برخي از نكاتي كه درباره جايگاه اجتماعي زن بايد مد نظر داشت از قرار زير است.
1. اسلام و زن
در اسلام زن، علاوه بر مسئوليت اداره خانه و تربيت فرزندان كه از مهمترين وظايف اوست، در بسياري از مسئووليت هاي اجتماعي با مردان شريك است و انجام اين وظيفه خواه و ناخواه او را از حصار خانه به صحنه هاي اجتماعي مي كشاند، كه اين نه تنها با حفظ حجاب و عفاف كه از وظايف ديگر اوست منافات ندارد بلكه او را در بهتر انجام دادن مسئووليت هاي اجتماعي و سلامت رواني اش ياري مي كند.[1]
اسلام در هيچ زمينه سخت گيري نكرده است. و در همه شرايط مصالح فرد و اجتماع را در نظر گرفته است.
«يريد اللهُ بكم اليسر ولايريدبكم العسر»
«خداوند راحتي را براي شما مي خواهد سختي را نمي خواهد».[2]
خداوند در قرآن درباره كيفيت حضور زنان در نزد نامحرم و اجتماع مي فرمايد: «لايبدينَ زينتهنّ الاّ ماظهر منها»
زينت خود را بيش آن مقدار كه نمايان است (دست و صورت) آشكار ننمايند.[3]
در زمان پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ زناني به ايشان درخواست بيعت كردند ايشان فرمودند برگرديد و آنچه برايتان واجب است را حفظ نمائيد و دستانت را بپوشانيد و بعد براي بيعت حاضر شويد.[4]
2. زن و حضور در جامعه
حضرت زهرا - سلام الله عليها - و بعد از رحلت پدر بزرگوارش ـ صلّي الله عليه و آله ـ مسئووليت سنگيني را برعهده داشتند ايشان نتوانستند در مقابل بدعت و نوآوري جامعه آن روز آرام و خاموش بنشينند، و براي دفاع از ولايت و اسلام در برابر مهاجرين و انصار در مدينه همراه و ياور همسرشان بودند، ايشان براي اخذ حق خود با عفاف و حجاب كامل در مسجد حاضر شدند و بين زنان و مردان پرده كشيدند.[5]و از پس پرده به سخنراني مشغول شدند. شخصاً در مساجد و مكان هاي عموم در برابر زنان انصار و مهاجر حاضر شدند و حجت را بر آنان تمام كردند و از آنها ياري مي طلبيد.
با همه اين ها آن حضرت خانه داري و انجام تكاليف منزل را سعادت بزرگي مي دانستند، زماني كه ابتداي زندگيشان پدر بزرگوارشان ـ صلّي الله عليه و آله ـ كار را بين او و علي ـ عليه السّلام ـ تقسيم نمودند. حضرت فاطمه زهرا(س) مي فرمايند: تنها خدا مي داند كه چقدر خوشحالم، زيرا پيامبر مرا از پذيرفتن وظايف خارج از منزل و كاري كه براي مردان است آزاد و راحت ساخت، اما با اين حال اهرگاه وظيفه الهي ايشان بود كه در جامعه حاضر شوند با اصل عفاف و حجاب كامل وارد جامعه مي شدند. مثلاً در دوران حضرت علي ـ عليه ا لسّلام ـ مسجد ايشان و مسجد حضرت علي ـ عليه السّلام ـ مشخص و جدا از هم بود كه به تبليغ دين و حديث مي پرداختند و حتي زنان جداگانه در آن مسجد بر جنازه ها نماز مي گذاردند.[6]
3. مسئوليت زن در اجتماع
زن در قبال منكرات اجتماعي مكلّف است، و وظايف بسياري دارد تا نه تنها حركت هاي مثبت و منفي همجنسان خود را هوشيارانه بنگرد و تحركات سياسي آنها را در نظر داشته باشد بلكه در خودسازي و پاكسازي فكري جامعه نيز مسئول است.
«كلكم راع و كلكم مسؤولٌ عن رعيته» بنابراين زن با امر به معروف و نهي از منكر كردن زن ها مي تواند فضاي اجتماعي سالم و معنوي سازد.
با توجه با ظرافتي كه در سرشت و خلقت زن وجود دارد آنها نمي توانند همانند مردان مسؤوليت حرفه اي پرمشقت و سنگيني را پذيرا باشند، چون آنها موجودي حساس آفريده شده اند. «انّ المرأهَ ريحانهٌ ليستْ بقهرمانه»[7]حضرت علي ـ عليه السّلام ـ مي فرمايد: زن گلي از گلزار زندگي است نه قهرمان.
4. زن و واجب كفايي
تعاليم اسلام هرگز حضور زن در جامعه را در مقابل حرفه هاي اجتماعي و مشاغل اقتصادي و غيره منع نكرده است چون بقاي نظام اجتماعي ايجاب مي كند افراد به مشاغل گوناگون بپردازند. و به نيازهاي جامعه پاسخ دهند.
«بعضي از حرفه ها واجبات كفايي است و بر زنان لازم و واجب است تا در حد كفايت جامعه به آن بپردازند اگر زن صاحب آن شغل در جامعه حاضر باشد جائز نيست براساس دستور اسلام به مرد مراجعه شود.»[8]
بنابراين اسلام اجازه فعاليت به زن را داده است و آنچه كه مهم است حفظ شرافت و عفت اوست. نه همرنگ شدن با زمان و خودباختگي . از نظر اسلام زن مي تواند كسب و كار مشروع و معقولي كه با اصالت و آبروي او در نظام زندگي معنوي و انسانيش سازگار باشد را داشته باشد. خداوند در قرآن مي فرمايد: للنساء ممّا اكتسبن «براي زن است آنچه كسب مي كند بهره ببرند.»[9]
از نظر اسلام كسب علم بر مرد و زن (هردو) واجب است. اگر شوهر نتواند، به او علم بياموزد حق جلوگيري او از منزل براي كسب علم را ندارد.[10] البته بايد با حفظ شؤونات اسلامي و پوشش اسلامي به كسب علم بپردازد.
5. نگاهي تاريخي به فعاليت زن در جامعه:
زنان با ايمان و متدين در دوران پيامبر و امامان ما نيز در عرصه هاي مختلف اجتماعي فعاليت بسياري داشتند.
زناني بودند كه براي تحقيق و پرس و جو در باره عقايد مذهبي مسافت زيادي را طي مي كردند تا به خدمت رسول خدا برسند و مسائل خود را عرضه دارند. در مساجد و امكان عمومي به تدريس و بيان مسائل شرعي مي پرداختند.[11]
و نيز در كارهاي پزشكي (از جمله قابلگي) براي زنان و همسر پيامبر و امامان ديگر پرستاري مي كردند.[12] در جنگ خيبر همراه پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ حضور داشتند و براي دفاع از دين در زمينه هايي به پرستاري و طبابت و آب رساني خدمت مي كردند، اين افراد از شيعيان خالص نزد اميرالمؤمنين ـ عليه السّلام ـ به شمار مي رفتند.[13]
اما تمام اين موارد در قالب پوشش كامل و عفاف اسلامي و در حد ضروري بوده است. پس الان هم زنان مي توانند با رعايت عفاف و در حد ضرورت وارد جامعه شوند.
خداوند در باره پوشش زن در جامعه مي فرمايد: «اي پيامبر به زنان و دختران مؤمن خود بگو، كه خودشان را با چادر بپوشانند آن براي اين است كه آنها با عفت شناخته شوند و از تعرض و جسارت مردان بوالهوس آزار نكشند و آن امر براي آنان بهتر است و خداوند آمرزنده و مهربان است.»[14]
6. فعاليت اجتماعي زن و معيار برخورد او در جامعه اسلامي:
زن در گفتگو با مردان را بايد رعايت كند و با صداي تحريك آميز ديگران را وادار به گناه نكند و نيز مواظب نگاه خود باشد. كه منشأ هم گناهان چشم است. همان طور كه چشم از بزرگ ترين نعمت هاست «نجعل له عينين».[15]
حرف آخر:
هر چند نقش زنان در خانواده و حضور او در آن مؤثر و از اهميت ويژه اي برخوردار است، اما حضور او در جامعه در حد ضرورت و برطرف ساختن نيازهاي جامعه در حد واجب كفايي (پزشكي، تدريس و ...) و با توجه به اصل عفاف بدون اشكال است.
ويرايش 2931 نهايي 1748 واعظي واعظي 1931
«اي گوهر آفرينش بدان، چه نيكو مقامي داري كه فاطمه از افق او تجلّي كرده و مريم از آسمان او درخشيده و آسيه و خديجه از هستي او طلوع كردند. پس خود را به صدفي كه نياز مند اوست زينت بخش و حفظ نگه دار كه اين از اساسي ترين و بزرگترين جلوه زيبايي براي زن در زندگي و جامعه اوست.»[16]
[1] . نقش زنان شيعه در عصر امام علي ـعليه السّلام ـ به نقل از سيد احمد فاضلي بيارجمندي، انتشارات ميثم تمار قم، ت 1381، ص 216.
[2] . همان.
[3] . همان.
[4] . همان. به نقل از كتاب مستدرك.
[5] . جايگاه اخص زن، به نقل از محم درضا امين زاده از بحارالانوار، ت چ 1372، ص 226.
[6] . نقش زنان شيعه در زمان امام علي ـ عليه السّلام ـ به نقل از احمد فاضلي، انتشارات ميثم تمار، قم، ت چاپ 1382، ص 271.
[7] . پرتوي از نهج البلاغه، به نقل از كتاب حجاب و آزادي،ص 312.
[8] . مستطوف، ج 2،ص 37، به نقل از نقش زنان شيعه در عصر امام علي ـ عليه السّلام ـ انتشارات ميثم تمار، مؤلف: سيد احمد فاضلي بيارجمندي، ت چ 1381.
[9] . مسئووليت اجتماعي زن در كتاب و سنّت، به نقل از احمد صادقي اردستاني، نشريه مجله حقوقي و قضائي ، ت چ 1372.
[10] . همان.
[11] . نقش زنان شيعه در عصر امام علي ـ عليه السّلام ـ به نقل از سيد احمد فاضلفي بيارجمندي، انتشارات ميثم تمار، قم، ت چ 1381.
[12] . همان.
[13] . همان.
[14] . حجاب شناسي، به نقل از مهدي حسين زاده،، تهيه شده از مركز مطالعات پژوهشي فرهنگي حوزه علميه قم، ت چ، 1381.
[15] . آنچه يك زن بايد بداند، به نقل از اسدالله مهدي نيا، دفتر تبليغات اسلامي قم، ت چ 1373.
[16] . تحليلي نو و عملي در عصر حاضر، به نقل از محمد رضا اكبري، انتشارات پيام عترت، قم، ت چ، 1377.
مركز مطالعات و پژوهش هاي فرهنگي حوزه علميه