براثر انقلاب بلشويکي درسال 1917، مذهب در روسيه نه تنها ازشمار دغدغه‌هاي دولت خارج شد که حتي مبارزه جدي عليه آن شروع شد. به‌گونه‌اي که همراه براندازي تزار، مبارزه سرسختانه‌اي با کليسا و اسلام و ساير اديان آغاز شد.
انقلاب بلشويکي توانست تزار را سرنگون سازد ولي مبارزه‌اش با مذهب ناکام ماند واگرچه مذهب و مظاهر مذهبي به شدت ضعيف شدند ولي هرگز به نابودي نگراييدند. از زماني که کمونيست‌ها، مذهب را «افيون» توده‌ها معرفي کردند و به همين بهانه توانستند آموزش‌هاي مذهبي را ممنوع اعلام کنند تا آن هنگام که به دستور «لنين» و «تروتسکي» کل اموال کليسا و مساجد و معابد مصادره شد و بسياري ازکشيشان و روحانيون مسلمان اعدام شدند و برنامه‌هاي 5 ساله براي زدودن دين ازصحنه زندگي مردم به رهبري «ياروسلافسکي» آغازشد، روزهاي سختي براي متدينان به اديان الهي گذشت ولي هرگز سياست دين‌زدايي نتوانست به نتيجه برسد و از همين‌رو با فروپاشي اتحاد جماهير شوروي تمام مظاهرديني ازحافظه تاريخي مردم به صحنه زندگي بازگردانده شدند و بازيابي واحياء مجدد تشکيلات ازبين رفته مذهبي، به همت متدينان و از همان آغازين روزهاي پس ازفروپاشي شوروي آغاز شد. مسيحيان دراحياء کليسا کوشيدند و مسلملنان درپي احياء مساجد برآمدند.
تشکيلاتي که کليساي ارتدوکس به احياء آن همت گماشت در اثرحمايت‌هاي دولت به سرعت فراگير شد و توانست برنامه‌هاي آموزشي خود را آغاز و نسبت به گسترش کليساها و آموزه‌هاي ديني اقدام کند و حتي امروز توانسته است در تعاملش با دولت آموزش‌هاي کليسا را به عنوان دروس اختياري درسطح مدارس روسيه راه اندازي کند. درنوشتاري که درپي مي‌آيد اين تشکيلات و فعاليت‌هايش موردبررسي قرار مي‌گيرند.

پراواسلاو يا ارتدوکس؟
پراواسلاو (برگرفته از يک لغت يوناني به معناي قضاوت درست يا آموزه درست) واژه‌اي مذهبي است که مي‌تواند در چهار معناي نزديک به هم و در عين حال کاملاً جداگانه استفاده شود.
امروزه اين واژه به طور وسيع به معناي خط سير مسيحيت بکار مي‌رود. مسيحيت در دوره هزاره پس از ميلاد در شرق امپراطوري روم شکل گرفت. اين عبارت به معناي مجموعه دانش‌ها و علوم ديني است که کليساي پراواسلاو را حفظ مي‌کند. از نظر علم معناشناسي در زبان روسي استفاده از واژه «ارتودکس» يا «ارتدوکسي» صحيح نيست، البته هنوز هم به دليل ترجمه اشتباه از زبان‌هاي اروپايي گاهي اوقات در متون ديني با چنين واژه‌اي برخورد مي‌کنيم.

تشکيلات و اطلاعات
در زمان‌هاي بسيار دور کليساي ارتدوکس بلغارستان، صربستان، گرجستان، روسيه، يونان، آلکساندري‌ها در مصر و آنتي‌اوخي در سوريه به طور متحد با يکديگر عمل مي‌کردند. اين اتحاد تا به امروز حفظ شده، اما هر يک از اين کليساها به طور مستقل عمل مي‌کنند و تنها براي اتخاذ تصميمات خاص گرد هم جمع شده و از نظرات يکديگر بهره مي‌برند.
کليساي ارتدوکس روسيه، يکي از همين کليساهاي مستقل محلي به شمار مي‌رود که از اعتقادات و جامعه مذهبي يکسان و متحد با ديگر کليساهاي محلي ارتدوکس برخوردار است. هدف کليسا گسترش اعتقادات ارتدوکس در ميان افرادي است که در منطقه تحت قوانين کليساي ارتدوکس روسيه زندگي مي‌کنند؛ در روسيه، اوکراين، بلاروس، مولداوي، آذربايجان، قزاقستان، قرقيزستان، ليتواني، لتوني، تاجيکستان، ترکمنستان، ازبکستان، استوني و همچنين کشورهايي که داوطلبانه خواهان داشتن چنين کليسايي بودند. در سال 1988 کليساي ارتدوکس روسيه 1000 سالگي پذيرش مسيحيت در روسيه را جشن گرفت. در اين جشن 67 کشيش، 21 راهب، 6893 واحدهاي زيرين در نظام کليسا، 2 آکادمي علوم معنوي و 3 موسسه آموزش متوسطه الهيات شرکت داشتند.
امروزه تعداد روحانيون مذهب ارتدوکس روسيه به 30544 نفر رسيده است و تعداد مدارس تعليمات مذهبي بالغ بر 11051 مدرسه و مراکز جوانان نيز بالغ بر 463 مرکز است.
در سطح جهاني تعداد کل واحدهاي زيرين نظام کليسا (پايين ترين واحد در نظام کليسا) چيزي در حدود 29141 واحد و 769 صومعه است که 372 صومعه متعلق به راهبان مرد و 379 صومعه متعلق به راهبان زن است.
در حال حاضر در خاک روسيه نيز 219 صومعه مردان و 240 صومعه زنان وجود دارد. در کشورهاي آسياي مرکزي 267 صومعه متعلق به مردان و در کشورهاي دوردست 6 صومعه (3 تا براي مردان و 3 تا براي زنان) وجود دارد. علاوه بر اين تعداد حدود 25 صومعه زير نظر غير مستقيم کليساي اصلي فعاليت دارند (4 صومعه مردان و 4 صومعه زنان هم در مسکو قرار دارد).
در مسکو تعداد معابد و کليساهاي کوچک به 851 مي‌رسد که جزئيات آن به شرح زير است:
338 واحد زيرين نظام کليسا
135 مهمانسراي روحانيون
7 کليساي جامع به سبک کرملين (داراي ستاره پنج گوشه در بالاي گنبد)
2 کليساي جامع کافدرال (کليساي اصلي شهر که در آن مراسم مهم انجام مي‌شود)
5 معبد
338 معبد متعلق به واحدهاي زيرين نظام کليسا
135 مهمانسراي کشيشان
97 مهمانسراي راهبان
88 معبد متعلق به صومعه
16 معبد مخصوص غسل تعميد
78 کليساي کوچک
86 معبد و کليساي کوچک در دست احداث

در 725 معبد مسکو مراسم مذهبي انجام مي‌شود که از اين ميان 163 معبد براي زندگي طراحي شده است. در 15 معبد مراسم انجام نمي‌گيرد.
در مسکو حدود 1266 کشيش و 504 روحاني در حال خدمت هستند (در واحدهاي زيرين نظام کليسا، 802 کشيش و 287 روحاني هستند و در معابد 405 کشيش و 181 روحاني). 14 کشيش در ماموريت‌هاي خارج از کشور به سر مي‌برند. 39 کشيش و 25 خادم نيز به عنوان خادمين کليسا محسوب مي‌شوند. 20 کشيش و 11 خادم کليسا نيز از مبادرت به انجام امور روحانيت ممنوع هستند.
در کليساي ارتدوکس روسيه 5 آکادمي علوم معنوي وجود دارد، 3 دانشگاه ارتدوکس، 2 انستيتوي الهيات، 38 موسسه آموزش متوسطه الهيات (جهت آمادگي طلاب روحاني براي ورود به مقطع بعدي) و 39 موسسه عالي الهيات مشغول به فعاليت هستند؛ همچنين دوره‌هاي کوتاه مدت در کليساي کراسنويارسک برگزار مي‌شود.
ساختار اداره کليساي ارتدوکس روسيه بدين صورت است که واحدهاي کوچکتر توسط واحدهاي بزرگتر کنترل مي شوند.
کليساي جامع محلي و سينود مقدس زير نظر اسقف اعظم مسکو و تمام روسيه اداره و کنترل کليساهاي کوچک‌تر را به عهده دارند.
کليساي جامع محلي از اسقف کليسا، نمايندگان خادمين و راهبان تشکيل شده است. کليساي جامع محلي به آموزش علوم ديني کليساي ارتدوکس مي‌پردازد، ضمن اينکه اتحاد در اعتقادات و علوم را با کليساي محلي حفظ مي‌کند.
کشيشان مسايل داخلي زندگي کليسا را حل و فصل مي کنند و اسقف اعظم مسکو و تمام روسيه بر تمام امور نظارت مي‌کند.
در کليساي جامع، در کنار ساير امور، آمادگي براي فراخوان کليساي جامع محلي و نظارت بر تحقق تصميم‌ها گنجانده شده است؛ تصميم‌گيري و تغيير آيين‌نامه کليساي ارتدوکس؛ تصميم‌گيري در خصوص مراسم مذهبي، دکترين علوم ديني، قوانين کليسا و مسايل مربوط به تدريس علوم ديني توسط کشيشان؛ تاييد کشيشان و خادمين کليسا؛ تشريح قوانين و آداب کليسا؛ تشريح نگراني کشيشان معلم در خصوص مسايل عصر کنوني؛ تعيين کيفيت روابط با سازمان هاي دولتي؛ حمايت و پشتيباني از ارتباط با کليساهاي ارتدوکس محلي؛ ساخت، سازماندهي مجدد و دادن اختيار براي انجام امور به طور مستقل به کليساها، صومعه‌ها و موسسه‌هاي سينودال محلي؛ تاييد مدال‌ها و قدرداني از خدمات کليساهاي جديد و از اين قبيل امور.
سينود مقدس، که اسقف مسکو و کل روسيه محسوب مي‌شود، در حقيقت سازماني براي اداره کليساي ارتدوکس روسيه در دوره بين کليساهاي جامع ارتدوکس است.
اسقف اعظم مسکو و تمام روسيه در ميان مقامات روحاني کليساي ارتدوکس روسيه ارجحيت دارد. وي وظيفه مراقبت از امور مربوط به کليساي ارتدوکس روسيه را چه در داخل کليسا و چه در خارج به عهده دارد و با همکاري سينود مقدس اين امور را اداره مي‌کند. اسقف توسط کليساي جامع محلي از بين روحانيون درجه بالاي کليساي ارتدوکس روسيه انتخاب مي‌شود، سن وي نبايد بيش از 40 سال باشد و همچنين وي بايد از تجربه کافي در اداره امور ديني برخوردار بوده و روحيات مهربان داشته باشد.
سازمان‌هاي مجري دستورات اسقف و سينود مقدس را موسسات سينودال مي‌نامند. بخش روابط خارجي کليساها، شوراي نشر و انتشارات، کميته آموزش، بخش تشريح اعتقادات مسيحيت به صورت پاسخ و پرسش (تشريح اعتقادات به صورت کوتاه) و بخش امور جوانان در حيطه وظايف موسسه سينودال است.
اسقف مسکو و تمام روسيه وظيفه رسيدگي به تمام اين امور را به عهده موسسه سينودال مي‌گذارد. در هر يک از اين موسسات سينودال دايره‌اي از مسايل عمومي کليساها قرار دارد که به حوزه کار عملي آنان مربوط مي‌شود.

بخش روابط خارجي اسقف مسکو
اين بخش به معرفي کليساي ارتدوکس روسيه در روابط آن با دنياي خارج مي‌پردازد. اين بخش روابط کليساي ارتدوکس روسيه زمينه‌هاي ارتباط با کليساهاي ارتدوکس محلي، کليساهاي غير ارتدوکس و جمعيت‌هاي مسيحي و غير مسيحي، ساير دول، پارلمان‌ها، سازمان‌ها و موسسات اجتماعي، سازمان‌هاي بين‌دولتي، مذهبي و اجتماعي و بين‌المللي، مطبوعات و همچنين سازمان‌هاي فرهنگي، اقتصادي و توريستي را برقرار مي‌کند. علاوه بر آن، بخش روابط خارجي، جهت ترويج و آشناسازي مردم مرزهاي دور از روسيه، سفرهايي را برنامه‌ريزي کرده و از افراد معتقد و روحانيون خود استفاده مي‌کند.
از ديگر وظايف اين بخش نظارت بر مطالبي است که از طريق نشريات درباره کليساي ارتدوکس روسيه در اختيار افراد قرار مي‌گيرد. اين بخش با حمايت مطبوعات، سايتي رسمي به نام اسقف اعظم مسکو تدوين کرده؛ به علاوه بولتن‌هاي اطلاعاتي روابط خارجي و مجله کليسا به نام «کليسا و زمان» به طور منظم منتشر مي‌شوند. از سال 1989 بخش روابط خارجي کليسا توسط پدر کريل (کشيش مسئول بخش روابط خارجي) در سمالنسکي راه‌اندازي شده است.

شوراي انتشارات اسقفي مسکو
اين شورا سازماني است متشکل از نمايندگان موسسات سينودال، مدرسين و روحانيون، ناشران کليسا و ساير موسسات کليساي ارتدوکس روسيه. شوراي انتشارات در سطح کليساي همگاني سلسه فعاليت‌هايي در خصوص چاپ و انتشارات راه‌اندازي کرده‌است. انتشار برنامه‌هاي موسسه سينود مقدس و ارزيابي نسخه‌هاي خطي منتشر شده در حيطه فعاليت‌هاي اين بخش است.
انتشارات اسقفي مسکو در حال حاضر به انتشار مجله «پاتريارخات مسکو » و روزنامه «اخبار کليسا» در چاپخانه رسمي اسقفي مسکو مي‌پردازد؛ مجموعه «فعاليت‌هاي روحانيون» و تقويم رسمي کليسا را منتشر مي‌کند، تاريخ خدمات اسقفي را مي‌نويسند و به انتشار اسناد رسمي کليسايي مي‌پردازند. علاوه بر آن، چاپ و انتشار دست نوشته هاي مقدس، مراسم مذهبي و ساير کتاب‌ها نيز به عهده اين بخش مي‌باشد. شوراي ناشران و اسقفي مسکو و انتشارات اسقفي مسکو تحت مديريت ولاديمير سيلويف اداره مي‌شوند.

کميته علمي
اين کميته بر امور مربوط به موسسات علوم ديني و الهيات که دانشجويان آن روحانيون آتي و خادمان کليسا خواهند بود، مي‌پردازد. در چهارچوب برنامه‌هاي شوراي علمي، برنامه‌ريزي براي موسسات آموزش علوم ديني و ايجاد سيستم يکپارچه استاندارد براي مدارس ديني به عهده اين بخش است. اسقف «ويريسکي يوگني» مدير اين بخش است.

بخش آموزش مذهبي و سوال و پرسش‌هاي ديني
اين بخش در جهت انتشار علوم مذهبي در ميان مردم جهان، از جمله موسسات علمي عرفي است. روش‌هاي آموزش مذهبي و پرسش و پاسخ مردم جهان کاملا گوناگون است: مدارس کليسا در معابد، محافلي براي بزرگسالان، گروه‌هاي آمادگي بزرگسالان براي پذيرش مسيحيت، مهدکودک‌هاي ارتدوکس، گروه‌هاي ارتدوکس در مهد کودک‌هاي دولتي، دبيرستان‌هاي ارتدوکس، مدارس و دوره‌هاي آشنايي با ارتدوکس، مدارس کليسايي (که عمدتا براي بزرگسالان و در روز يکشنبه برگزار مي‌شود) بيشتر به اين امر مي‌پردازند. اسقف «ماندريت اييوآن» (اقتصاد دان) در حال حاضر مديريت اين بخش را به عهده دارد.

بخش نيکوکاري و کمک هاي اجتماعي
انجام برنامه‌هاي سازمان‌دهي شده اجتماعي بر عهده اين بخش است و کار اجتماعي در سطح کل کليساها را هماهنگ مي کند. اين بخش به طور مطلوب برنامه هاي پزشکي را در کارهاي خود گنجانده است. در اين ميان توجه اصلي به کار کلينيک‌ها و بيمارستان‌هاي مرکزي اسقفي مسکو به نام آلکسي مقدس، اسقف اعظم مسکو و تمام روسيه معطوف است. اين کلينيک يکي از چندين کلينيک مسکو به شمار مي‌رود که معاينه و معالجه در آن رايگان است.
علاوه بر آن، بخش مذکور بارها کمک‌هاي مردمي در اختيار مناطق فقير نشين و يا جنگ زده قرار داده است. رياست اين بخش در حال حاضر بر عهده اسقف «وارانژسکي» و «سرگي باريسوگلبسکي» است.

بخش ميسيونري
اين بخش به هماهنگي فعاليت‌هاي ميسيونري کليساي ارتدوکس روسيه مي پردازد. امروز اين فعاليت وظيفه‌اي مهم را بر عهده گرفته است و آن بازگشت به کليساي مردمي است که در نتيجه آزار و اذيت هاي قرن بيستم به طور کامل از اعتقادات اجدادي خود جدا شد. وظيفه مهم ديگر بخش ميسيونري مقابله با فرهنگ تخريب‌گرايي است. مديران اين بخش در حال حاضر اسقف «بلگورودسکي» و «اييوآن ستاروسکولسکي» هستند.

بخش همکاري متقابل با نيروهاي مسلح و موسسات حافظ حقوق
فعاليت‌هاي مربوط به همکاري با نيروهاي نظامي و موسسات حافظ حقوق بر عهده اين بخش است.

امور جوانان
بخش امور جوانان در سطح کليساهاي همگاني، همکاري هايي را با جوانان انجام مي‌دهد و زمينه همکاري آنان را با کليسا مهيا مي‌سازد. اسقف «کاسترومسکي» و «گاليچسکي الکساندر» مديريت اين بخش را در حال حاضر به عهده دارند.

تقسيمات کليساي ارتدوکس روسيه
کليساي ارتدوکس روسيه به بخش اسقف‌ها - کليساهاي محلي، به مديريت اسقف‌ها و اتحاديه‌هاي اسقف‌ها، صومعه‌ها، مهمانسراها، موسسات آموزش علوم ديني، واحدهاي زيرين، هيات‌ها و هيات‌هاي برادران و خواهران تقسيم‌بندي مي‌شود.
واحدهاي زيرين در نظام کليسا را جامعه مسيحيان ارتدوکس «خودمختار»، تشکيل مي‌دهند که از روحانيون و مردم عادي تشکيل شده و در يک معبد متحد شده‌اند. واحد زيرين کليسا زير مجموعه کليساي ارتدوکس روسيه است و تحت نظارت اسقف و مديريت يک اسقف (تعيين شده براي آنها) قرار دارد.
واحد هدايت واحد‌هاي زيرين را مجمع واحدهاي زيرين مي‌نامند و مديريت آن به عهده يک اسقف مي‌باشد. در مجمع واحدهاي زيرين، شورايي وجود دارد که امور اجرايي را به عهده داشته و پاسخگوي مسايل به اسقف و مجمع واحدهاي زيرين مي‌باشد.
هيات‌هايي که موسوم به هيات‌هاي برادري و خواهري با موافقت اسقف و با اجازه اسقف اعظم براي خود مکان هايي را مي‌سازند. هدف اين واحدهاي برادري و خواهري، جذب معتقدين به تلاش و دلسوزي براي حمايت از معابد در شرايط مقتضي و همچنين انجام کارهاي نيکوکارانه، خيرخواهانه، روشنگري هاي مذهبي- اخلاقي و تربيت است. هيات‌هاي برداري و خواهري تحت نظارت اسقف فعاليت مي‌کنند.
صومعه- يک موسسه کليسايي است که مسيحيان ارتدوکس در آن هم زندگي مي کنند و هم فعاليت‌هاي مربوط به مجامع زنان و يا مردان را انجام مي‌دهند. آنها به طور داوطلبانه زندگي در صومعه را براي سير کمال معنوي و اخلاقي و اعتقادات مشترک ارتدوکس انتخاب کرده‌اند. حل و فصل مسايل مربوط به تاسيس صومعه به عهده اسقف اعظم مسکو و تمام روسيه و همچنين سينود مقدس مي‌باشد. اين صومعه‌ها تحت نظارت اداره فرايض و امورات اسقف‌ها قرار دارد.
اسقف‌هاي کليساي ارتدوکس روسيه مي‌توانند در واحدي به نام «اگزآرخات» متحد شوند. اصل ملي‌گرايي- منطقه‌اي، اساس اين اتحاد را تشکيل مي‌دهد. تصميم براي تاسيس يا انحلال اگزآرخات و همچنين مرزهاي منطقه‌اي آن توسط اسقف کليساي جامع اتخاذ مي‌شود. در حال حاضر، در کليساي ارتدوکس روسيه يک اگزآرخات بلاروسي تشکيل شده است که در خاک بلاروس قرار دارد. اسقف مينسکي و فيلارت سلوتسکي و همچنين اسقف تمام بلاروس اگزارخ اداره آن را به عهده دارند.
علاوه بر موارد ذکر شده، کليساهاي خودمختار و مستقلي هم در ساختار اسقفي مسکو وجود دارد. ساخت آن‌ها و تعيين مرزهاي مربوط به اين کليساها در صلاحيت کليساي جامع محلي و يا کليساي جامع کليساي ارتدوکس روسيه است.
کليساهاي مستقل فعاليت‌هاي خود را در مرزهاي تعيين شده اکنون توسط اسقف توماس انجام مي‌دهند (که اين مرزها نيز با تصميم گيري کليساي جامع محلي و يا اسقف مي‌باشد). در حال حاضر کليساهاي مستقل از اين قبيل هستند: کليساي ارتدوکس ليتواني (به مديريت اسقف ريژسکي و الکساندر تمام ليتواني)، کليساي ارتدوکس مولداوي (به مديريت اسقف کيشينوسکي و ولاديمير تمام مولداوي)، کليساي ارتدوکس استوني (به مديريت اسقف تالينسکي و کارنولياي تمام استوني). کليساي ارتدوکس اوکراين يک کليساي مستقل با اختيارات وسيع (از نظر خودمختاري) است. مديريت اين کليسا بر عهده ولاديمير، اسقف کيف و تمام اوکراين است.
کليساهاي خودمختار ارتدوکس ژاپن و چين در امور خود اصلا به هدايت داخلي وابسته نيستند و کاملا آزادانه عمل مي‌کنند.
کليساي خودمختار ارتدوکس چين در حال حاضر متشکل از چندين جامعه معتقدين ارتدوکس است. تا زمان تاسيس کليساي خودمختار ارتدوکس در اين کشور، کليساي ارتدوکس روسيه مطابق با فرايض و اعتقادات جاري در آنجا فعاليت مي‌کرد.

بودجه کليسا
بخشي از بودجه کليساهاي همگاني از طريق کمک‌هاي داوطلبانه به اداره اسقف‌ها، معابد مسکو، صومعه‌ها، مهمانسراهاي کليسايي و همچنين کمک‌هاي افراد حقوقي و حقيقي تامين مي‌شود. سهم اسقف‌ها در حدود 10% کل بودجه است. در سال 2007 تنها 55 اداره مربوط به اسقف‌ها حق عضويت خود را به اسقفي مسکو براي احتياجات کليساهاي همگاني پرداخت کردند و مقدار آن آنقدر کم بود که با حق عضويت معابد کوچک مسکو در مناطق مرکزي - جايي که مردم بسيار کمي زندگي مي‌کنند- تقريبا برابري مي‌کرد.
پس از سال 2004 هزينه‌هاي کليساي همگاني به 55% افزايش پيدا کرد. بيشتر اين بودجه صرف کتاب‌هاي معنوي موسسات آموزشي (46% از آن) مي‌شد و حق عضويت اسقف ها تنها 29% از کل اين بودجه بود.
طي سال گذشته بودجه‌اي که کليساي اسقف‌ها در اختيار کليساي همگاني قرار داد حتي 3 برابر کمتر از معابد مسکو بود.

روابط بين ارتدوکس‌ها
کليساي ارتدوکس روسيه، در جهت گسترش روابط با غير اسلاوها به انجام برنامه‌هايي در زمينه گفتگو و همکاري متقابل با کليساهاي مختلف و مجامعي که خود را مسيحي مي‌دانند، اقداماتي را در پيش گرفته است.
برنامه بدين صورت است که کليساي ارتدوکس روسيه، گفتگوهايي با هر يک از کليساها به طور جداگانه انجام مي‌دهد، به طور مثال با کليساي آپاستول ارمنستان يا کليساهاي خاور نزديک. موضوع اين گفتگوها بيشتر در چهارچوب گفتگوهاي مذهب ارتدوکس (با اعتقادات مشترک) است و هر دو طرف، موضوعات کليسايي - تاريخي و همچنين مسايلي که مسيحيت امروز با آن روبرو است را بررسي مي‌کنند. ايشان معتقدند که بيشتر اين نقطه نظرات با آنچه که در کليساي ارتدوکس روسيه مطرح مي‌شود، به نقطه‌اي مشترک مي‌رسند.
در حال حاضر ارتباط با ساير مسيحيان غير اسلاو در روسيه و ساير کشورهاي شوروي سابق يکي از مهم‌ترين بخش‌هاي گفتگو بين مسيحيان به شمار مي‌رود.

روابط با غير مسيحيان
امروزه کليساي ارتدوکس معتقد است پيروان مذاهب سنتي نمي‌توانند با يکديگر ارتباط نداشته باشند. مسيحيان، يهوديان، مسلمانان و بوداييان تحت فشار جهان‌بيني ضد مذهبي قرار دارند که تنها وانمود به رعايت تمام اصول زندگي اجتماعي مي‌کند.
طي چهار سال گذشته همکاري‌هاي بين مذهبي در روسيه فدرال همچنان در چهارچوب شوراي بين مذاهب روسيه ادامه داشت. علاوه بر اين شورا، يک شوراي بين مذاهب نيز در ميان کشورهاي آسياي مرکزي وجود دارد. اين ارگان‌ها به حل مسايل در روابط کليسايي- دولتي مي‌پردازد و سعي دارد روابط کليسايي- اجتماعي را گسترش داده و در جهت هدايت جوانان به سمت رعايت ارزش‌هاي اخلاقي در ارتباط با مردم مليت هاي مختلف و فرهنگ آنان فعاليت مي‌کند.
طي ده سال گذشته جامعه جهاني با مسايلي از قبيل افراط‌گرايي و تهديدات تروريستي روبرو بوده است. براي حل و فصل اين قبيل مسايل، سال 2006 يک مجمع رهبران مذهبي با حضور نمايندگان مذاهب سنتي برگزار شد. در اين مجمع نمايندگان کليساهاي ارتدوکس محلي، سران و نمايندگان عالي رتبه مسيحي، مسلمان، يهودي، بودايي و ساير مجامع مذهبي از 49 کشور دنيا حضور داشتند. کليسا گفتگوهايي جدي نيز با سران اسلام انجام داد.

کليسا، دولت، سياست
مجلس روسيه در سال 1977 قانوني را به تصويب رساند که بر اساس آن فعاليت ادياني در روسيه مجاز گرديد که دست کم پانزده‌سال در اين کشور سابقه داشته باشند. پس از آن، فضاي مناسبي براي همکاري ميان دولت و مذهب در روسيه فدرال به وجود آمد. از همين رو مسيحيان ارتدوکس، مسلمانان، بوداييان و يهوديان اجازه فعاليت يافتند. روس‌ها در قرن دهم به مذهب ارتدوکس گرويدند و کليساي ارتدوکس با تکيه بر اين قدمت تاريخي در برابر دولت موضع همگرايي را اتخاذ کرد و از بازگردانده شدن بخشي از موقوقات کليسا استقبال کرد و به سرعت به بازيابي قدرت از دست رفته خود در زمان پيش از فروپاشي پرداخت.
اگر چه اکنون مدعي است که دولت هنوز در بازگرداندن بخش اعظمي از موقوفات کليسا تعلل کرده، ولي هرگز همگرايي خود را در برابر دولت‌هاي مختلف از دست نداده و اکنون با تلاش‌هاي گسترده توانسته است کليساهاي فراموش شده را به ياد شهروندان روس بياورد و مشارکت آنان را در مراسم عبادي خود جلب کند.
در روسيه کليسا و دولت خدمات متقابلي به يکديگر ارايه کرده‌اند. دولت روسيه همواره (به جز زماني که دين زدايي در روسييه بر پايه آموزه‌هاي لنين در دستور کار قرار گرفت)، وامدار کليسا بوده و در توسعه آن کوشيده است.
اکنون کليسا مي‌کوشد با تقبيح دوران کمونيستي، آخرين تزار روس را شهيد بنامد و از اين رهگذر همگرايي خود را با دولت تحکيم بخشد. بحث همچنان در خصوص جايگاه و نقش مذهب در زندگي کشور و همکاري سازمان‌هاي مذهبي با دولت ادامه پيدا کرد.
طبق ماده 14 قانون اساسي روسيه، کشور از دولت عرفي برخوردار است. «هيچ مذهبي- همانطور که در قانون گفته شده است- نمي تواند اجباري باشد. اتحاديه‌هاي مذهبي از دولت جدا هستند و در مقابل قانون با سايرين يکسان تلقي مي‌شوند.
قانون «آزادي وجدان و مذهب» که سال 1997 به قانون اساسي اضافه شد، اين شرايط را تاييد مي‌کند. در اين قانون به ويژه تاکيد شده‌است که مجمع فدرال قانون اين سخن را پذيرفته است که مي‌گويد: «با عنايت به اينکه دولت روسيه بر مبناي ارتدوکس شکل گرفته است، در جهت بالابردن روح معنويت و فرهنگ آن؛ ضمن پذيرش مذهب ارتدوکس، روسيه براي مذاهب ديگر از جمله، اسلام، بوديزم، يهوديت و ساير مذاهب که جزو لاينفک تاريخ ملت روسيه هستند، احترام قايل است». با اين وجود، مهم‌ترين بخش اين قانون مکتوب، در آن است که اين قانون خلا ارتدوکس را در مناطق مذهبي از بين برده.
در حال حاضر اسقف اعظم مسکو و تمام روسيه به دنبال گسترش هر چه بيشتر همکاري‌هاي کليسا با دولت و کليسا با جامعه است. مدارکي وجود دارد که نشان مي‌دهند: «در دنياي کنوني دولت معمولا به صورت عرفي است و خود را با الزامات مذهب در ارتباط قرار نمي‌‌دهد. همکاري دولت با کليسا محدود شده است و بر مبناي عدم دخالت در کار يکديگر استوار است. با اين وجود، قاعدتاً، دولت مي‌داند که حکومت بشري بدون رعايت اصول اخلاقي تعيين شده امکان پذير نيست.
اصولي که وجودشان براي نجات بشريت الزامي است. به همين خاطر وظايف و جهت فعاليت کليسا و دولت نه تنها در نقطه دستيابي به اهداف کاملا زميني، که تحقق ماموريت نجات بخشي است... کليسا مي‌تواند در اموري مربوط به خود کليسا، افراد و جامعه با دولت همکاري کند، براي کليسا اين همکاري متقابل بايد بخشي از ماموريت نجات بخشي آنها باشد. کليسا قصد دارد در ساختن زندگي بشر در تمام سطوح شرکت داشته باشد و اينجا همان نقطه‌اي است که کليسا و دولت مي‌توانند با يکديگر متحد شوند.

مراکز علوم ديني و الهيات تحت نظر اسقف‌ها
- آکادمي علوم ديني مسکو و سمينارها
- آکادمي علوم ديني سنت پترزبورگ و سمينارها
- آکادمي علوم ديني کيف و سمينارها
- آکادمي علوم ديني بلاروس (مينسک) و سمينارها
- آکادمي علوم ديني کيشينف و سمينارها
- انستيتو الهيات ارتدوکس نووسيبيرسک
- دانشگاه ارتدوکس سرگي رادونژسکي در تساريتسينسکي
- انستيتو الهيات ارتدوکس چرنويتسکي

سمينارهاي علوم ديني و الهيات
- سمينار علوم ديني بلگوگراد
- سمينار علوم ديني ولاديمير
- سمينار علوم ديني والينسکي
- سمينار علوم ديني يکاترينبورگ
- سمينار علوم ديني ايوانوف
- سمينار علوم ديني کازان
- سمينار علوم ديني کالوژسکي
- سمينار علوم ديني کالامنسکي
- سمينار علوم ديني کاستروم
- سمينار علوم ديني کورسک
- سمينار علوم ديني نيژني نوگورد
- سمينار علوم ديني سويتا-نيکولو- اوگرشسک
- سمينار علوم ديني ادسا
- سمينار علوم ديني پريريينسک
- سمينار علوم ديني پاچايوسک
- سمينار علوم ديني ريژسک
- سمينار علوم ديني سامارسک
- سمينار علوم ديني ساراتوف
- سمينار علوم ديني سمالنسک
- سمينار علوم ديني ستاوروپولسک
- سمينار علوم ديني سرتنسک
- سمينار علوم ديني تاشکند
- سمينار علوم ديني تولولسک
- سمينار علوم ديني تومسک
- سمينار علوم ديني تولسک
- سمينار علوم ديني خارکوف

موسسات علوم ديني کليساي ارتدوکس
موسسات مختلف علوم ديني در سطح آموزش عالي به شرح زير وجود دارند:
آلما آتينسک در قزاقستان (دوره چهار ساله)، بارنااول در روسيه (دوره چهار ساله)، بريانسک در روسيه، برخوتورسک در روسيه، ويتبسک در بلاروس، ولادي واستوک در روسيه، ولگوگراد در روسيه، ويکسونسک در روسيه، ويتياسک در روسيه، گوسوسکي در روسيه، اپارخي کالوژسک (دوره سه ساله مختص بانوان) در روسيه، کارتسکي در اوکراين، مينسک در بلاروس، نيژگارادسکوي اپارخي (دوره چهار ساله مختص بانوان) در روسيه، نووکوزنتسک (دوره دو ساله) در روسيه، اومسک (دوره دو ساله) در روسيه، آرنبورگ (دوره دو ساله) در روسيه، پنزنسک (دوره دو ساله) در روسيه، پرمسک در روسيه، پالتاوسک در اوکراين، پسکوف (دوره سه ساله) در روسيه، موسسه ميسيونري راستف (دوره دو ساله) در روسيه، ريازان (دوره دو ساله) در روسيه، سارانسک (دوره سه ساله) در روسيه، سيمفروپلسک در اوکراين، سلانيمسک (دوره سه ساله) در بلاروس، سمالنسک (دوره سه ساله) در روسيه، سيکتيوکارسک (دوره سه ساله) در روسيه، تامبوسک (دوره سه ساله) در روسيه، تومنسک (دوره سه ساله) در روسيه، خوستسک در اوکراين، چباکسارسک (دوره سه ساله) در روسيه، چليابينسک در روسيه، چرنيگوف در اوکراين، ياروسلاوسک در روسيه

برنامه درسي موسسات آموزشي کليسا
برنامه درسي دوره‌هاي الهيات در موسسه الهيات ارتدوکس سويتا-ماکاروسکي به شرح زير است:
موضوع درس
مروري بر ليتورگيکا
مروري بر تاريخ کليسا
علوم تلخيص عقايد مذهبي
به صورت پرسش و پاسخ
سرود کليسايي (گروه الف)
اصول زبان اسلاوي کليسايي
سرود کليسايي (گروه ب)
تاريخ مقدس بخش اول کتاب مقدس
تاريخ مقدس بخش دوم کتاب مقدس
علاوه بر کلاس هاي فوق مراسم مذهبي خاصي به مناسب اعياد و ساير تاريخ ها و يادبودها برگزار مي‌شود که حضور طلاب در آن جلسات الزامي است.
کارهايي نيز به عنوان دانشنامه فارغ التحصيلي انجام گرفته که از ميان آنان مي توان به موارد زير اشاره کرد:

* موضوع: کليساي ارتدوکس روسيه در خارج از روسيه
چتورياکوف يوگني نيکلايويچ
نووسيبيرسک، سال 2007

* موضوع: تاريخ کليساي روسيه و ارزشهاي کليسايي
ريچکوا تاتيانا نيکولايونا
نووسيبيرسک سال 2007

* موضوع: راه نجات در ارتدوکس و اسلام
ماروزوف آلکسي آناتوليويچ
نووسيبيرسک سال 2005
* www.tserkov.info
* http:// mospat.ru/center.php?mid=215&newwin=1&prn=1
* http://www.orthedu.ru/nbpi/nbpi/posobia.htm
* رويکردها و چالشهاي کليساي ارتدوکس روسيه - ابوذر ابراهيمي ترکمان، رايزن فرهنگي ايران در روسيه (روزنامه اطلاعات،شماره 24267 تاريخ29 مردادسال 1378)
به نقل از: واحد مرکزي خبر
نويسنده : ابوذر ابراهيمي ترکمان