ويژگي هاي دوران نوجوانی

از آن جا که تربيت نوجوانان و جوانان از اهميت بسيار زيادي برخوردار است، براي آن که بتوانيم بهتر به اين امر خطير بپردازيم بايد در ابتدا به خصوصيات اين دوران واقف گرديم. بعضي از خصوصيات اين دوران عبارتند از: خصوصيات عاطفي و خصوصيات اجتماعي که در ادامه به طور تفصيلي به بررسي هر يک مي پردازيم.

نوجوان به دليل اين که در دوران بحران به سر مي برد، از حساسيت خاصي برخوردار است. در برابر هر برخورد ما با او، عکس العمل نشان مي دهد. گاهي در مقابل انتقادها، داد و فرياد مي کند. درها را به هم مي زند و يا اشياء را پرتاب مي کند.

يکي ديگر از ويژگي هاي عاطفي اين دوران اين است که فرد دچار سرگرداني مي شود چون بين ارزش هاي حاکم در مدرسه، خانواده و اجتماع هماهنگي نمي يابد و مشاهده مي کند که هر يک از آنان، ارزش هاي متفاوتي ارائه مي دهند، بنابر اين در اين که کدام ارزش را بپذيرد، دچار سرگرداني مي شود.

نوجوان گاه نسبت به بزرگسالان، بي اعتماد و بي اعتناست و گاه با اعتماد که اين نوسانات، از هيجانات دروني او سرچشمه مي گيرد.

اعمال نوجوان و جوان داراي پختگي نبوده و در حال تغيير و دگرگوني است و دائماً رنگ عوض مي کند. براي مثال گاهي زرنگ است و گاهي تنبلي مي کند.

او در مطرح نمودن مشکلات عاطفي و رفتاري خود، بنوعي نسبت به بزرگترها، احساس بي اعتمادي مي کند زيرا مي ترسد آنچه را او با آن ها در ميان مي گذارد، با ديگران مطرح کنند و رازش را بر ملا سازند.

او در برخورد با مسائل مي کوشد از رويارويي با واقعيات بگريزد و اين به آن سبب است که دليل و منطق در او ضعيف است و عقل و برهان، در او تحت الشعاع ديگر خصوصيات (مانند غرور، احساسات و عواطف) وي مي باشد. البته اين ويژگي در پسرها بيشتر به چشم مي خورد.

اين ويژگي در دخترها بيشتر ديده مي شود زيرا آنان زودتر از پسرها به بلوغ عقلي مي رسند.

کودک در دوران دبستان، هر چه اولياء مدرسه بگويند مي پذيرد و آن ها را انجام مي دهد امّا در دوران راهنمايي و متوسطه از دستورات مدرسه، احساس کدورت و تنفّر مي کند و گاهي عملي خلاف مقررات انجام مي دهد؛ چون مي خواهد ثابت کند که به استقلال رسيده است.

توصيه اي که مي توان در اين باره به والدين نمود، اين است که نبايد احساسات فرد را در اين سنين، نسبت به دوستانش لکه دار کرد. گو اين که استفاده مثبت از دوستان او در حل مشکلات، کمک بسيار خوبي نيز مي تواند باشد. امام علي ـ عليه السلام ـ از چنين روشي براي نجات کودکي که مي خواست خودش را از پشت بام پرت کند، استفاده کرد و فرمود: برويد يکي از همسالان و همبازي هاي او را بياوريد تا بسوي او باز آيد و از پرت شدن نجات يابد.

حساسيت نوجوان و جوان نسبت به مسائل ناخوشايند روح و روانش، باعث خشمگين شدن وي مي شود. خشم او بگونه اي است که قادر به کنترل آن نمي باشد؛ بنابر اين اطرافيان بايد با آرامش خويش، از خشم او بکاهند تا او بتواند از اين بحران خارج شود و اين دوران را پشت سر گذارد.

نوجوان و جوان به دنبال محيطي مي گردد تا در آن محيط رشد ذهني يابد و خلاقيت خويش را نشان دهد و رفتارش مورد تأييد قرار گيرد.

خلاصه کلام اين که اگر بخواهيم از ابزاري استفاده کنيم که در متربي مؤثّر باشد، بايد در «حبّ ذات» او تأثير بخشد. مثلاً تشويق و عاطفه با حبّ ذات همگون است ولي تنبيه و خشونت با حبّ ذات، ناهمگون. البته آنچه نبايد از نظر دور داشت اين است که حبّ ذات در بعد مادّي و معنوي براي افرادي که نارسايي روحي دارند، اثر منفي خواهد داشت. مانند ساديسم که فرد، حبّ به ذات خود دارد امّا به دليل همان حبّ ذات، ديگران را آزار مي دهد، هر چند در اين صورت هم برخورد با آنان نبايد مخالف با حبّ به ذات باشد.

از اين رو والدين (و مربيان) بايد نوجوانان و جوانان را آگاه سازند که در مسائل زندگي کورکورانه تقليد ننمايند؛ زيرا چنين تقليدي باعث نابودي مي شود.[2]

تشخّص طلبي يکي از تمايلات غريزي بشر است و در نسل جوان بسيار قوي و نيرومند است. نوجوان به نوع لباس، نوع آرايش مو و نوع واکنشهايش در برخورد ها افتخار مي کند و به اصطلاح در جمع همسالان خود «قيافه» مي گيرد. او به ابراز شخصيت و خود نمايي مي پردازد؛ او مي خواهد بفهماند که من هم بزرگ شده ام. در اين راستا، والدين با برخورد مناسب و هدايت او در انتخاب لباس هاي مناسب و نوع برخوردهايش ضمن احترام به شخصيت وي، مي توانند او را در مسير صحيح هدايت کنند.

يکي از تمايلات و خصيصه هايي که در اين دوران شدّت مي يابد، ميل به آزادي بي حدّ و حصر و بي قيد و شرط است. مقررات اجتماعي را سد راه ارضاء تمايلات خويش به حساب مي آورد. از آن جا که آزادي هاي بي قيد و شرط موجب انحراف و بروز مشکلات خواهد شد، بايد با روش هاي صحيح و با صحبت هاي دوستانه کنترل شود.