چند سال پيش مشکل والدين اين بود که: «فرزندم تمام وقت خود را صرف تماشاي تلويزيون يا گوش دادن به موسيقي مي کند. او ارتباط چنداني با افراد هم سن خود ندارد و بيشتر اوقات در خانه مي ماند.»
امروزه نيز چنين مشکلاتي وجود دارد؛ اما راديو، تلويزيون و ضبط صوت جاي خود را به بازي هاي ويدئويي و رايانه داده اند. اين وسايل الکترونيکي بد يا مشکل آفرين نيستند، اما وقتي بدون نظارت صحيح از آنها استفاده شود و يا اينکه بيش از اندازه مورد استفاد قرار بگيرند، مشکلاتي در زمينه هاي مختلف ايجاد مي کنند.
نبود نظارت بر اين برنامه ها، نه تنها باعث مي شود شخص بيش از حد وقت خود را صرف اين کارها کند، بلکه ممکن است کودک و نوجوان به اطلاعات يا مسائلي دسترسي پيدا کند که از نظر سني برايش مناسب نيست و يا اينکه با خشونت آشنا شود.
بعضي از کودکان و نوجوانان بيشتر وقت خود را صرف تماشاي تلويزيون، بازي هاي ويدئويي و رايانه مي کنند. در چنين مواردي دو نوع مشکل به وجود مي آيد. مشکل اول آن است که اين افراد کارهاي ضروري را فراموش مي کنند يا آنها را ناتمام رها مي کنند. به فرض تکاليف خود را انجام نمي دهند و افت تحصيلي پيدا مي کنند. در اين موارد والدين به فرزندشان اجازه نمي دهند تلويزيون تماشا کند، به بازي هاي ويدئويي بپردازد. اما اگر آنها را از اين کارها منع کنيم، تنها مطمئن هستيم که او فعلاً سرگرم اين گونه فعاليت ها نيست؛ اما هيچ گونه تضميني وجود ندارد که او تکاليفش را انجام خواهد داد.

توصيه تربيتي
روش بهتر براي اين منظور آن است که اين کارها را محدود کنيم و از آنها به عنوان انگيزه اي براي انجام تکاليف استفاده کنيم. مثلاً در صورتي که او تکاليفش را تمام کرد و يا اتاقش را تميز کرد، بتواند از بازي هاي رايانه اي استفاده کند.
مشکل ديگري که به وجود مي آيد کم شدن معاشرت و ارتباط با ديگران است. چنين نوجواني دوستان معدودي دارد و يا اينکه با هيچ دوستي در ارتباط نيست. حضور در جمع دوستان و فعاليت هاي اجتماعي بخش مهمي از زندگي نوجوانان را تشکيل مي دهد. نوجواني که ارتباطات اجتماعي زيادي ندارد با خلأ بزرگي در زندگي روبه رو مي شود و بسياري از نوجوانان از اين مسأله رنج مي برند. چنين فردي را که ارتباط اجتماعي چنداني ندارد و انگيزه اي براي رفتن به مدرسه نيز در او نيست، به سختي مي توان ترغيب يا کمک کرد که رفتارش را تعديل کند؛ در حالي که راحت تر مي توان مشکلات نوجواناني را که زندگي اجتماعي فعالي دارند، حل کرد.
بايد سعي کنيم امکان معاشرت فرزند منزوي مان را بيشتر کنيم و مدت زماني را که وي صرف تماشاي تلويزيون، بازي هاي ويدئويي و يا رايانه مي کند کاهش دهيم. استفاده از اين وسايل مشروط به ارتباط با دوستان است. مثلاً مدت زماني که فرزندمان مي تواند صرف بازي هاي ويدئويي کند که همان ميزاني باشد که با دوستان همسن خود مي گذراند. اگر او در يکي از فعاليت هاي گروهي مثل گروه هاي ورزشي شرکت مي کند، اجازه دارد از رايانه استفاده کند. استفاد از بازي هاي ويدئويي، تلويزيون و رايانه بايد تحت کنترل باشد و تنها بخشي از زندگي يک نوجوان را در بر بگيرد، نه قسمت اعظم آن را.
محتوا و کيفيت برنامه هاي تلويزيوني
برخي از والدين دغدغه اين را دارند که در برنامه هاي تلويزيوني گاه برنامه هايي پخش مي شود که خلاف ارزش ها و فرهنگ هاي آنها است و تأثيرات بدي بر روي فرزندان آنها مي گذارد. چاره اي هم نيست و نمي شود رسانه ها و به خصوص تلويزيون را از عرصه زندگي حذف کرد و بر خلاف آموزه هاي تربيتي و ديني ما است که به طور کلي خود و تربيت شخصي و خانوادگي خود را از تربيت اجتماعي و مسئوليت هاي آن قطع کنيم.

چاره کار
1ـ گزينش امري ضروري است. در صدا و سيما برنامه هايي وجود دارد که از سر ضرورت پخش مي شود، يعني در درون آنها سم مهلک هم وجود دارد. بنابراين بايد نه تنها به لحاظ کميت، بلکه به لحاظ کيفيت نيز گزينش کنيد. نوع برنامه ها براي افراد مختلف فرق مي کند، که بايد طبقه بندي شوند.

2ـ فرزندان خود را آگاه کنيد که همه برنامه هاي پخش شده مفيد و مناسب نيستند و هر برنامه اي براي هر شخصي نيست، بلکه مخاطب خاصي دارد.

3ـ برنامه هاي مناسب و مفيد آنها را باز شناسي و رده بندي و طبقه بندي کنيد، و به آنها تأکيد کنيدکه غير از اين برنامه ها، برنامه هاي ديگر را تماشا نکنند.

4ـ مادران نقش اساسي دارند، آنها اجازه ندهند تلويزيون دائماً باز باشد. جاهايي که ناچارند برنامه اي را با هم ببينند، همان جا نقدي بزنند و عيب هاي آن را بر ملا کنند.

5ـ مواظب باشيد، برخوردهاي غير منطقي، خشن و متحجرانه نداشته باشيد، بلکه در اين راه با سعه صدر و دور انديشي برخورد منطقي و قابل فهم با کودکان و نوجوانان داشته باشيد تا لجاجت و نا فرماني آنها را بر نيانگيزاند.

6ـ خود اهل عمل باشيد و مقابل آنها به برنامه هاي نامناسب تماشا نکنيد، چرا که ديگر حرف شما خريدار نخواهد داشت.

آثار زيانبار تماشاي بيش از اندازه تلويزيون
گروهي معتقدند که تماشاي بيش از اندازه تلويزيون، موجب «سندرم دنياي پست[1]» مي شود. اين اصطلاح را جررج گربنر[2]، استاد دانشگاه پنسيلوانيا براي نخستين بار مطرح ساخت. تماشاي زياده از حد تلويزيون باعث مي شود که کودکان احساس کنند خشونت قادر است بسياري از مشکلات را حل کند. احساس وحشت، ناامني و خطر نيز با تماشاي برنامه هاي خشونت بار تقويت خواهد شد. حتي والدين نيز احساس مي کنند که تلويزيون موجب هيپنوتيزم آنها مي شود. يکي از بينندگان تلويزيون تصديق مي کند که دو فرزندش، آن قدر جذب تماشاي تلويزيون مي شوند که به سختي مي توان آنها را از برابر تلويزيون جدا کرد. او و همسرش تصميم گرفتند محدوديت هايي براي استفاده دو فرزند سه ساله و پانزده ماهه خود از تلويزيون ايجاد کنند.مادر آنها مي گويد: وقتي کنترل رفتار فرزندان مشکل مي شود، با برنامه هاي تلويزيوني مي توان آنها را سرگرم کرد. اين بچه ها اجازه دارند يک ساعت به هنگام صبح و يک ساعت و نيم در بعد از ظهر به تماشاي تلويزيون بپردازند و بقيه ساعت هاي روز،تلويزيون را خاموش مي کنند.
کودکان تا سن پانزده سالگي زمان بيشتري را به تماشاي تلويزيون اختصاص مي دهند به گونه اي که ساعات تماشاي تلويزيون از ساعات مدرسه روزانه آنها نيز بيشتر مي شود. با توجه به تأثيري که برنامه هاي تلويزيون روي کودکان دارد، والدين نبايد از برنامه ريزي کردن براي تماشاي تلويزيون احساس خجالت کنند.
اکنون به بيان نکاتي کليدي مي پردازيم که مي تواند براي برنامه ريزي تماشاي تلويزيون مفيد باشد.
1. کودکان حدّ و حدود خود را نمي شناسند. آنها نمي توانند تصميم بگيرند که چه زماني بايد از يک کار دست بردارند، شما با محدود کردن زمان تماشاي تلويزيون مي توانيد به آنها کمک کنيد.

2. هيچ گاه بدون اين که برنامه تلويزيون را تماشا کنيد، آن را روشن نگذاريد، به گونه اي که صداي تلويزيون، بخشي از زندگي روزانه شما را تشکيل دهد. اگر بيشتر ساعات روز تلويزيون خاموش باشد، از آرامش خانه لذت خواهيد برد.

3. بايد جايگزين مناسب ايجاد کرد، جايگزيني که براي بچه ها جذاب باشد. سعي کنيد فرزندان خود را به بازي هاي هنري و آموزنده سرگرم سازيد تا ساعت هاي تماشاي تلويزيون را حتي المقدور کاهش دهيد.

4. برخي از کتاب هاي روان شناسي کودک، توصيه مي کنند که روزهاي خاصي را براي تماشاي تلويزيون اختصاص دهيد؛ مثلاً روزهاي فرد تلويزيون تماشا کنيد و روزهاي زوج به خواندن کتاب يا صحبت با خانواده بپردازيد، تماشاي تلويزيون در روزهاي فرد نيز بايد در ساعت هايي خاص صورت گيرد.

5. برنامه هاي تفريحي فرزندانتان را به گونه اي تنظيم کنيد که نتوانند فيلم هاي نامناسب را تماشا کنند.

منابع كمكي:
1. فونتنل، دن، كليدهاي رفتار با نوجوانان، ترجمه مسعود حاجي زاده، اكرم قيطاس، تهران: كتاب هاي دانه، 1381.
2. سيگل، الينور، كليدهاي رويارويي با مشكلات رفتاري كودكان، ترجمه مسعود حاجي زاده، تهران: كتاب هاي دانه، 1381.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . the mean world syndrome.
[2] . GEORGE GERBNER.