واکسيناسيون يکي از بهترين روش هاي پيشگيري از بيماري ها است. منظور از واکسيناسيون بالا بردن سطح ايمني در بدن است. پس از تزريق واکسن دستگاه دفاعي بدن شروع به فعاليت کرده ايمني در بدن ايجاد مي شود و انسان را در مقابل ابتلا به بيماري مصون نگه مي دارد. بنابراين مي توان گفت: واکسيناسيون عبارت از کوششي است که براي تخفيف يا جلوگيري از بروز يک بيماري عفوني يا وارد کردن يک آنتي ژن يا آنتي کور (پادزهر) صورت مي گيرد.
مصونيت: قدرت مقاومت بدن در مقابل بيماري را مصونيت مي نامند.

واکسن چيست؟ واکسن عبارت است از جسم ميکرب زنده ضعيف شده يا کشته شده و يا سموم بي اثر شده ميکرب ها که خاصيت آنتي ژني دارند و باعث تحريک سيستم ايمني و آنتي کورسازي در بدن و ايجاد پادزهر مي شوند. بطور کلي واکسن ها فراورده هايي هستند که جهت پيشگيري از بروز بيماري هاي واگير به کاربرده مي شوند.

بنابر اين واکسيناسيون مصونيت اکتسابي فعال مصنوعي است، که از عامل بيماري (ميکرب) کشته شده (مانند واکسن سياه سرفه) زنده ضعيف شده (ب ث ژ) يا سم ضعيف شده بيماري (کزاز) است.

هنگامي که ميکروب يا ويروس (آنتي ژن) وارد خون مي شود بدن مثل يک دشمن خارجي به آن نگاه مي کند و ارتش دفاعي خود را آماده مي کند، تا با آن به مقابله برخيزد و در برابر آن آنتي کورهاي لازم را ترشح مي کند. آنتي کورها نه تنها مواد سمي را بي اثر مي کنند بلکه ميکروب يا ويروس را هم ضعيف ساخته و از بين مي برند. آنتي کورها (هميشه و در مورد بعضي از ميکروب ها و ويروس ها تا مدتي) براي سرکوب مجدد آن عوامل بيماري آماده اند و در نتيجه وقتي بدن يکبار بر يک ميکروب يا ويروس خاص پيروز مي شود تا مدتي يا براي هميشه در مقابل آن قدرت دفاع دارد. در اين هنگام بدن را مصونيت يافته مي نامند.

اگر ميکرب کزاز وارد بدن مادر شود، در حالي که او عليه بيماري کزاز واکسينه نشده باشد، مادر در معرض خطر مرگ قرار مي گيرد. مادران مي توانند خودشان و نوزادشان را عليه بيماري کزاز محافظت کنند، بشرطي که قبلا يا در خلال بارداري واکسينه شوند. تمام زنان در سنين بارداري بايد عليه بيماري کزاز واکسينه شوند. هر زني که باردار مي شود بايد اطمينان حاصل نمايد که واکسيناسيون خود را عليه بيماري کزاز انجام داده است.

1. برنامه واکسيناسيون کودکان نارس و با وزن کمتر نيز طبق جدول واکسيناسيون صورت مي پذيرد.

2. در صورتي که به علت بيماري يا هر علت ديگر، واکسيناسيون طبق فرمول و برنامه تعيين شده انجام نشده باشد، در هر موقع که طفل مراجعه نمايد مي توان برنامه واکسيناسيون بويژه موارد چند نوبتي را ادامه داد و لزومي به از سرگرفتن واکسيناسيون نخواهد بود.

3. اگر در اثر تزريق واکسن ثلاث به کودک، تب بالاي 40 درجه و يا تشنج عارض شود، در نوبت هاي بعدي بايستي از واکسن دوگانه استفاده شود.

4. شير مادر با نوع خوراکي واکسن فلج اطفال مغايرتي ندارد و لزومي به ندادن شير مادر قبل يا بعد از واکسيناسيون نخواهد بود. هم چنين استفراغ مختصر پس از خوراندن قطره فلج مسأله مهمي نبوده، نيازي به تجديد واکسن نمي باشد.

5. شل بودن مدفوع يا سرماخوردگي خفيف (آبريزش بيني و سرفه) مانع از انجام واکسيناسيون نمي باشد.

6. حساسيت به تخم مرغ مانع واکسيناسيون سرخک نيست.

7. تزريق همزمان واکسن سرخک و ب ث ژ اشکالي ندارد.

8. در صورتي که واکسن هاي زنده ويروسي مانند قطره فلج اطفال و واکسن سرخک بطور همزمان مورد استفاده قرار نگيرد، بايستي بين آن ها حد اقل يکماه فاصله باشد.

9. حتي المقدور از تزريق گاما گلوبولين به اطفال خود داري شود، مگر در مواردي که پزشک متخصص جايز بداند که در چنين مواردي فاصله بين تجويز واکسن هاي ويروسي زنده ضعيف شده و گاماگلوبولين يا فراورده هاي خوني، لااقل سه ماه خواهد بود.

10. تزريق واکسن کزاز به زنان بار دار، مجاز و لازم است، ولي کار برد واکسن هاي ويروسي زنده تزريقي ممنوع مي باشد.

11. بهترين سن براي تلقيح ب ث ژ عليه بيماري سل بدو تولد مي باشد.

12. پس از پايان 6 سالگي تلقيح واکسن سه گانه (ديفتري، کزاز، سياه سرفه) مجاز نيست.

13. سوء تغذيه مانعي براي واکسيناسيون نيست.

14. اگر کوچک ترين ترديدي در ابتلاي قبلي طفل به بيماري سرخک وجود داشته باشد، واکسن سرخک بايد تزريق شود.

تذکر: براي هر زن يا کودکي که واکسينه مي شود بايد کارت واکسيناسيون صادر شود، خانواده ها بايد در حفظ و نگهداري کارت واکسيناسيون دقت کافي بنمايند.

1. بيماري هاي حاد تب دار (سرماخوردگي و تب خفيف مانعي براي واکسيناسيون نيست).

2. در افرادي که تحت درمان با اشعه ايکس و داروهاي ضد سرطان هستند از تجويز واکسن هاي ويروسي زنده به آنان بايد خود داري کرد.

3. در زمان حاملگي واکسن سرخجه و ساير واکسن هاي ويروسي زنده تزريقي ممنوع است.

4. در اختلالات ايمني، چه اوليه و چه اکتسابي مثل لوسمي (سرطان خون) و غيره واکسن هاي ويروسي زنده نبايد تزريق شود.

5. تا سه ماه بعد از دريافت خون و پلاسما و سه ماه بعد از تزريق گاماگلوبولين، تجويز واکسن هاي ويروسي زنده ضعيف شده توصيه نمي شود.

6. تزريق واکسن ثلاث در کودکاني که دچار ضايعات مغزي پيشرونده (از هر نوع) مي باشند، ممنوع است و بايد از واکسن توام استفاده شود. تشنج ناشي از تب و تشنج هائي که کنترل شده اند موانعي براي واکسيناسيون نيستند.

واکسينه کردن کودکاني که از بيماري هاي خفيف يا سوء تغذيه رنج مي برند، هيچ اشکالي ندارد بخصوص در جاهايي که بيماري سرخک و سياه سرفه شايع است، در هر فرصتي براي واکسيناسيون بايد استفاده نمود. پس از تزريق واکسن ها کودک ممکن است گريه کند، تب او بالا رود، بدنش کمي کهير بزند و محل تزريق کمي زخم شود مانند هر بيماري ديگر بايد به او غذا و مايعات فراوان داده شود، مخصوصا ادامه تغذيه با شير مادر که امري ضروري است. اگر ضايعات و عوارض واکسيناسيون به مدت سه روز طول کشيد، کودک بايد به مرکز بهداشت ارجاع داده شود.