تلاوت با حالت حزن

يكى از مستحبات تلاوت قرآن ، آميختن تلاوت با حزن و گريه است . قارى قرآن بايد هنگام تلاوت ، خود را محزون و اندوهگين ، فروتن و با گريه جلوه دهد. رواياتى در اين باره وارد شده است از جمله :

رسول اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: قرآن را تلاوت كنيد و بگرييد و اگر نگريستيد، حالت حزن و گريه به خود بگيريد.(1) در صورتى كه قلب محزون شود زمينه گريه فراهم مى شود. از اين رو پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله در سخن ديگرى فرمود: قرآن با حزن و اندوه نازل شده است پس هنگام تلاوت آن ، محزون شويد و بگرييد.(2)

نيز از امام صادق عليه السلام روايت شده است كه فرمود: قرآن همراه با اندوه نازل شده پس با صداى حزين بخوانيد.(3)

در همين مورد حفص مى گويد:

نديدم كسى را مانند امام كاظم عليه السلام كه بر خود بيم ناک و هم اميدوار باشد. قرآن را با حزن و اندوه مى خواند. هنگامى كه قرآن را تلاوت مى كرد گويا انسانى را مخاطب خود ساخته بود.(4)

نيز نقل شده است ، هنگامى كه آن حضرت قرآن را تلاوت مى فرمود صدايش را حزن انگيز مى كرد و مى گريست و شنوندگان تلاوت حضرتش نيز مى گريستند.(5)

تلاوت قرآن با صوت حزين اثر معنوى و روحانى خاصى را به قارى مى بخشد و زمينه بسيار خوبى براى گريه اش فراهم مى كند.

نشان معرفت قلب حزين است دل پاكان به درد و غم قرين است

درخت معرفت بار آورد درد سرشک سرخ بارد بر رخ زرد

ز هر غم خاطرى باشد پريشان غم يار و غم جسم و غم جان

چو مشتاقى ز قيد جسم و جان است به چهره اشک خونين ز اشتياق است

غم آن آتش بود كز شعله طور دل غمديدگان را كرد پر نور

غم آن نور است كز طور تجلى دل بشكسته را بخشد تسلى

غم دين شادى هر دو جهانست غم دنياى دون خوردن ، زيان است

چو خوش گفت : آن حكيم ذوق پرور غم دين خور مخور اندوه ديگر

غم دين خور كه دنيا غم ندارد عروس يك شبه ماتم ندارد

عروسى زشت و بى مهر و وفا هم ندارند از فراقش عاقلان غم

چو كار اين جهان كارى است باطل چرا در غم نشيند مرد عاقل (6)

راه محزون شدن قارى قرآن اين است كه در وعده ها و عهد و پيمان هاى قرآن دقت كند و سپس به اعمال خويش بنگرد كه اگر در اجراى امرها و ترک نهى ها كوتاهى كرده است ، محزون شود و گريه كند.

اميرالمؤ منين عليه السلام درباره صفات متقين مى فرمايد: پرهيزكاران ، با خواندن قرآن جان خويش را محزون مى سازند.(7)
حزن متقين و قاريان حقيقى قرآن ، به علت وعيد الهى است ، و اين كه مبادا اين تهديدها گريبان گير آن ها شود. از اين رو به ياد عذاب افتاده و محزون مى شوند.

علماى اخلاق حزن را چنين تعريف كرده اند:

حسرت و ناراحتى براى از دست دادن شخصى كه او محبوب انسان بوده ، يا از دست رفتن چيزى كه مطلوب او بوده است .(8)

حزن جهت ترس از خدا

حزن متقين و قاريان حقيقى قرآن ، به علت وعيد الهى است ، و اين كه مبادا اين تهديدها گريبان گير آن ها شود. از اين رو به ياد عذاب افتاده و محزون مى شوند.

آنان با تلاوت قرآن ، به ياد طولانى بودن راه آخرت و كمى زاد و توشه مى افتند و نمى دانند در نهايت ، عاقبت آن ها بر چه پايه اى استوار است . با تلاوت قرآن به ياد فرصت هاى از دست رفته مى افتند كه مى توانستند بيشتر بهره ببرند ولى نبردند. آن ها به ياد مرگ و قبر و سئوال نكير و منكر و برزخ و عقاب و فراز و نشيب مسير خود به طرف آخرت مى افتند، گرچه اميدوارند، ولى محزونند كه آخرالامر چه مى شود. آيا با اين مقدار طاعات و عبادات ، جوابگوى سؤالات دادگاه الهى خواهيم بود يا خير؟! اين ها واقعا خداترسان روزگاراند، اين ها كسانى هستند كه با تلاوت و مرور به قرآن به خود آمده و بر خود مى لرزند، گويا پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله را مى بينند كه آيات قرآن را بر آنان مى خواند. چرا نترسند! خداوند خطاب به پيامبرش مى كند و مى فرمايد:

«وَ أُوحِيَ إِلَيَّ هَذَا الْقُرْآنُ لأُنذِرَكُم بِهِ وَمَن بَلَغَ» ‌(9) ؛ اى پيامبر (به مردم ) بگو اين قرآن به سوى من نازل شد تا شما را و كسانى كه اين آيات به آنها مى رسد بترسانم .

اين خدا ترسان ، نمونه هاى بارزى هستند كه انذار خدا و رسولش را پذيرفتند و به دنبال اين ترس ، از جهل و بى خبرى خويش محزون شدند، آن ها نواى قرآن را در فضاى گوش جان خود جاى دادند. گويا قرآن با آنها گفتگو نموده و امر و نهى مى كند اين ويژگى قرآن است . چرا آنان نترسند؟ زيرا جاى تعجب نيست ، كسانى كه با دل و جان ، كلام الهى و سخنان ائمه و هاديان راه را مى شنوند بلرزند و قالب تهى كنند. كسانى كه حقيقت روز واپسين را درک كنند و قابليت معارف الهى را داشته باشند، بايد بترسند.



پي نوشت ها :

1- سنن ابن ماجه ، حديث 4196

2-راه روشن ، ج 2، ص 311.

3- اصول كافى ، ج 2، ص 612.

4- اصول كافى ، باب فضل حامل قرآن ، حديث 10.

5- ارشاد، ج 2، ص 235.

6- الهى قمشه اى .

7- خطبه همام ، نهج البلاغه ، خطبه 184 فيض .

8- جامع السعادات ، نراقى ، ج 3، ص 213.

9- سوره انعام ، آيه 19.