در سال‌هاي پس از رنسانس علمي تاکنون معادله بزرگي ميان جوامع علمي و کليساي کاتوليک در جريان بوده است. علم غربي که مدت يک هزاره خود را در زير فشار سختگيري‌هاي حکومت واتيکان مي‌ديد احساس کرد در شرايط جديد مي‌تواند آزادانه حرکت کند. اثبات دستاوردهاي علمي جديد نيز جايگاه دانشمندان را ارتقا مي‌داد و جوامع علمي نيز هربار که کليساي کاتوليک قصد داشت وارد حوزه علوم شود داستان‌هاي قرون وسطي و محاکمه گاليله و امثال او را به ياد کليسا مي‌آوردند.
از حدود 28 سال پيش و با انتخاب پاپ ژان پل دوم به مقام پاپي، تلاش‌هاي زيادي در خصوص آشتي علم و کليسا برداشته شد که عفو گاليله يکي از نقاط عطف آن بود اما اين مواجهه در زمان جانشين او پاپ بنديکت شانزدهم بار ديگر بالا گرفت، اما هفته پيش پدر گابريل فوئز، رئيس رصدخانه واتيکان و مشاور علمي پاپ بنديکت در گفتگويي با هفته‌نامه لابزرو دروم که روزنامه نيمه رسمي واتيکان محسوب مي‌شود، مطالبي را بيان کرد که نوعي انقلاب در زمينه علمي واتيکان محسوب مي‌شود، او وجود موجودات فرازميني را پذيرفت.
اين پذيرش پس از آن به دست آمد که واتيکان و دانشمندان مناقشه‌اي چند قرنه را پشت سرگذاشته‌اند، مناقشه‌اي که هنوز هم ادامه دارد و احتمالا هيچگاه به پيروزي يک سوي ماجرا ختم نخواهد شد.
35کيلومتر دورتر از شهر رم و ميدان سنت پيتر در منطقه‌اي ييلاقي و مشرف به درياچه‌اي زيبا، قصر گاندالفو برفراز تپه‌اي کم ارتفاع قرار گرفته است.
اين قلعه يکي از اقامتگاه‌هاي پاپ به شمار مي‌رود و بسياري از ملاقات‌هاي مهم پاپ و کاردينال‌هاي ارشد در اين قلعه قديمي صورت مي‌گيرد، اما از زمان پاپ پيرس يازدهم در دهه 1930 بود که به‌دستور او تجهيزات رصدخانه واتيکان به همراه مجموعه ارزشمندي از آثار علمي نجومي به اين اقامتگاه تابستاني پاپ منتقل شد.
تجهيزات جديدي به مجموعه رصدخانه واتيکان در گندالفو اضافه شد و اگر چه امروز واتيکان در جايي بسيار دورتر (ايالت آريزوناي امريکا) صاحب يکي از مدرن‌ترين مراکز تحقيقات ستاره‌شناسي (VoRco) است، اما مجموعه با ارزشي که در گندالفو نگهداري مي‌شود، جايگاه بار ارزشي به آن داده است.
در کتابخانه اين قلعه که درهاي آن تنها تحت شرايط بسيار خاص و براي افراد عادلي رتبه‌ باز مي‌شود مجموعه‌اي از دست‌نويس‌هاي بسيار ارزشمند که در فهرست کتاب‌هاي ممنوعه واتيکان قرار دارند نگهداري مي‌شود. 22 هزار جلد کتاب دست‌نويس‌هاي منحصر به فردي از دانشمنداني چون کپرنيک، گاليله، نيوتون، کپلر، تيکو براهه، کلاويوس ويچي و تعداد زيادي از نسخ علمي دوران اسلامي در آنجا نگهداري مي‌شود.
اين مرکز علمي مهم شاهد رويدادهاي غريبي بوده است، اما شايد نه پاپ گريگوري سيزدهم که دستور ساخت رصدخانه در ميدان سنت پيتر را داد و نه پاپ يبوس يازدهم که رصدخانه را به گندالفو منتقل کرد هيچگاه فکر نمي‌کردند روزي سرپرست اين مرکزي کاتوليکي سختي به زبان آورد که در چند قرن قبل کليسا افرادي را براي به زبان راندن آن حرف‌ها زنده در آتش سوزانده بود.
اگر به قرن 17 برگرديم متوجه مي‌شويم که کليساي کاتوليک آن دوران با امروز تفاوت‌هاي فراواني داشت و اجازه ابراز هيچ نظري که در تضاد با آموزه‌هاي رسمي آن باشد را نمي‌داد و اوج اين دوران عصر تفتيش عقايد (Inquisition) بود، اين دادگاه به بررسي در ريشه عقايد افراد در حوزه‌هاي مختلف از جمله حوزه‌هاي علمي مي‌پرداخت و اگر تضادي با آموزه‌هاي کليسا مي‌يافت صاحب آن را تکفير مي‌کرد و مجازاتي دردناک منتظر آنها بود، هزاران نفر در آن سال‌ها به دليل محکوم شدن در دادگاه‌هاي تفتيش عقايد زنده در آتش سوزانده شدند و يکي از بحث‌برانگيز‌ترين سوژه‌ها مسائل کيهان‌شناسي و نجومي بود.
کليساي کاتوليک که آن دوران خود را در مرکز عالم مي‌ديد به مدل جهاني بطلميوس اعتقاد داشت که زمين را در مرکز عالم مي‌ديد و به سختي از آن دفاع مي‌کرد و در برابر هر صداي مخالفي مقاومت مي‌کرد. داستان محکوميت گاليله يکي از جنجال‌برانگيزترين نمونه‌هاي تاريخي اين رويارويي است. گاليله که 400 سال قبل با رصد تلسکوپي آسمان شواهد تجربي به رد نظريه زمين مرکزي يافته بود که حرف‌هاي کپرنيک و کپلر را تاييد مي‌کرد و زمين را از مرکزيت عالم به کناري انداخت.
شايد انتشار چنين عقيده‌اي جايگاه مرکزي و محوري کليسا را نيز با چالش مواجه مي‌کرد. گاليله به دليل نگراني از رفتار کليسا نتايج خود را منتشر نکرد تا زماني که يکي از دوستان او به نام پاترن باربرياني با نام اوربان هشتم به مقام پاپي، گاليله نيز اثر خود به نام گفتگو در باب 2 روايت درخصوص جهان را که در سال 1632 منتشر کرد اما او بيش از اندازه به نفوذ دوست خود اميد بسته بود، مرکزيت عالم موضوع شوخي‌برداري نبود و گاليله را به پاي ميز محاکمه تفتيش عقايد کشاند.
توبه ظاهري گاليله جان او را نجات داد و تبعيد خانگي او را به همراه داشت. اما روح او هرگز مورد بخشش قرار نگرفت و او به دليل اثبات خورشيد مرکزي گناهکار شناخته شد. اما 30 سال قبل از انتشار گفتگو، کليسا دانشمند ديگري را که حاضر به توبه نشده بود از دادگاه تفتيش عقايد به هيمه برافروخته در ميدان شهر فرستاده شد تا زنده سوزانده شود.
جوردانو برونو، کشيش ايتاليايي بود که عقايد نوآورانه زيادي را مطرح مي‌ساخت او هم همانند کپرنيک به نظام زمين مرکزي عالم انتقاد داشت که خورشيد بايد در مرکز منظومه شمسي باشد اما او اعتقاد کفرآميز ديگري نيز داشت و آن مربوط به اعتقاد برونو به امکان وجود جهان‌هاي ديگر و امکان وجود حيات در آنها بود، برونو نمي‌توانست بپذيرد که انسان تنها موجود زنده کل عالم باشد و اين يکي از دلايل اصلي بود که در دادگاه تفتيش عقايد روم بر عليه برونو مورد استدلال قرار گرفت و در نهايت در 17 فوريه 1600 در آستانه قرن جديد در ميدان شهر سوزانده شد.
بعد از رنسانس نبرد آشکار عالمان و کليسا به لايه‌هاي پنهان‌تري منتقل شد اما همچنان ادامه يافت، پاپ ژان پل دوم که وظيفه خود را آماده کردن کليساي کاتوليک براي ورود به هزاره جديد مي‌دانست، سعي کرد حتي‌الامکان تنش‌هاي جهان ايمان مسيحي و دانش‌ نوين را کم کند. به همين دليل در گندالفو ميزبان برخي از سرشناس‌ترين کيهان‌شناسان چون هاوکينگ شد تا نظريات جديد را بشنود.
اگرچه پاپ حاضر نشد هيچ‌‌گاه روش‌هاي تحقيقاتي مدرن پزشکي چون استفاده از سلول‌هاي بنيادي را نپذيرفت. اما در سال 1979 کميسيوني از رياضيدانان، کاردينال‌ها، مورخان و اخترشناسان را تشکيل داد تا روند دادگاه گاليله را بار ديگر مورد بررسي قرار دهند. نتيجه اين بررسي‌ها که 13 سال به طول کشيد در حکم اول نوامبر 1992 به نتيجه رسيد، در اين بيانيه که با مهر مقام پاپي منتشر شد پس از 360 سال و در عصري که ماهواره‌هاي فضايي در مرزهاي منظومه شمسي قرار داشتند حکم محکوميت گاليله را نقض و حکم بر بي‌گناهي گاليله داد اما بر درستي اقدام کليسا در آن دوره نيز تاکيد کرد.
با درگذشت ژان پل دوم و در پي اجلاس مخفي‌ کاردينال‌ها ساعت 19/18 روز سه‌شنبه 30 فروردين 84 کاردينال جوزف راينزيگر با لقب بنديکت شانزدهم به مقام پاپي رسيد. او که اکنون 81 سال سن دارد و به 10 زبان زنده دنيا سخن مي‌گويد و بسياري اميدوار بودند حضورش جهش ديگري به سوي علم باشد اما رويدادها مسير ديگري را رفت.
قراردادن تحقيقات پزشکي سلولي و روش‌هاي پيشگيري از بيماري‌هاي جنسي در فهرست گناهان جديد و دفاع از محاکمه و محکوميت گاليله از سوي بنديکت خشم مجامع علمي را برانگيخت به طوري که در ابتداي سال‌جاري و زماني که پاپ مي‌خواست براي مراسم آغاز سال تحصيلي به دانشگاه رم برود، دانشجويان دست به اعتراض زدند و مانع سخنراني و حضور او شدند.
اما واتيکان بار ديگر همگان را شگفت‌زده کرد و در حالي که همگان گمان مي‌کردند با کليساي سرسخت‌تر از ژان پل مواجهند روزنامه لا آبذر ويتور، رومانو که ارگان نيمه‌رسمي واتيکان محسوب مي‌شود گفتگويي را با کشيش 45 ساله واتيکان و رئيس رصدخانه واتيکان که مشاور علمي پاپ بنديکت نيز به حساب مي‌آيد منتشر کرد.
پدر گابريل فونز در اين گفتگو براي نخستين بار در تاريخ کليسا و برخلاف همه نظرات قبلي و حتي سوزاندن دانشمندان، اعلام کرد باور به وجود حيات فرازميني در مريخ يا نقاط ديگر کيهان تقابلي با باورهاي کاتوليکي ندارد و حتي ممکن است تمدن‌هاي هوشمندانه ديگري وجود داشته باشندکه از گناه نخستين مبرا باشند.
عنوان اين گفتگوي جنجال‌برانگيز به نام «فرازميني‌ها برادر من هستند» موجي از حيرت را ايجاد کرد. کليساي کاتوليک بر مبناي قوانين فقهي سختگيرانه‌اش انسان را در مرکز عالم و آفرينش مي‌داند و نمي‌توانست حضور حيات در نقاط ديگر را بپذيرد، بورتو و دهها نفر ديگر به دليل اين اظهارنظر سوزانده شده بودند.
بسياري از کارشناسان اميدوارند اين اظهارنظر رسمي واتيکان آغازي براي آشتي بيشتر ميان علم و کليساي کاتوليک باشد و راه را به سوي تفاهم بيشتر باز کند. شايد اين تغيير اساسي که دست کمي از پذيرش مدل زمين مرکزي و انقلاب کپرنيکي در تاريخ علم ندارد، بتواند کليسا را به اين سوي ببر که در حل مشکلاتي نظير شيوع ايدز در آفريقا و تلاش براي افزايش ضريب سلامت مردم و تحقيقات پزشکي نيز، نقش مسوولانه‌تري را بر عهده گيرد برخي ديگر نيز اعتقاد دارند شايد تحولات اخير در حوزه‌هاي فضايي و افزايش احتمال حيات سلولي به مريخ، اقمار مشتري و ديگر نقاط کيهان، کليساي واتيکان را به اقدامي پيشگيرانه وادار کرده است تا زماني که چنين خبر مهمي اعلام مي‌شود عامه کاتوليک‌ها با بحران اعتقادي مواجه شوند.
به هر حال بايد اين مسير پيوند بيشتر ميان علم و ايمان مسيحي را به فال نيک گرفت. پيوندي که به رشد هر دو طرف کمک خواهد کرد.
نويسنده : پوريا ناظمي