سيماى سوره مائده‏

خداوند متعال سوره نساء را با ذكر پاره‏اى از احكام شرع خاتمه داد، اكنون سوره مائده را نيز با بيان احكام، آغاز مى‏كند. اين سوره مباركه پنجمين سوره از قرآن كريم و چهارمين سور از سور طوال است . همه اين سوره مدنى است تنها بعضى از مفسّران گفته‏اند الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ چون در حجة الوداع نازل شده است، مدنى نمیباشد (چون نزديك مكّه بوده است).

گفته مى‏شود كه اين سوره آخرين سوره‏اى است كه بر پيامبر (ص) نازل شده و نزول آن بعد از سوره فتح بوده است.

از اميرالمؤمنين عليه السّلام روايت شده كه اين سوره دو يا سه ماه قبل از وفات پيغمبر صلّى اللَّه عليه و آله و سلّم نازل شده و هيچ آيه اي از آيات آن نسخ نشده‏ است.

اين سوره يكصد و بيست آيه دارد. عدد آيات آن در مكتب كوفى 120 و در مكتب بصرى 123 آيه است.

بصريون نخستين آيه سوره را تا بِالْعُقُودِ و آيه 15 را تا وَ يَعْفُوا عَنْ كَثِيرٍ و آيه 23 را تا فَإِنَّكُمْ غالِبُونَ يك آيه دانسته‏اند.

كلمات آن: دو هزار و هشتصد و چهار كلمه و حروف آن: يازده هزار و نهصد و سى حرف است.

از لطائفى كه در اين سوره كريمه است، اينكه از لحاظ عدد سوره پنجم از قرآن مجيد ميباشد، و اين عدد مناسبت پيدا مى‏كند با ذوات خمسه طيّبه كه عنوان اهل بيت(عليهم السلام) است، و از اين جهت در اين سوره كريمه آياتى مربوط به أهل بيت أطهار(عليهم السلام) ذكر شده است، مثل: آيه - الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ- 3، و آيه- إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللَّهُ- 55، و آيه- يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ- 67.

بيشترين خطاب «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا» در اين سوره است. مثلًا در سوره بقره يازده مرتبه، ولى در اين سوره شانزده مرتبه آمده است.



علت نامگذاري

اين سوره به خاطر دعاى حضرت عيسى عليه السلام براى نزول مائده‏ى آسمانى كه در آيه‏ى 114 آمده، «مائده» ناميده شده است. (قالَ عيسَى ابْنُ مَرْيَمَ اللَّهُمَّ رَبَّنا أَنْزِلْ عَلَيْنا مائِدَةً مِنَ السَّماءِ تَكُونُ لَنا عيداً لِأَوَّلِنا وَ آخِرِنا وَ آيَةً مِنْكَ وَ ارْزُقْنا وَ أَنْتَ خَيْرُ الرَّازِقينَ (114).

در برابر سوگندهايى كه از روى اراده و در حالت طبيعى و عادى روي زبانتان جاري شده مؤاخذه مى‏كند، كفاره اين گونه قسمها اطعام ده نفر مستمند، از غذاهاى معمولى است كه به خانواده خود مى‏دهيد، يا لباس پوشيدن بر آن ده نفر و يا آزاد كردن يك برده، و كسى كه هيچكدام از اينها را نيابد، بايد سه روز روزه بگيرد، اين كفاره سوگندهاى شماست به هنگامى كه سوگند ياد مى‏كنيد و به آن عمل نمى‏نمائيد.

اين سوره به «عهد» و «عقود» نيز نام‏گذارى شده (زيرا در مجموع آياتِ اين سوره نسبت به يك پيمان‏شكنى مهم هشدار مى‏دهد).



در فضيلت سوره

عياشى در اسناد خود از ابى جارود نقل كرده كه ابى جعفر محمد بن على (صلوات اللّه عليهما) فرمود: هر كس در هر روز پنجشنبه سوره مائده را تلاوت كند، هرگز ايمان او به شرك و ظلم آلوده نميشود.(بحارالانوار، ج 92)


از ابى بن كعب از حضرت رسول (صلّى اللَّه عليه و آله و سلّم) كه فرمود هر كس سوره مائده را بخواند، به عدد نفوس تمام يهود و نصارى ده حسنه به او عطا مي شود و ده سيئه از او دفع مي شود و براى او ده درجه‏ رفع مي شود.

عياشى به اسناد خود از امام على(عليه السلام) نقل كرده است كه: قرآن، بعضى، بعضى ديگر را نسخ ميكرد و اخذ آن به امر پيامبر بود، تا اينكه سوره مائده نازل شده كه احكامى مربوط به سابق را نسخ كرد ولى چيزى از آن نسخ نشد.

محتويات اين سوره‏

اين سوره با دستور أَوْفُوا بِالْعُقُودِ و فرمان وفا به عهد شروع مى‏شود و با وعده نزول مائده بر نصارى كه عهدى بود از جانب خدا و با بيان اينكه عيسى بن مريم به پيمان بندگى وفا كرد به اتمام مى‏رسد، در خلال اين دو، بسيارى از احكام حلال و حرام ذكر مى‏شود كه همه پيمانهاى الهى هستند كه از بندگان گرفته شده است.

در اين سوره سه بار از ميثاق بنى اسرائيل و نصارى ياد شده، آن گاه مقدارى از احوال كسانى كه مقررات و پيمانهاى خدا را شكسته‏اند، بيان شده است، چنين به نظر مى‏رسد كه سوره مباركه در أَوْفُوا بِالْعُقُودِ خلاصه مى‏شود و همه مطالب آن در تحت همين عنوان مى‏باشد.

در الميزان فرموده: غرض جامع در اين سوره، دعوت به وفا به عهد و مراعات بيانهاى حق است، و تهديد شديد است به آنهايى كه پيمانهاى حق را مى‏شكنند و به آنها اعتناء نمى‏كنند و اينكه عادت خدا بر آن جارى است كه بر اهل ايمان و تقوى و نيكوكارى، رحم كند و بر آنها سهل گيرد و با اهل طغيان و تجاوز و عهدشكنان سخت‏گيرى نمايد. لذا مى‏بينيم كه سوره بر بسيارى از احكام حدود و قصاص و بر مثل قصه مائده و سؤال عيسى، قصه فرزندان آدم، بسيارى از مظالم و عهد شكنيهاى بنى اسرائيل شامل است و نيز بر بسيارى از آياتى كه خدا در ضمن آنها بر مردم منت مى‏نهد مانند اكمال دين و اتمام نعمت و حلال كردن طيبات و اينكه در دين عسر و حرج نيست، شامل مى‏باشد.
از لطائفى كه در اين سوره كريمه است، اينكه از لحاظ عدد سوره پنجم از قرآن مجيد ميباشد، و اين عدد مناسبت پيدا مى‏كند با ذوات خمسه طيّبه كه عنوان اهل بيت(عليهم السلام) است، و از اين جهت در اين سوره كريمه آياتى مربوط به أهل بيت أطهار(عليهم السلام) ذكر شده است، مثل: آيه - الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ- 3، و آيه- إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللَّهُ- 55، و آيه- يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ- 67.
قرآن

سوگندهاي بيهوده

نكته آيه 89 سوره مائده بسيار قابل تأمل است:

اي كسانى كه ايمان آورده‏ ايد، خداوند، شما را به خاطر سوگندهاى بيهوده‏اى كه خالى از اراده شماست و در حال خشم يا پريشانى روحى بر زبان مى‏آوريد مؤاخذه نمى‏كند.

ولى در برابر سوگندهايى كه از روى اراده و در حالت طبيعى و عادى روي زبانتان جاري شده مؤاخذه مى‏كند، كفاره اين گونه قسمها اطعام ده نفر مستمند، از غذاهاى معمولى است كه به خانواده خود مى‏دهيد، يا لباس پوشيدن بر آن ده نفر و يا آزاد كردن يك برده، و كسى كه هيچكدام از اينها را نيابد، بايد سه روز روزه بگيرد، اين كفاره سوگندهاى شماست به هنگامى كه سوگند ياد مى‏كنيد و به آن عمل نمى‏نمائيد.



چگونه كسى مستحق هدايت خداوندى خواهد شد

يَهْدي بِهِ اللَّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوانَهُ سُبُلَ السَّلامِ وَ يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِهِ وَ يَهْديهِمْ إِلى‏ صِراطٍ مُسْتَقيمٍ (16)

نور خدا و كتاب او و به عبارت ديگر آيين او به كسى سود مي رساند كه از راهى كه خشنودى خدا در آن است پيروى كند. و هر كس كه از آن راه منحرف شود، از سوى خدا نورى به قلب او نمى‏تابد و راه زندگى او روشن نمي شود.

اگر انسان بخواهد كه بفهمد، بايد به سوى وسايل و اسباب فهم حركت كند و در راه آن تلاش كند، در پى علم برود و هرگاه به علم دست يافت به آن عمل كند.

اما كسى كه علمى بياموزد و به آن توجهي نكند و به آن عمل ننمايد و به راه هدايت آن نرود، آن علم از نزد او خواهد رفت. در حديث آمده است كه «علم عمل را ندا مى‏دهد، اگر پاسخش گفت مى‏ماند و اگر پاسخش نگفت رخت برمى‏بندد».

پس هدايت خداوندى به كسى ارزانى مي شود كه به آن عمل كند و اگر چنين كند درهاى سلامت در عرصه‏هاى گوناگون حيات به روى او باز مي شود. درى از سلامت در اجتماع، و درى در سياست و درى در اقتصاد و درهاى ديگر در عرصه‏هاى ديگر.

به درهاى سلامت، جز عمل كنندگان به علم و هدايت نمي رسند و همه راههاى سلامت به يك راه راست مى‏رسد كه نه در آن كجى است و نه انحراف و همين راه است كه رهرو خود را به بهشت مى‏رساند.

منابع:

- تفسير نور، ج 3

- اطيب البيان في تفسير القرآن، ج 4

- ترجمه بيان السعاده في مقامات العباده ج 4

- ترجمه جوامع الجامع، ج 2

- تفسير روشن، ج 6

- تفسير كوثر، ج 3

- تفسير اثني عشري، ج 3

- مجمع البيان،‌ ج 6

- تفسير احسن الحديث، ج 3

- تفسير هدايت، ج 2

- گلي از بوستان خدا، سيدمهدي حجتي