جلوه‏های رفتاری حضرت زهرا سلام ‏اللّه‏ علیها
در ادامه بررسی و کاوش در زندگی سراسر نور و معرفت حضرت زهرا سلام اللّه‏ علیها، بحث در باره ی ویژگیهای رفتاری آن حضرت با فرزندانش، ضروری به نظر می‏رسد، آنچه در پی می‏آید سعی و کوششی است در راستای درک صحیح و شناخت دقیق از شیوه‏های تربیتی و آموزشی آن بانو در میان خانواده خود، امید آنکه حضرتش را در این گونه امور مهم، سرمشق و اسوه ی خود دانیم :
نقش اساسی مادر در سعادت و شقاوت نسل
بی‏تردید، سرنوشت هر انسانی، ریشه در روحیات و خصلتهای کسانی دارد که در دوران طفولیت، نزدیکترین انسانها به او بودند. از طرف دیگر، در این دوران، مادر نزدیکترین فرد به انسان بوده، نقش سازنده وی در تعیین مسیر فرزند، بی‏نهایت در خور توجه است.
نقطه ی آغازین سعادت یا شقاوت انسانها، دامن مادر و محیطی است که مادر، رکن اساسی آن محسوب می‏شود. پس می‏توان گفت از این جهت، کودک مانند مومی است که در میان دستان قدرتمند مادر، قابلیت تبدیل به هر شکل و هیأتی را دارد.
شیوه‏های تربیتی حضرت زهرا(س)
متخصصان تعلیم و تربیت در مورد نقطه شروع پرورش و تأثیرگذاری بر جان و روان کودک و به بیان دیگر، سن شروع تربیت کودک، نظرات مختلفی ابراز کرده‏اند. گفتنی است که اسلام در این رابطه، نظرات متقن و دقیقی ارایه کرده که بررسی تمام آنها از حوصله این مقاله خارج است، لیکن یکی از ابتدایی‏ترین مراحل پرورش و اثرگذاری در روح کودک را نامگذاری دانسته است.
نامگذاری، برای طفل اهمیت فوق‏العاده‏ای دارد، زیرا اولین چیزی که در فهم لطیف و حساس کودک، راه پیدا می‏کند، نام و شهرت اوست. اینکه این نام چه بار فرهنگی و معناداری را حمل می‏کند، تأثیر شگرفی در روح و روان او دارد، بدین جهت امیرالمؤمنین سلام اللّه‏ علیه یکی از حقوقی را که فرزندان بر عهده پدر دارد نام نیکو و پسندیده می‏شمارد و می‏فرماید:
«حق الولد علی الولد أن یحسن اسمه»(1)
تعیین نام مناسب، حقی است که فرزند بر ذمه پدر خود دارد.
با در نظر گرفتن مطلب فوق، باید اذعان داشت که حضرت زهرا(س) با همفکری و همکاری پیامبر(ص) و علی(ع) زیباترین نامها را برای فرزندان خود انتخاب نمود و از این جهت، حقی که بر ذمه داشت به بهترین شکل ممکن ادا کرد.
عواطف مادری و نقش آن در تربیت فرزند
روح انسان به گونه‏ای ساخته و پرداخته شده که نیاز به محبت و عطوفت، یکی از اساسی‏ترین نیازهای روحی او محسوب می‏شود؛ بدین جهت کودکان محروم از این نیاز فطری، دچار کمبودها و مشکلات روانی و گاه نواقص جسمی خواهند شد.
بر اساس تحقیقات دامنه‏داری که در این زمینه به عمل آمده است، بسیاری از بزهکاریهای افراد مختلف ریشه در خلأ عاطفی آنها دارد و چنانچه جامعه‏ای در زمینه ی اشباع روانی و اقناع نیازهای فطری فرزندان خود، توفیقی به دست آورد، کمتر شاهد ناهنجاریهای فردی و اجتماعی خواهد بود.
حضرت فاطمه(س) که خود از سرچشمه محبت و عطوفت رسول خدا(ص) سیراب گشته و قلبش کانون محبت به همسر و فرزندان خود بود در این جهت نیز وظیفه مادری خود را به بهترین شکل، انجام می‏داد.
سلمان می‏گوید: روزی فاطمه زهرا(س) را دیدم که مشغول آسیاب بود. در این هنگام، فرزندش حسین گریه می‏کرد و بی‏تاب بود. عرض کردم، برای کمک به شما آسیاب کنم یا بچه را آرام نمایم؟ ایشان فرمود: من به آرام کردن فرزندم اولی هستم، شما آسیاب را بچرخانید.(2)
توجه به نیازهای کودک
یکی از عوامل مؤثر در سلامت و نشاط روحی و جسمی فرزند، تغذیه و بهداشت است. تأمین این گونه نیازها که جسم و روح کودک را آرام و آسوده نگه می‏دارد، سلامتی و صلابت روح او را تا پایان عمر تضمین می‏کند. ناهنجاریهای فراوانی که در انسانهای بزرگ دیده می‏شود، به نوعی ریشه در نیازهای این دوره از زندگی آنها دارد. علاوه بر این، نباید از تأثیرگذاری متقابل روح و جسم غافل بود. بی‏شک، یک جسم بیمار، روح را افسرده و بی‏نشاط می‏سازد، همان گونه که روح افسرده، موجب اخلال در فعالیتهای بدن می‏گردد.
بارها در تاریخ خوانده‏ایم که گاه، فاطمه زهرا(س) شکم فرزندانش را به قیمت گرسنگی خود، سیر می‏کرد.
بازی و تحرک
علی‏رغم اینکه ظهور اسلام در محیطی کاملاً بی‏فرهنگ و دور از تمدن بود، اما برنامه و شیوه‏های ارایه شده از طرف اولیای دین، همیشه با انسانها از هر تمدن و فرهنگی سازگار است.
از جمله مواردی که در شیوه ی تربیت حضرت زهرا(س) جایگاه خاصی داشت، تحرک و بازی کودکان بود. این فعالیت و تکاپو به قدری برای سلامتی و رشد مناسب کودک، ضروری است که حتی برای تشویق آنها به تحرک و بازی، بزرگترها نیز باید تن به بازی و جست و خیز بدهند.
بازی در دوران کودکی به منزله واکنش کودک در برابر عوامل محیطی و بروز استعدادهای نهفته اوست که تأثیرات آن در کنار تقویت جسم و افزایش بنیه کودک، قابل توجه است. همچنین بازی، در تقویت نیروی ابداع و ابتکار کودک بی‏نهایت، مؤثر است. بنابراین غفلت از بازی به هیچ وجه به صلاح کودک و والدین او نیست.
همبازی شدن رسول معظم اسلام(ص) با فرزندان دخترش زهرا بیانگر این نکته مهم است که بازی و تحرک کودک، یکی از لوازم تربیت صحیح محسوب می‏شود. حضرت علی(ع) و فاطمه زهرا(س) در خانه به بازی بچه‏ها توجه کافی مبذول می‏داشتند و همین امر، موجب شادابی و نشاط روزافزون آنها می‏شد.
پاورقیها:
1ـ نهج‏البلاغه، خطبه 399.
2 همان مدرک، ص280.