيار مهمي است.
يكي ديگر از آلاينده هايي كه امروزه در تمام دنيا منسوخ است، ولي متأسفانه هنوز از آن استفاده مي شود، «آزبست» است. اين يك ماده معدني است كه در عايق كاري ها و در ساخت مصالح ساختماني به كار مي رود. اين ماده منجر به بروز بيماري به نام «آزبستوزيس» مي شود و در نسج ريه تغييراتي ايجاد مي كند، چون اليافي كه در اين ماده وجود دارد استنشاق شده و از اين طريق وارد ريه شده و آن را ملتهب مي كند كه اين واكنش التهابي شديد بعدا به فيبروز يا همان تغيير نسج ريه تبديل مي شود. علائم عمده ناشي از استنشاق اين ماده كه آلودگي هوا را هم به دنبال دارد همان تنگي نفس، سرفه و خس خس سينه است، ولي مهمتر از آن اين است كه اين ماده، سرطان زا هم هست و در كساني كه به طور مداوم با آن سروكار دارند، ايجاد سرطان مي كند. حتي ما موارد زيادي از كارگران ساختماني كه در تماس با اين ماده دچار تومورهاي بسيار بدخيم شدند، چون اين ماده هنوز متأسفانه در صنايع ممنوع نشده، ولي دربرخي كشورها از سال 1990 به بعد كاملاً حذف شد، حتي خيلي از ساختمان هايي كه در ساخت آن ها از اين ماده استفاده شده بود، كاملاً تخليله شده اند، مثل ساختمان دويچه وله آلمان.
اكثر منازل بيشتر از يك منبع انتشار آلودگي هوا دارند، به عنوان نمونه دود سيگار، مصالح ساختمان، محصولات تزئيني، مبلمان و فعاليت هاي مربوط به آشپزي، نظافت و سيستم هاي گرمايشي و سرمايشي از اين قبيل هستند.
كاراترين روش بهبود كيفيت هواي داخل ساختمان ها حذف منابع آلاينده يا كاهش ميزان انتشار آلاينده هاست. قديمي بودن و عدم تعمير و نگهداري نامناسب اسباب منازل نقش مؤثري در آلودگي هوا دارد، به عنوان مثال اجاق گازي كه تنظيم نباشد منوكسيدكربن بيشتري نسبت به اجاق تنظيم شده منتشر مي كند.
بعضي منابع مثل مصالح ساختمان، معطركننده هاي هوا و چوب هاي فشرده كه در مبلمان استفاده مي شوند منتشركننده آلاينده ها به صورت مداوم هستند. بعضي از عوامل ديگر مانند دود سيگار، عملكرد بد هواكش اجاق گاز يا كوره، انواع حلال ها، حشره كش ها و مواد شوينده به عنوان عوامل دوره اي يا نوبتي انتشار آلاينده ها هستند. متابوليسم طبيعي بدن افراد و حيوانات خانگي نيز به عنوان يكي از انتشار آلاينده،بو و رطوبت در هوا هستند كه غلظت هاي بالاي بعضي از اين آلاينده ها ممكن است براي مدت طولاني در هوا باقي بماند.
بعضي مواقع حذف منابع آلاينده، گران يا غيرعملي است. در چنين شرايطي گردش هوا و رطوبت در داخل منازل مي تواند به كيفيت هوا كمك كند. از آنجا كه حذف منابع آلاينده موجود در منازل غيرعملي وگران است لذا جابه جايي هوا و رطوبت در فضاي داخل خانه ها به كيفيت هوا كمك مؤثري مي كند.
هر خانه اي نياز به گردش هواي تازه در زمان و مكاني مناسب دارد چنانچه ميزان ورود هواي تازه به داخل خانه ناكافي باشد مواد آلاينده تجمع مي يابند كه نهايتاً سنگيني هوا را به دنبال خواهد داشت. بعضي از ساختمان ها كه در طراحي و ساخت آنها منافذ كمتري درنظر گرفته شده و هواي بيرون به سختي در آنها جريان دارد نسبت به انواع ديگر كه داراي منافذ مناسب هستند، داراي غلظت بالاتري از آلاينده هاي هوا هستند درضمن شرايط آب و هوايي (اقليمي) مي تواند شديداً ميزان ورود هواي تازه به داخل ساختمان را تحت تأثير قرار دهد.

ورود هواي آلوده خانه به خارج
سه روش در ورود و خروج هوا به داخل ساختمان مؤثر است:

نفوذ هوا: هوا از طريق شيار پنجره ها، زانوها و درزهاي در و ديوار جريان مي يابد.
جريان طبيعي هوا: با باز كردن درها و پنجره هامي توان ورود هواي تازه را به داخل ساختمان ها امكان پذير كرد.
گردش مكانيكي هوا: با استفاده از فن مي توان گردش اجباري هوا را ايجاد كرد. سيستم هاي تهويه مطبوع، گردش هوا را در داخل ساختمان ها ميسر مي كند و هواي تازه را به داخل ساختمان مكش كرده و هواي آلوده داخل ساختمان ها را به بيرون منتقل مي كند. چنانچه نرخ تبادل هوا كه به نسبت حجم هواي تازه كه در هر ساعت جايگزين هواي داخل ساختمان ها مي شود، اطلاق مي شود در داخل ساختمان كافي نباشد، با مشكل انباشت آلاينده ها روبه رو خواهيم شد.
در ساختمان هاي جديد كه تقريباً بدون پنجره اند نرخ تبادل هوا بين 30 تا 100درصد در ساعت است و در منازل قديمي مقدار تبادل هوا بيشتر بوده و حدود 200 درصد در ساعت است. چنانچه نرخ تبادل هوا 100درصد در ساعت باشد بازهم ممكن است تمام آلاينده هاي هوا كاملاً تخليه نشود كه علت آن انتشار مداوم تركيبات آلاينده از تجهيزات موجود در داخل ساختمان هاست بنابراين تهيه به صورت مداوم آلاينده ها را رقيق يا كاملاً حذف مي كند و درواقع وارد محيط زيست مي كند.
عموماً تراكم آلاينده ها در داخل بيشتر از تراكم آنها در خارج است. علت آن تا حدودي كوشش هاي اخير ما در حفاظت انرژي از طريق عايق كاري ساختمان هاست. روش متداول در مهار آلودگي هواي داخل تهويه است اما با درزبندي محكم تر ساختمان از مقدار تهويه طبيعي كاسته شده و سيستم هاي معمول تهويه نيز عموماً طوري طراحي نشده اند كه تراكم بعضي از انواع خاص آلاينده ها در داخل كاهش يابد به علاوه اين سيستم ها به مراقبت دقيق نياز دارند.
مسيرها، فرآيندها و نيروهاي محركه مختلفي بر كيفيت هواي ساختمان مؤثر است. متداول ترين فرايند طبيعي تأثير دودكشي است. اين تأثير در مواقعي پيش مي آيد كه بين هواي داخل و خارج تفاوت دما وجود داشته باشد يا باد فشار افتراقي به وجود آورد.
جالب اينكه از آنجا كه اكثر مردم بخش عمده اي از وقت خود را در داخل ساختمان ها سپري مي كنند كيفيت هواي درون ساختمان نيز اهميت پيدا مي كند و زماني به اهميت فوق العاده آن پي مي بريم كه متوجه مي شويم در اكثر مواقع كيفيت هواي درون ساختمان بدتر از كيفيت هواي بيرون است. برخي آلاينده هاي هواي درون ساختمان همان تركيباتي هستند كه در بررسي كيفيت هواي محيط باز با آنها آشنا هستيم، براي مثال عمل احتراق در داخل ساختمان ها به منظور پخت غذا گرمايش و امور بهداشتي مقادير زيادي منوكسيدكربن و اكسيدهاي ازت را در فضاي دروني ساختمان آزاد مي كند. علاوه بر اين در ساختمان هاي اداري دستگاه هاي فتوكپي با پراكنده كردن مقادير قابل توجهي ازن در هوا در هر چه آلوده تر شدن آن كمك مي كنند.
از ديگر آلاينده هايي كه منحصرا در فضاي دروني ساختمان آزاد مي شوند مي توان به فرمالدئيد متصاعد شده از پشم شيشه تخته هاي سه لايه، اوره فرمالدئيد از فيوم هاي عايق بندي، چسب هاي مختلف و مواد ساختماني مانند آزبست اشاره كرد. مواد آلاينده ديگر مانند دود سيگار و گاز ازن اگر در بيرون از ساختمان وجود داشته باشند به اندازه كافي رقيق مي شوند به طوري كه زير حدخطر آفريني براي سلامت انسان قرار مي گيرند ولي همين آلاينده ها در صورت ورود به هواي درون ساختمان به علت تراكم و افزايش غلظت از حد آستانه خطرآفريني خود بالاتر رفته و صدمات جدي بر افراد ساكن در ساختمان وارد مي كند.
دود سيگار حاوي بنزين، هيدازين، آلفابنز و پيرن و فلزات سنگين است. علاوه بر اين ذرات دود سيگار به دليل قطر بسيار كمي كه دارند تااعماق ريه ها نفوذ مي كنند اين درحالي است كه يك نخ سيگار به تنهايي 10 به توان 12 ذره معلق را وارد ريه ها مي كند. افراد سيگاري با استعمال سيگار خود و ديگران را در معرض غلظت هاي بسيار زياد دود قرار مي دهند. از جمله مواردي كه هنگام دود كردن سيگار وارد هوا مي شوند، مي توان به منوكسيد كربن، نيكوتين، نيتروز آمين، آكرولين و ديگر مواد خطرآفرين قابل استنشاق اشاره كرد.
از ديگر منابع مهم توليد آلودگي در ساختمان ها مي توان به بخاري هاي زغالي و شومينه ها اشاره كرد اين وسايل با احتراق زغال باعث توليد و پراكنش منوكسيدكربن و اكسيدهاي ازت و برخي هيدروكربن ها، ذرات معلق و برخي تركيبات سرطان زا (آلفا بنزوپيرن) در هوا مي شوند. البته بخاري و شومينه با فرستادن دود خود از طريق دودكش به هواي آزاد باعث آلوده كردن بيشتر هواي آزاد هم مي شوند.
نفوذ هوا در اثر اختلاف فشار بين هواي بيرون و درون ساختمان به وجود مي آيد. اين اختلاف فشار به وسيله باد يا اختلاف درجه حرارت درون و بيرون ساختمان حاصل مي شود و به سادگي هوا را آلوده مي كنند.
براي مثال باد با برخورد به يك طرف بدنه ساختمان فشار زيادي را به محل برخورد وارد مي كند دراين حالت هوا از طريق شكاف هاي منافذ ديوارها وارد ساختمان مي شود. در صورتي كه اختلاف فشار تحت تاثير اختلاف درجه حرارت به وجود آمده باشد نفوذ هوا كمتر از طريق ديوارها انجام مي شود. دراين صورت منافذ كف و سقف اتاق ها نقش مهمي در روند نفوذ هوا خواهند داشت، اصطلاحا به اينگونه نفوذ هوا (دراثر اختلاف دما) اثر دودكشي گفته مي شود.
در زمستان هواي گرم درون ساختمان به دليل سبكي و تمايل حركت به بالا از طريق شكاف ها و منافذ موجود در سقف (كانال هاي برق و كانال هاي هوا) از ساختمان خارج شده و به راحتي هوا را آلوده مي كند در عوض هواي سرد از طريق منافذ كف (كانال هاي فاضلاب، شكاف زير درها و...) وارد ساختمان مي شود. سرعت نفوذ هوا علاوه بر اختلاف دماي داخل و خارج ساختمان و سرعت باد به وضع و محل قرار گرفتن شكاف ها و منافذ نيز بستگي دارد به طوري كه هرچه تعداد شكاف ها و درزها در سطوح عمودي زياد باشند نفوذ از طريق برخورد باد با شدت بيشتري به وقوع خواهد پيوست.