آدمي به عنوان پيچيده ‏ترين موجود، داراي نيازهاي متعدد و متنوعي است. او سراپا نيازمند آفريده شده و همه‏ ي زندگي او را نياز دربرگرفته، و دين گل سرسبد نيازهاي اوست. ريشه‏ ي احساس به دين، ژرف و عميق است واين احساس يك وابستگي مطلق است. به ديگر سخن، انسان گرايش و كشش‏هاي دائمي به سوي آفريدگار خويش دارد و زمزمه‏ها، طلب‏ها، راز و نيازهايش نيز برخاسته از آن كشش‏هاست. عبادت تجلي خواست روحي بشر است و منظومه‏ي عبادات نيز شكل دادن و قالب ساختن براي آن حقيقت و تجلي فطري است كه در عمق فطرت انسان وجود دارد. آدمي قادر نيست از قلمرو راز و نياز بگريزد، انسان ممكن نيست كه خود را نيازمند خداوند احساس نكند. اگر احساس كرد كه در زندگي او خدايي نيست، مثل مگس‏هاي خشك پاييزي مي‏شود كه به محض اين كه به شيشه مي‏خورد، بي‏صدا مي‏ميرد. يكي از نيازهاي بشر، گوش دادن به كلام خداوند است. حتي آواي دل‏نشين قرآن نيز دردهاي او را تسكين مي‏دهد و نيازش را برمي‏آورد.
مقاله‏ ي حاضر، از چكيده‏ي سه تحقيق پزشكي سخن مي‏رود كه در هر يك از آن‏ها، تأثير آواي قرآن كريم در كاهش استرس و اضطراب بيماران مورد مطالعه قرار گرفته است.
1 - بررسي ميزان تأثير آواي قرآن كريم بر كاهش سطح اضطراب قبل و بعد از انجام اقدامات تشخيصي و درماني.
در چكيده‏ي تحقيق فوق كه در دانشگاه علوم پزشكي اصفهان و به سال هزارو سي صدو هفتادو شش صورت گرفت، آمده است: اضطراب، پديده‏ي شايع عصر ماست، امّا پيشينه‏اي به طول تمامي تاريخ دارد، و از اين رو، همواره مورد توجه بوده است. با اين وصف، اضطراب كم، براي حيات و زندگي روزمره لازم است، ولي قطعا اضطراب زياد، آثار و زيان‏هاي جدي بر جسم و روان و روابط اجتماعي مي‏گذارد، و در نتيجه، كنترل و مهار آن هميشه توصيه شده است. شايد به اين علت در سال‏هاي اخير، پژوهش گران تأكيد و توجه زيادي بر روش‏هاي غير دارويي كاهش اضطراب دارند، و در اين راستا، در تحقيقات فراوان، تأثير انواع موسيقي بر كاهش اضطراب، مورد ارزيابي قرار گرفته است. يكي از اقسام موسيقي، موسيقي ناشي از تلاوت آيات قرآن كريم است، اين موسيقي عرفاني و دلپذير، يكي از باشكوه‏ترين ابعاد اعجاز بياني قرآن مجيد است.
هدف تحقيق، بررسي تأثير آواي قرآن بر وضعيت استرس بيماران، قبل و بعد از اقدامات درماني است. فرضيه‏ي تحقيق عبارت بود از اين‏كه آواي قرآن بر كاهش شدت اضطراب قبل و بعد از انجام اقدامات تشخيصي و درماني، مؤثر است. اين طرح تحقيقاتي، يك مطالعه نيمه تجربي به شمار مي‏رفت كه جامعه‏ي آماري آن را كليه بيماران بخش‏هاي داخلي و جراحي بيمارستان امام حسين ( عليه‏السلام ) و امام خميني ( رحمه‏الله ) اصفهان تشكيل مي‏داد. اين بيماران قرار بود تحت يك نوع پروسه تهاجمي قرار گيرند. حجم نمونه در اين مطالعه هشتاد نفر بوده‏اند كه به طور تصادفي در دو گروه آزمون و شاهد قرار داده شدند. در اين تحقيق، براي كاهش اضطراب گروه آزمون، از بيست دقيقه آواي قرآن كريم با صداي اساتيد بزرگ مصري و ايراني كه از بين آيات و سوره‏هاي مختلف انتخاب شده بود، استفاده گرديد، و از طريق هدفون به استماع واحدهاي بيمارستاني رسانده شد. اطلاعات به دست آمده با استفاده از نرم‏افزار EPL6 مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت، و نتايج زير به دست آمد:
در مرحله‏ي اول، كاهش اضطراب در دو گروه شاهد و آزمون محسوس نبود، در حالي كه در گروه آزمون در مراحل دوم و سوم ـ قبل و بعد از انجام پروسيجرـ ميزان اضطراب كاهش يافته، امّا اين كاهش در گروه شاهد مشاهده نشد و نيز، در بررسي علائم حياتي در گروه آزمون، ميزان فشار خون سيستول و تنفس تعديل يافته، ولي تعداد نبض، و ميزان فشار خون دياستول در مقايسه با گروه شاهد، تغيير معنا داري نداشته است. هم‏چنين، عوامل ديگري مثل سابقه‏ي انجام پروسيجر، نوع عمل، سن، جنبش، سابقه‏ي استماع به موسيقي يا تلاوت آيات قرآن، تشخيص پزشكي و... بررسي گرديد، كه هيچ كدام ارتباط معني‏داري با كاهش سطح اضطراب نشان ندارند. بنابراين، نتايج تحقيق نشان داد كه فرضيه‏ي تحقيق درست و قابل اثبات است، يعني اين كه آواي قرآن كريم بر كاهش سطح اضطراب بيماران قبل و بعد از انجام تشخيصي و درماني تأثير دارد.
2 - ميزان تأثير آواي قرآن كريم بر كاهش ميزان اضطراب بيماران، قبل از عمل جراحي در بيمارستان‏هاي منتخب تهران در سال هزارو سي‏صد و هفتادو شش.
تحقيق مذكور نيمه تجربي بود كه به منظور بررسي ميزان تأثير آواي قرآن كريم بر اضطراب بيماران، قبل از عمل جراحي قلب صورت گرفت. اين پژوهش، در بخش جراحي قلب بيمارستان امام خميني( رحمه‏الله ) تهران انجام يافت. هدف كلي پژوهش، تعيين ميزان تأثير آواي قرآن كريم بر اضطراب بيماران قبل از عمل جراحي قلب بود. تعداد هشتاد نفر از بيماران با توجه به مشخصات نمونه انتخاب شدند. از اين تعداد، پنجاه نفر در گروه آزمون تحت تأثير متغير مستقل گوش كردن به آواي قرآن كريم، از بعد از ظهر روز قبل، دو بار و هر بار پانزده دقيقه به آواي قرآن كريم گوش كردند، و سي نفر در گروه شاهد قرار گرفتند، كه تحت تأثير دخالت و مداخله‏ي پژوهشگر قرار نداشتند، و تنها از مراقبت‏هاي معمول بخش جراحي استفاده مي‏كردند. اضطراب بيماران در دو گروه با بعد از ظهر روز قبل از عمل و صبح عمل با پرسش نامه‏ي اضطراب اسپيل برگر و چك ليست ثبت علائم حياتي سنجيده شد، و در پايان نمونه‏گيري، ميزان كاهش اضطراب گروه آزمون و شاهد مقايسه گرديد. تجزيه و تحليل يافته‏ هاي آزمون آماري نشان از آن داشت كه ميزان اضطراب بيماران قبل از عمل جراحي به تأثير از آواي قرآن كاهش يافته است.
3 - بررسي تاثير آواي قرآن كريم بر كاهش ميزان اضطراب بيماران بستري در بخش‏هاي مراقبت ويژه‏ي قلبي يكي از بيمارستان‏هاي منتخب شهر تهران در سال هزارو سي‏صد و هفتادو شش.
پژوهش مذكور، يك مطالعه‏ي نيمه‏تجربي بود كه با هدف مطالعه‏ي تأثير آواي قرآن كريم بر ميزان اضطراب بيماران بستري در بخش‏هاي مراقبت ويژه‏ي قلبي يكي از بيمارستان‏هاي منتخب شهر تهران انجام شده است. تعداد نمونه‏هاي اين پژوهش شصت نفر بوده‏اند كه به صورتي تصادفي و با استفاده از قرعه كشي در دو گروه آزمايش كنترل قرار گرفتند. جهت گرد آوري داده‏ها، از پرسش نامه‏ي دو قسمتي استفاده شد. قسمت اول پرسش نامه مربوط به اطلاعات فردي و سؤالاتي در مورد موسيقي‏هاي مذهبي بود، و بخش دوم، شامل پرسش نامه‏ي استاندارد اسپيل برگر بود. در اين پژوهش براي گروه آزمايش با صداي استاد عبدالباسط، آيات ده تا بيست‏و سه سوره‏ي يوسف با استفاده از ضبط صوت مجهز به هدفون به مدت بيست دقيقه پخش شد. قبل و بعد از پخش آواي قرآن كريم، در دو گروه آزمايش و كنترل فرم اضطراب اسپيل برگر توسط واحدها تكميل و جهت تعيين ميزان اثر بخش آواي قرآن كريم، اختلاف نمرات اضطراب قبل و بعد از مداخله، محاسبه گرديد. نتايج حاصل از پژوهش نشان داد كه استماع آواي قرآن كريم باعث كاهش اضطراب بيماران مي‏شود.
نتيجه
در سال‏هاي آغازين قرن بيست و يكم نيز توجه و گرايش به معنويت مهم‏ترين پديده زمان ماست، و ديگر همانند گذشته جدال با معنويت و خداوند، جدالي ترقي‏خواهانه به نظر نمي‏رسد. از يك سو، علم در پاسخ به سئوالات انسان اظهار عجز و ناتواني مي‏كند و به قول سارتر (1971) علم مرده است، و از سوي ديگر، احساس تنهايي، ناامني، پوچي و وانهادگي او را سخت مي‏آزرد. راه نجات از اين بحران در آميختن معنويت و عقلانيت است كه يك پاي آن وحي و پاي ديگر عقل است.
مرتضي شيرودي