همچنان که قرآن، کتاب هدايت بشر است، مفسران قرآن نيز که پيامبر اکرم(صلي الله عليه و آله) و ائمه معصومين(عليهمالسلام) هستند، براي هدايت انسانها فرستاده شدهاند.
اينک به ديدگاه پيشوايان دين اسلام به ويژه مذهب تشيع درباره هدف، فلسفه و ملاک هاي ازدواج ميپردازيم. خوشبختانه روايتهاي بسياري درباره ازدواج وجود دارد و هيچ زاويهاي از زواياي پيچيده اين سنت الهي از چشمان تيزبين ائمه(عليهمالسلام) و پيامبر اکرم(صلي الله عليه و آله) پنهان نمانده است.
امام صادق(عليهالسلام) در حديثي ميفرمايند:
دوست داشتن زنان از اخلاق پيامبران(عليهمالسلام) است.(1)
پيامبر خاتم(صلي الله عليه و آله) فرموده است:
من از دنياي شما تنها از زن و بوي خوش، بهره بردهام.(2)
هم چنين در حديث ديگري از ايشان ميخوانيم:
نور چشمانم در نماز است و لذت من در زنان.(3)
از اين احاديث درمييابيم که ديدگاه معصومين(عليهمالسلام) درباره زن با ديگر ديدگاهها چه تفاوتي دارد. ديگر ديدگاهها زن را موجودي شرور و شري ضروري و مايه بلاي مرد ميدانست و حتي مقام او را تا سطح حيوان و کالا پايين ميآورد. در مقابل، اين ديدگاه، به زن نگاهي آسماني دارد. نکته اصلي در اين روايت، پرهيز از افراط و تفريط درباره ابراز علاقه به زن است؛ زيرا روايتهايي در دست داريم که مسلمانان را از زيادهروي در دوست داشتن زنان، نهي ميکند.
با توجه به اين ديدگاه معتدل درباره زن، برخي موضوعهاي مربوط به ازدواج را از لابهلاي احاديث معصومين (عليهمالسلام) ميآوريم.
تشويق به ازدواج ، فضيلت متأهل ، پافشاري بر هويت ديني ازدواج ، نکوهش دير شدن ازدواج ، تشويق به ازدواج براي افزايش نسل ، ازدواج، مايه افزايش روزي و برکت ، تشويق به ميانجيگري در ازدواج ، آزادي در همسر گزيني
تشويق به ازدواج
در روايات بر اهميت ازدواج و پيآمدهاي مثبت آن بسيار تأکيد شده است. دليل چنين اهميتي را در اين عوامل بايد جست و جو کرد: دور نگه داشتن مؤمن از فساد و فحشا، جبران کمبودهاي طبيعي زن و مرد، نزديکتر شدن به کمال الهي، دست يابي به آرامش روحي.
پيامبر (صلي الله عليه و آله) ميفرمايند:
در اسلام هيچ بنايي نزد خدا دوست داشتني تر از بناي ازدواج نيست.( 4)
در جاي ديگر چنين ميفرمايند:
ازدواج کنيد، زيرا من در روز قيامت به فراواني امتم افتخار ميکنم تا آن جا که فرزند سقط شده با خشم بر در بهشت ميايستد. به او ميگويند: وارد بهشت شو. ميگويد: وارد بهشت نميشوم تا آنگاه که پيش از من، پدر و مادرم وارد آن شوند. (5)
ايشان در حديث ديگري، ازدواج را محبوب خداوند معرفي ميکند:
هيچ چيز نزد خداوند محبوبتر از خانهاي نيست که در اسلام با ازدواج آباد ميشود.(6)
يکي از وظايف مسلمانان پيروي از سنت پيامبر(صلي الله عليه و آله) است. از اين رو، پيامبر(صلي الله عليه و آله) در حديثي ميفرمايند:
ازدواج سنت من است. هر کس از آن روي برگردان)و ازدواج نکند) از سنت من روي برگردانيده است.(7)
اميرالمؤمنين علي(عليهالسلام) ، وصي رسول خدا(صلي الله عليه و آله) نيز ميفرمايند:
ازدواج کنيد، زيرا ازدواج سنت رسول خداست(8)
فضيلت متأهل
همچنين احاديثي وجود دارد که از برتري کسي که ازدواج ميکند بر فرد مجرد سخن ميگويد.
پيامبر(صلي الله عليه و آله) ميفرمايند:
دو رکعت نمازي که فرد متأهل (و داراي همسر) ميخواند از ۷۰ رکعت نمازي که يک مجرد ميخواند بهتر است.(9)
همچنين در جاي ديگر ميفرمايد:(10)
دو رکعت نمازي که فرد ازدواج کردهاي ميخواند، از شبخيزي و روزهداري يک مرد بيزن بهتر است.(11)
در حديثي تکان دهنده از پيامبر(صلي الله عليه و آله) چنين آمده است:
بدترين مردهاي شما کسي است که عزب (و بدون ازدواج) بميرد. (12)
امام باقر(عليهالسلام) نيز از پيامبر(صلي الله عليه و آله) نقل ميکند:
بيشتر اهل دوزخ، افراد مجرد هستند.(13)
پافشاري بر هويت ديني ازدواج
يکي از مسائل بسيار مهم ازدواج ، هويت ديني همسرگزيني است. از نظر روايات، ازدواج تنها براي برآوردن غريزه جنسي نيست. ازدواج هم چون دژي است که زن و مرد را در برميگيرد و از دين و ايمان آنان پاسداري ميکند. ازدواج، زن و مرد را از آلودگي به گناه، باز ميدارد. بنابراين، ازدواج از اين ديدگاه، نه جنبه اقتصادي دارد و نه جنبه حيواني، بلکه داراي هويت کاملا ديني است.
درباره جنبه معنوي و ديني ازدواج به چند حديث بسنده ميکنيم.
پيامبر(صلي الله عليه و آله) فرمودند:
هر کس ازدواج کند، نيم دينش را حفظ کرده است. پس از خدا بترسيد درباره نيم ديگر دينتان.(14)
بنابراين، ازدواج از اين ديدگاه، وسيله اي است براي حفظ دين و اعتقاد نسان و تکامل آن.
علي(عليهالسلام) فرمودند:
هيچ کدام از اصحا۰۰ب رسول خدا ازدواج نميکرد، مگر اين که پيامبر(صلي الله عليه و آله) ميفرمودند: او دين خويش را کامل کرده است.(15)
از سوي ديگر، احاديثي در زمينههاي دعاي پيش از ازدواج، خطبه، نماز، دعاهاي هنگام عقد و دعاهاي هنگام عروسي و زفاف و... وجود دارد که از مجموع آنها چنين برميآيد که در ديدگاه پيشوايان اسلام، ازدواج از جنبه معنوي و ديني بسيار بالايي برخوردار است. پس نگاه به ازدواج بدون در نظر گرفتن اين جنبه، نگاهي ناقص و نامتعادل است.
نکوهش دير شدن ازدواج
در مکتب جامع و کامل اسلام براي همه دورههاي سني انسان، برنامهريزي شده است. بنابراين، هنگامي که دختر و پسر به رشد عقلي و جسمي رسيدند، بايد ازدواج کنند. رها کردن اين سنت الهي يا رعايت نکردن زمان مناسب آن، پي آمدهاي روحي نامطلوبي براي زن و مرد دارد. از اين رو، پيشوايان ديني، ما را از آن نهي کردهاند. پيامبر(صلي الله عليه و آله) روزي بر بالاي منبر رفت و پس از ستايش الهي فرمودند:
اي مردم! همانا جبرئيل از سوي خداوند لطيف و خبير بر من نازل شد و گفت: همانا دختران باکره مانند ميوههاي روي درخت هستند. هنگامي که ميوه رسيد بايد آن را چيد وگرنه خورشيد آن را فاسد ميکند و باد آن را تباه ميسازد. هنگامي که دختران باکره به دوران بلوغ (و سن ازدواج) برسند، براي آنان دوايي جز شوهر نيست وگرنه از فسادشان ايمن نباشيد؛ زيرا آنان نيز بشرند.(16)
پيامبر اسلام(صلي الله عليه و آله) با زباني رسا و منطقي و عالي، راه کار پيش گيري از فساد و فحشا در يک جامعه انساني را بيان کرده است. فساد و فحشايي که اينک جامعههاي انساني را در برگرفته است، در همين دير شدن ازدواج دختر و پسر ريشه دارد. باري، راه چارهاين معضل اجتماعي، ازدواج به موقع بر اساس مصالح دختر و پسر است؛ زيرا دگرگونيهاي جسماني و روحاني رسيدن به سن بلوغ و هجوم غريزههاي جنسي را تنها با ازدواج ميتوان کنترل کرد.
پيامبر اکرم(صلي الله عليه و آله) در حديثي ديگر ميفرمايند:
از سعادت مرد اين است که دخترش در خانهاش قاعده نشود (و پيش از آن شوهر کند).(17)
بايد گفت اين پافشاري در صورتي است که دختر و پسر از نظر روحي ، جسمي، عقلي و مالي، آماده همسرداري باشند.
تشويق به ازدواج براي افزايش نسل
اسلام بر افزايش نسل با ايمان، صالح و مؤمن پافشاري ميورزد، چنان که پيامبر اکرم(صلي الله عليه و آله) ميفرمودند:
ازدواج کنيد، همانا من در قيامت به فراواني امتم افتخار ميکنم.(18)
چند حديث ديگر نيز به همين مضمون وارد شده است. براي نمونه پيامبر اکرم(صلي الله عليه و آله) فرمودند:
چه مانعي دارد که مؤمن زن بگيرد؟ باشد که خداوند به او فرزندي روزي کند که با گفتن کلمه لا اله الا الله زمين را گران بار و سنگين سازد.(19)
همچنين در حديث زيباي ديگري فرمودند:
فرزندي که در امت من به دنيا بيايد، در نظر من دوست داشتنيتر است از هر آن چه خورشيد بر آن بتابد.(20)
ازدواج، مايه افزايش روزي و برکت
پيشوايان دين، ازدواج را مايه افزايش روزي و برکت دانستهاند. براي نمونه پيامبر اکرم(صلي الله عليه و آله) فرمودند:
زن بگيريد؛ زيرا زن براي شما روزي است.(21)
ايشان در جاي ديگري فرموده است:
رزق و روزي را با ازدواج بخواهيد.(22)
همچنين با اشاره به آيه ۳۲ نور ميفرمايند:
غنا و بينيازي را در اين آيه بجوييد (يعني ازدواج کنيد). (23)
حضرت ختمي مرتبت(صلي الله عليه و آله) در اهميت اين مسأله گفته است:
رحمت خداوند از درهاي آسمان در چهار زمان گشوده ميشود. هنگام نزول باران، هنگام نگاه کردن فرزند به صورت پدر و مادر، هنگام گشوده شدن در کعبه و هنگام ازدواج.(24)
امام صادق(عليهالسلام) نيز ميفرمايند:
رزق و روزي با زن و فرزند همراه است.(25)
تشويق به ميانجيگري در ازدواج
اهميت ازدواج در اسلام آن گونه است که از پدر و مادر و خويشاوندان دختر يا پسر ميخواهد در امر ازدواج آنان ميانجيگري کنند و راه را براي آغاز زندگي مشترک دو زوج جوان بگشايند.
امام صادق(عليهالسلام) ميفرمايند:
هر کس، مجردي را زن دهد، خداوند در قيامت به او نظر (رحمت) ميافکند.(26)
امام علي(عليهالسلام) فرموده است:
بهترين ميانجيگري و شفاعت آن است که بين دو نفر براي ازدواج شفيع شود تا خداوند بين آن دو را با هم جمع کند.(27)
امام کاظم(عليهالسلام) ميفرمايند:
در روزي که هيچ سايهاي جز سايه عرش خداوندي نيست، سه کس در پرتو آن قرار ميگيرند: نخست، مردي که برادر مسلمانش را زن دهد و... (28)
آزادي در همسر گزيني
هر چند اسلام، پدر و مادر و خويشاوندان دختر و پسر را تشويق ميکند، شرايط ازدواج را براي فرزندان خويش فراهم سازند، ولي اجازه نميدهد که آنان دختر و پسر را از برگزيدن همسر آينده خود محروم سازند. اسلام از پيآمد ازدواجهاي اجباري آگاه است؛ زيرا دختر و پسري که با زور و اکراه به ازدواج هم درآيند، سرانجام با طلاق از هم جدا خواهند شد. بنابراين، اسلام در انتخاب همسر، نظر دو طرف زندگي را شرط ميداند. ابن ابي يعفور به امام صادق(عليهالسلام) عرض کرد: ميخواهم با زني ازدواج کنم ولي پدر و مادرم، ديگري را براي من ميخواهند و در نظرگرفتهاند، چه کنم؟ امام (عليهالسلام) فرمودند:
با آن کس که دوست داري، ازدواج کن و دختري را که پدر و مادرت خواستهاند، برمگزين.(29)
يکي از نکتههاي مهم در اين زمينه، افزون بر آزادي در همسر گزيني، جايز بودن ديدن و آگاهي يافتن از وضع روحي و جسمي همسر آينده است. بر اساس روايات، اگر کسي، زني را براي ازدواج برگزيد، ميتواند براي آگاهي از ويژگيهاي جسمي او به محدودهاي از بدنش بنگرد.
محمد بن مسلم از امام باقر(عليهالسلام) پرسيد: ايا مردي که ميخواهد با زني ازدواج کند، ميتواند به او بنگرد؟
امام(عليهالسلام) فرمودند:
آري، همانا او به گرانترين بها، زن را ميخرد(30)(پس ميتواند به زن بنگرد).(30)
در حديث ديگري، حسن بن سري از امام صادق(عليهالسلام) پرسيد: آيا مردي که ميخواهد با زني ازدواج کند، ميتواند به دقت به پشت و روي بدن زن بنگرد؟ امام (عليهالسلام) پاسخ فرمودند:
مانعي ندارد زني را که ميخواهد با او ازدواج کند از پشت سر يا جلو ببيند.(31)
همچنين پيامبر اسلام(صلي الله عليه و آله) به يکي از صحابه که از زني خواستگاري کرده بود، فرمودند:
صورت و دستهايش را ببين.(32)
از ديگر موضوعهاي مطرح شده در روايات، ملاکهاي گزينش همسر و وظايف همسران نسبت به يکديگر است که در جاي خود، درباره آن بحث شده است.
پي نوشت :
1 وسايل الشيعه: ج ۱۴، ص ۱۰- ۱۱.
2 .همان.
3. همان.
4. همان: ص ۳.
5.وسائل الشيعه: ج ۱۴، ص ۳.
6. همان: ص ۵.
7. جامع احاديث الشيعه: ج ۲، ص ۲۰.
8. وسائل الشيعه: ص ۳.
9. همان: ص ۶.
10.وسايل الشيعه: ج ۱۴، ص ۷.
11. همان.
12. جامع الاحاديث الشيعه: ج ۲، ص ۱۷.
13. وسائل الشيعه: ج ۱۴، ص ۵.
14. جامع الاحاديث الشيعه: ج ۲، ص ۹.
15. همان، ص ۲۴.
16. جامع احاديث الشيعه: ج ۲، ص ۹.
17. وسائل الشيعه: ج ۱۴، ص ۳.
18. همان.
19.جامع احاديث الشيعه: ج ۲، ص ۸.
20. وسائل الشيعه: ج ۱۴، ص ۲۴.
21. جامع احاديث الشيعه: ج ۲، ص۱۴.
22. جواهر الکلام: ج ۲۹، ص ۹.
23. همان: ص ۱۱.
24. همان: ص ۱۳.
25. وسائل الشيعه: ج ۱۴، ص ۲۶.
26. همان: ص ۲۷.
27. جامع احاديث الشيعه: ص ۱۶.
28. جامع احاديث الشيعه: ج ۲، ص ۱۴۵.
29. در اين جا منظور از خريدن، خريد و فروش نيست، بلکه مراد اين است که مرد با ازدواج، ميخواهد يک عمر با زن به سر برد و خانواده تشکيل بدهد. بنابراين، ازدواج براي مرد بسيار ارزشمند بوده و هزينه آن فراوان است.
30. جامع احاديث الشيعه: ج ۲، ص ۳۲.
31. همان.
32. جامع احاديث، ج ۲، ص ۳۳.