فضا و مکان تفريح
مکان هاي خاص بر اساس ميزان سلايق و علاقمندي و توان جذب مخاطبان، مطابق با نظر سنجي هاي به عمل آمده، اولويت بندي مي شوند. مهم ترين ويژگي ها و شرايطي را که بايد يک مکان خاص (مجتمع هاي فرهنگي ـ کانون هاي فرهنگي ـ فرهنگسراها ـ اردوگاه ها ـ مراکز آموزشي و ....) جهت گذراندن اوقات فراغت داشته باشند و در برنامه ريزي ها آن را ملحوظ داشت، عبارتند از:
- قابل دسترسي و سهل الوصول بودن (در نقاط دور افتاده قرار نگرفته باشد)
- شرايط لازم را براي اقشار، از پير و جوان تا نوجوانان و زنان و مردان، داشته باشد.
- از محيطي آرام و آرامش نسبي برخوردار باشد.
- از لحاظ ظاهري تميز، جذاب و متنوع باشد. (به ويژه براي قشر جوان)
- محيط داخلي آن مناسب و پاکيزه باشد.
- تنوع لازم را از لحاظ تعداد کلاس ها و رشته هاي مختلف داشته باشد.
- فضاي آن مناسب براي انجام حداقل و محدود ورزش هاي مختلف دارا باشد. (ورزش هايي نظير تنيس روي ميز، واليبال، فوتبال گل کوچک، بسکتبال و ....)
- حتي الامکان در محله هاي خوشنام و عامه پسند قرار داشته باشد.
- اتاقها از نور کافي و محيط از فضاي سبز لازم برخوردار باشد.
- سعي شود که مکان ها در محله هايي که نسبتاً تراکم جمعيتي بيشتري دارند، باشند (اين مکان ها با هدف جذب بيشتر مخاطبان انتخاب مي شوند.)
- داراي آب و هوايي ملايم و فرح بخش باشد.
- چشم انداز طبيعي مناسب و موقعيت جغرافيايي خوبي داشته باشد. همجواري مکان ها با جنگل، پارک جنگلي، دريا، آبشار، رودخانه، درياچه و ... مي تواند باعث افزايش کيفي برنامه ها و بالا رفتن ميزان رضايت مخاطبان و شرکت کنندگان طرح اوقات فراغت شود.
بايد انتخاب مکان هاي فوق بتواند، حداقل رضايت خانواده ها را فراهم نمايد و خانواده ها از بابت حضور فرزندان خود در اين مکان ها هيچگونه اضطراب و نگراني نداشته باشند. (امنيت محيطي)
تذکر: در بررسي هاي به عمل آمده پيرامون مکان هاي خاص، چنين استنباط مي شودکه زماني مي توان با ذوق و سليقه خويش مکان هايي را جهت گذران اوقات فراغت در نظر گرفت که داراي ويژگي هاي فوق باشد و يا حتي الامکان تعدادي از آن ها را دارا باشد.

 
زمان تفريح
اصل ديگري که بايد در برنامه ريزي براي گذران و استفاده بهينه از اوقات فراغت، مورد نظر قرار گيرد، عامل زمان است.
عامل زمان در اوقات فراغت از جايگاه ويژه و قابل توجهي برخوردار است. زيرا چنان که اين عامل مهم را در نظر نگيريم، ممکن است از کيفيت و ميزان موفقيت برنامه هاي اوقات فراغت کاسته شده، يا حتي نتايج معکوس ببار آيد.
ثابت شده که اشخاص در برخي زمان ها آمادگي لازم را براي جذب و فراگيري بسياري از مطالب ندارند و در زمان هاي ديگري ممکن است، بسيار آسانتر و بهتر همان مطالب را فراگيرند. از اين جهت در برنامه ريزي ها پيرامون اوقات فراغت مي توان از طريق نظر سنجي و پرسشنامه ها، نظرات مخاطبين را پيرامون زمان هاي خاصي که برنامه ها در آن ها اولويت دارند، کسب کنيم و زماني را که اکثريت قريب به اتفاق براي اجراي برنامه هاي اوقات فراغت بر مي گزينند، لحاظ مي کنيم. به عنوان مثال اگر تعداد کثيري از مخاطبين ساعات خاصي (10ـ8) و روز خاصي چون «دوشنبه» و ماه «مرداد» و فصل «تابستان» را براي برنامه هاي اوقات فراغت انتخاب کردند ما نيز جهت بالا بردن ضريب موفقيت برنامه هاي خود، همان زمان را مطمح نظر قرار دهيم. هم چنين ممکن است عامل زمان، نزد اقشار مختلف، معاني متفاوتي داشته باشد، که لازم است هنگام برنامه ريزي در اين خصوص نيز، ملاحظاتي را بکار ببريم.

در خصوص اوقات فراغت از نظر زمان سه گونه مي توان، برنامه ريزي نمود:
الف ـ برنامه ريزي اوقات محدود (روزانه):
بر اين مبنا شخص طي اوقات شبانه روز، فقط چند ساعت را مي تواند به فراغت خود اختصاص دهد. اين اوقات فراغت همه اقشار مختلف جامعه را شامل مي گردد.
ب ـ برنامه ريزي ميان مدت (از چند روزه، هفتگي تا ماهانه)
اين نوع برنامه ريزي بيشتر کارمندان دولت را در بر مي گيرد و طي آن افراد، علاوه بر استفاده از ايام کوتاه مدت در طول سال، يک يا چند نوبت نيز از اوقات فراغت ميان مدت، بهره مند مي گردند.
ج ـ برنامه ريزي بلند مدت
اين نوع برنامه ريزي بيشتر در دو فصل سال، براي دو قشر از اقشار مختلف جامعه امکان پذير مي باشد. فصل تابستان براي دانش آموزان، معلمان و اساتيد و دانشجويان و فصل زمستان عمدتاً براي کشاورزان که پس از گذشت ايام کاشت و درو به علت سرما و يخبندان اجباراً داراي اوقات فراغت مي باشند.
«بر طبق بررسي هاي جامعه شناسان از 8750 ساعت عمر انسان در يک سال، ميزان 6830 ساعت (78 درصد) آن صرف کار و تأمين نيازهاي ضروري، از جمله خوابيدن، غذا خوردن، آمد و رفت، استحمام و غيره مي شود و 1920ساعت باقيمانده يعني حدود 80 شبانه روز (22 درصد) کل وقت انسان در يک سال را اوقات فراغت تشکيل مي دهد که اين رقم در کشور ايران به بيش از 3 ماه مي رسد.»[1]

--------------------------------------------------------------------------------
[1] عصاره، عليرضا، خانواده و ضرورت توجه به اوقات فراغت فرزندمان، ص 30.
محمدعلي موظف رستمي - اصول برنامه ريزي اوقات فراغت، ص 77