اختلالات ناشي از كمبود يد يكي از مشكلات بهداشتي تغذيه‌اي جامعه ماست كه تقريباً در اكثر كشورهاي جهان شايع بوده و مانع از توسعه و پيشرفت جامعه مي‌شود. اين كمبود از نظر ذهني و جسمي انسان را دچار نقص نموده يادگيري را مختل ميكند و روي هوش تاثير منفي مي‌گذارد.

يد چيست؟

1-  يك ماده مورد نياز براي زندگي است كه بايد به طور روزانه مصرف شود.

2-  حياتي ترين نقش يد شركت در ساختن هورمونهاي تيروئيد ميباشد.

3- هورمونهاي تيروئيد پس از ساخته شدن در تكامل و عملكرد طبيعي مغز و سيستم عصبي حفظ دماي بدن و انرژي تاثير ميگذارد.

ميزان مورد نياز روزانه يد:

   نياز روزانه بدن به يد بين 150-100 ميكروگرم ميباشد (يك مقدار بسيار كم به اندازه سر سوزن) مقدار مورد نياز در تمام طول عمر توسط انسان يك قاشق چايخوري است كه البته آنچه مهم است دريافت مداوم يد بطور روزانه است.

اختلالات ناشي از كمبود يد و علايم آن

   در صورتيكه يد به مقدار لازم به بدن نرسد اختلالاتي در اعمال غده تيروئيد ايجاد ميگردد، هورمونهاي تيروئيد جهت رشد در دوران جنيني، نوزادي، كودكي و نيز براي فعاليت طبيعي جسمي و ر واني افراد بالغ ضروري هستند. اين اختلالات كه به دنبال كمبود يد بوجود مي‌آيند از اين قرارند:

دوران جنيني و نوزادي:

   در دوران جنيني كمبود يد باعث سقط جنين، تولد جنين مرده، ناهنجاريهاي مادرزادي، افزايش مرگ و مير اطفال و نوزادان، اختلالات حركتي و رواني و كم‌كاري تيروئيد، رشد ناقص دستگاه عصبي و عقب‌ماندگي ذهني ميگردد.

دوران كودكي و نوجواني:

در دوران كودكي و نوجواني كمبود يد موجب گواتر، كم‌كاري، تيروئيد، عقب ماندگي جسمي و رواني ميگردد.

بالغين:

   در بزرگسالان كمبود يد باعث گواتر، كم‌كاري، تيروئيد، اختلال در اعمال جسمي و رواني و ناراحتيهاي گوارشي و قلبي ميگردد.

يد :

يد يکي از ريز مغذيهايي است که به ميزان 20 تا 50 ميلي گرم در بدن انسان وجود دارد ، که حدود 70 تا 80 درصد آن در غده تيروئيد وجود دارد. اين ريز مغذي که مقدارش بسيار ناچيز است چه تأثير سوئي بر رشد مغزي و جسمي انسان دارد. حدود يک ميليارد نفر از کمبود يد رنج مي برند و 20 ميليون نفر گواتر دارند . در ايران به طور گسترده کمبود يد وجود دارد . چند سالي است که وزارت بهداشت و وزارت صنايع اقدام به تهيه نمک يد دار براي رفع اين مشکل کرده اند.

يد در مواد غذايي مختلفي وجود دارد ، بهترين منابع غذايي يد انواع سبزي هاي سبز و ريشه ها مثل اسفناج است .

وجود يد در مواد غذايي بستگي به وجود آن در خاک منطقه دارد. اگر خاکمنطقه اي از نظر يد فقير باشد غذاهاي توليد شده در آن منطقه از نظر يد فقير خواهد   بود. اگر يد آبي در منطقه اي از 2 ميکروگرم در ليتر کمتر بود ، مسلماً مشکل کمبود يد در آن منطقه وجود دارد . بعد از سبزي ها و ميوه ها طبيعتاً فرآورده هاي دريايي مخصوصاً ماهيهاي آب شور ، مهمترين منبع يد هستند. با وجود اين بستگي به آب دريا دارد که يد در آن وجود دارد يا نه . به عنوان مثال بر اساس بررسي هاي انجام شده آب درياي خزر از يد فقير است و بر عکس آب خليج فارس از نظر يد غني است. بنابراين درست نيست که بگوئيم همه فراورده هاي دريا از يد غني هستند .

 يد در دستگاه گوارش به راحتي جذب مي شود ، پس از جذب به غده تيروئيد مي رود، قسمت قابل توجهي از آن توسط غده تيروئيد برداشت مي شود و راه دفع يد از طريق ادرار است. بنابراين يکي از آزمايشهايي که مي توان براي تشخيص يد انجام داد ، اندازه گيري يد خون است. البته يد به اشکال مختلف در خون وجود دارد که به دليل غير قابل نفوذ بودن ، يد متصل به پروتئين در درون گلبولها ، براي اندازه گيري از اين نظر مناسب است.

 يد با اسيد آمينه تيروزين ترکيب مي شود و در ابتدا مونو يد و تيروزين و دي يد و تيروزين و سپس تري يد و تيروزين و تترا يد و تيروزين را تشکيل مي دهد . تترا يد و تيروزين با تيروگلوبولين ترکيب مي شود و بدين ترتيب در غده تيروئيد ذخيره مي شود .

در صورت وجود کمبود يد يا به هر دليلي که غده تيروئيد بزرگ شود ، فرد دچار گواتر مي شود.

 دو نوع گواتر وجود دارد که عبارتند از :

1- گواتر ساده

2- گواتر سمي

در گواتر ساده علي رغم اينکه غده تيروئيد بزرگ مي شود اما با مکانيسم هاي جبراني تيروکسين کافي تهيه مي شود . بنابراين مشکلي از نظر تيروکسين نداريم. منتها غده تيروئيد بزرگ شده است. در صورتيکه در گواتر سمي تيروکسن کافي توليد نمي شود و سلامتي فرد به طور جدي در معرض خطر قرار مي گيرد و بايد اقدامات پزشکي صورت گيرد. اگر درمان دارويي موثر نشود، عمل جراحي صورت مي گيرد .

در بررسي هاي علمي گواتر درجه بندي مي شود :

1- گواتر درجه يکA)) : بزرگي غده تيروئيد در آن قابل لمس نيست. در معاينه زير انگشتان پزشک پزشکان معالج لمس می شود.

2-گواتر درجه يک ( B ) : بزرگي غده به گونه اي است که اگر فرد سر را بالا نگاه دارد و آب دهانش را قورت دهد. از حرکتي که در اين ناحيه ايجاد مي شود ، بزرگي غده تيروئيد قابل رويت است.

 3- گواتر درجه دو : هنگامي که بيمار سرش را راست نگه مي دارد غده قابل رويت است.

 4- گواتر درجه سه : غده کاملاً بزرگ است ، به طوري که از فاصله دور هم نمايان است در اين حالت ممکن است پوشيدن و در آوردن لباس براي بيمار مشکل ايجاد کند.

اگر مادر در دوران بارداري دچار کمبود باشد احتمال اينکه فرزند کرتين يا عقب مانده ذهني به دنيا آيد زياد است . در مناطقي که کمبود يد وجود دارد توجه به دختران در سنين بلوغ و مادران باردار اهميت ويژه اي دارد . زيرا عدم توجه به دوران بارداري خطر تشکيل غده تيروئيد ناقص و در نتيجه تولد نوزاد کرتين يا عقب مانده ذهني را بالا مي برد.

 در مناطقي که کمبود يد وجود دارد مشکل کمبود يد را از طريق زير مي توان جبران کرد :   

1-  مواد غذايي را از جايي وارد کنيم که مطمئن باشيم غني از يد است .

2- اضافه کردن يد به نمک طعام ، شکر و آب .

اما ثابت شده است که بهترين شيوه استفاده از نمک يد دار است که وزارت بهداشت و صنايع چند سالي است که نمک يد دار تهيه شده در دسترس همگان قرار مي دهد .

 البته اگر در منطقه اي کمبود يد وجود نداشته باشد ، مصرف نمک يد دار نگران کننده نيست. مقدار يدي که در نمکها وجود دارد ، حتي اگر برابر اين مقدار هم باشد عارضه و مشکلي ايجاد نمي کند.

 علاوه بر کمبود يد که مي تواند ايجاد گواتر کند . در برخي از مناطق آب هاي آلوده نيز مي توانند باعث ايجاد گواتر شوند . در مناطقي که آب هاي زير زميني بالاست و نزديک به دريا هستند به علت آلوده شدن آب آشاميدني با آب فاضلاب مي توانند ايجاد گواتر کنند.

بعضي از مواد غذايي که داراي ترکيبات گوگردي هستند مثل شلغم و کلم گواتر زا هستند