اهميت ماههاي حساس رشد کودکان
ياددهي و ياد گيري از همان اوان کودکي شروع ميشود. مرحله ي رشد مغز کودک در طول ماههاي اول زندگي، مرحله ي بسيار حساسي است که در چگونگي ياد گيري تمامي سالهاي عمر او اثر ميگذارد. در اين ماهها مغز کودک به سرعت زيادي رشد ميکند و اين مرحله درست زماني است که پدر و مادر، هشيار و آگاه با فعاليتهايي بسيار سادهو برقراري ارتباطهاي اثرگذار ميتوانند چگونگي ياد گيري فرزند دلبندشان در سالهاي آتي را به خوبي رقم بزنند و تاثيرات ماندگار خود را بر ذهن و مغز او برجاي بگذارند. آنچه در اين مقاله ميآيد ، بيانگر مطالبي است که به نوعي با رشد و ياد گيري کودک و امور مرتبط با ياد دهي و آموزش به او سرو کار دارد.
اين مقاله ضمن آنکه پدران و مادران را با چگونگي رشد مغز کودکان، به زبان ساده آشنا ميکند، فعاليتها و طرز برخوردهاي مناسب براي يادگيري کودک در حداکثر ظرفيت رشد خود را نيز معرفي مينمايد. مطالب اين مقاله در واقع، کمکي به پدران و مادران در جهت کسب آگهي و دانش لازم براي برخورد مناسب، با کودکان در ماهها و سالهاي اوليه ي زندگي و فراهم کردن زمينههاي مناسب براي يادگيري و آموزش آنان است.
- پايههاي شکلگيري هيجانات و رشد هيجاني کودک
ماههاي اوليه ي زندگي يک کودک و يادگيريهاي اوليه او از نظر شکلگيري هيجانات او بسيار مهم است.
کودک ما به دنيا نيامده است که از ما اطاعت کند. بلکه ما او را به دنيا آوردهايم تا راهنماي او باشيم
برخوردي مناسب يا نامناسب در آغاز کودکي ميتواند پايهگذار رفتار هيجاني مستمري براي زندگي آتي هر کودکي باشد.
در آغوش گرفتن، بچه را به خود فشردن، به او خنديدن و نشان دادن خوشحالي و سرور از برخورد با او، يا به عکس اخم کردن و نشان دادن بيزاري و کم توجهي، تاييد يا تکذيب حرکات و عکسالعملهاي وي و ارائه ي واکنشهاي مناسب يا نامناسب در مقابل رفتارهاي گوناگون او، گفتن کلمات تحسين برانگيز مانند: آفرين، بسيار خوب، عالي يا عباراتي مثل اين کارت را دوست ندارم، اين کار را ديگر نبايد بکني، همچنين اداي واژههايي چون دوستت دارم، ما کار بدت را دوست نداريم، پسر خوب، دختر خوب، خندان، خوشرو، عزيزم و نظاير آن همه و همه در واقع سرمايهگذاري و به عبارت ديگر پايهگذاري براي شکلگيري درست رفتارهاي هيجاني کودک در آينده و در بزرگسالي است.
- هيجان چيست؟
هيجان نوعي انگيختگي ذهن يا احساسات است. شادي، نفرت، عشق، ترس، اضطراب، افسردگي و اندوه همه نوعي هيجان است. به زبان ساده هيجان يا رفتار هيجاني نوعي حرکت، واکنش، طرز برخورد فيزيکي يا رواني نسبت به محرکهاي خارجي از جمله رفتارهاي ديگران و يا هر نوع تحريک محيطي ديگر است. واکنشهاي فيزيکي هيجان به صورت تغيير در ضربان قلب، سرعت تنفس، عرق کردن، سرخ شدن چهره يا رنگ پريدگي، لرزش و امثال آن نمود پيدا ميکند.
 
واکنشهاي رواني به صورت لذت، خوشي و شادي و نشاط و يا خشم و ترس، اضطراب و اندوه و افسردگي و نظائر آن بروز ميکند. به طور کلي هيجانات دو حالت اصلي دارند، يا به صورت لذت ظاهر ميشوند، يا به صورت انگيختگي. حالت لذت دو بعد دارد: بعد خوشايند و بعد ناخوشايند. حالت انگيختگي هم دو بعد دارد: بعد انگيختگي و بعد آرامش.
در حالت هيجاني لذت، کودک ممکن است از وضعيتي خوشش بيايد و تکرار آن را طالب باشد و از وضعيتي ديگر خوشش نيايد و خواهان تکرار آن نباشد. حتي از بودن در آن وضعيت بيزار باشد و بيقراري نشان دهد. در حالت انگيختگي نيز کودک ممکن است در مقابل وضعيتي احساس آرامش کند و راحت و آرام باشد و برعکس در مقابل وضعيتي ديگر برانگيخته شود و خشم و غضب و ناراحتي را از خود نشان دهد. نکتهاي که توجه به آن بسيار مهم است، اين است که هر حالتي اعم از لذت يا انگيختگي، چنانچه با شرايط محيطي طبيعي و مطلوب و قابل انتظار متناسب و هماهنگ باشد، نشانه ي بروز رفتار هيجاني خوب است و چنانچه با شرايط محيطي طبيعي و مطلوب در تضاد باشد نشانهاي از بروز رفتار هيجاني بد يا نامطلوب است.
براي مثال، اگر همهچيز در حد امکان براي يک کودک فراهم است، اگر گرسنه نيست، تميز است و مريض هم نيست هر گونه لجبازي، سرسختي و يا ابراز خشم به صورت داد و فرياد يا پرت کردن اشياء يا زدن ديگران و يا گوشهگيري، اخم، سکوت يا بيتفاوتي از جانب او نشانهاي از بروز هيجاني نامناسب و نامطلوب است و بايد به نوعي زمينههاي اصلاح به موقع آن فراهم شود.
هيجان يا رفتار هيجاني نوعي حرکت، واکنش، طرز برخورد فيزيکي يا رواني نسبت به محرکهاي خارجي از جمله رفتارهاي ديگران و يا هر نوع تحريک محيطي ديگر است
کودک از ابتدا بايد ياد بگيرد در مقابل ارضاي روح و جسم خود که با خوردن غذا، نظافت به موقع، محبت ديگران به وجود ميآيد، احساس لذت و شادي کند و رضايت خود را به نوعي با لبخند زدن، نوازش کردن، بوييدن و بوسيدن، تکان دادن دست و سر و نظاير آن نشان دهد.
نقش پدر و مادر به ويژه مادر و يا هر فرد ديگري که بيشتر با کودک سرو کار دارد در اين يادگيري، بسيار مهم است. وقتي مادري به هنگام شير دادن طفل کوچک خود در حالي که او را در آغوش دارد يا هنگام غذا خوراندن به او در حالي که با عشق و علاقهاين کار را ميکند با او به گفت و گو بپردازد و بگويد: عزيزم توجه کن! تو داري شير ميخوري تا سيربشي، زود بزگ بشي، بتوني راحت بخوابي بتوني بازي کني، بتوني آروم باشي، لبخند بزني، شادباشي، عزيز باشي، در اين صورت انرژي مثبتي را به او القا ء ميکند و او را به خوردن شير و غذا و ميوه و... براي دفعات بعد راغبتر ميکند.
به عکس مادري که به هر دليلي کودک خود را از خوردن شير طبيعي مادر محروم ميکند يا اگر خود شير ندارد و مجبور به استفاده از شير کمکي غير از شير خود است، وقتي به جاي آنکه او را در آغوش بگيرد و شيشه ي شير را با محبت به دهان او بگذارد و چشم در چشم او بدوزد و با او حرفهاي خوب و مثبت بزند، او را در جايي ميخواباند و شيشه را به کمک ابزارهايي غير از دست خود به دهان او بگذارد، مستقيم به چشمهاي او نگاه نکند و محبت خود را به نوعي به او نشان ندهد، يا غذا را در ظرفي بريزد و جلوي کودک بگذارد، او را براي خوردن به حال خود رها کند، هيچ گونه ارتباط لفظي يا چشمي با کودک برقرار نکند و يا اگر برقرار کند حالت شماتت و بيزاري، خستگي و بيتفاوتي را نشان دهد، در همه حال نوعي انرژي منفي را به او القا ميکند. ما، در واقع با القاي انرژي مثبت يا منفي به کودکان خود، پايهگذار يادگيريهاي هيجاني آنها خواهيم بود و آنها را به سوي ابراز رفتارهاي ناشي از رضايت و نشاط و شادي و سرزندگي يا عدم رضايت، غم و اندوه و افسردگي، تحرک سازنده و يا تحرک مخرب، لذت يا آرامش يا برانگيختگي و خشم سوق ميدهيم.
به ياد داشته باشيم که به قول دکتر کارن گود، روانشناس: «کودک ما به دنيا نيامده است که از ما اطاعت کند. بلکه ما او را به دنيا آوردهايم تا راهنماي او باشيم، به او آرامش دهيم و ساختاري را براي او به وجود آوريم که در آن به راحتي بتواند تجربه بيندوزد، ياد بگيرد و رفتارهايش را تنظيم و قاعدهمند کند براي آنکه بتوان به کودک کمک کرد تا بخش هيجاني شخصيت خود را شکل دهد و احساس مثبت و محکمي نسبت به خود به دست آورد، پدران و مادران بايد براي انواع گوناگون پاسخگويي به موقعيتهاي بيشمار روزانه کودکان آماده شوند طرز برخورد روزانه پدران و مادران و يا ساير افرادي که به طور مستمر با کودکان ارتباط دارند نقش بسيار بسيار مهم در رشد و يادگيري مناسب و مطلوب کودکان دارد.

سايت نونهال- دکتر فرخ لقا رئيس دانا