آفات زندگي زناشويي وعلل وعوامل اختلافات خانواده واهميت نظام خانواده وجايگاه ويژه اي كه اسلام براي آن قايل است وتلاش وكوششي كه اين مكتب الهي براي تقويت وتحكيم هر چه بيشتر آن به كار برده ،بر كسي پوشيده نيست. قرآن مجيد وتعاليم انسان ساز آن وهم چنين سفارشات وتاكيدات ائمه اطهار( عليهم السلام)‌همواره مسلمانان وپيروان مكتب وحي را توصيه مي فرمايند كه پايه زندگي را در جهت رشد وسازندگي وتكامل روحي ومعنوي استوار سازند واز آنچه موجب اختلاف وتخريب اين بناي مقدس مي شود دوري كنند.
در شماره گذشته كه قسمت اول اين مقاله را خدمت شما خوانندگان گرامي تقديم كرديم به نکاتي از قرآن كريم در مورد جايگاه زن ومرد در زندگي مشترك اشاره نموديم .در اين قسمت به آفات زندگي زناشويي وعلل وعواملي كه موجب سستي روابط وكم فروغ شدن چراغ زندگي زوجين مي شود خواهيم پرداخت وبه خواست الهي موارد آن را بر خواهيم شمرد .
يكي از مسائل مورد ابتلا كه به طور عموم باعث بروز اختلاف ونگراني وبعضاً موجب درگيري ومراجعه به دادگاههاي خانواده مي شود ،مسئله اختلافات مالي ميان زن ومرد در زندگي است.
اين مسئله در زمينه هايي همچون نفقه ،مهريه ،جهيزيه ،ارثيه ،اشتغال زن ودرآمد حاصل از آن وساير امور مالي است كه موجبات نابساماني خانواده ها را فراهم مي آورد واحياناً سبب ازهم پاشيدگي كانون گرم خانواده را تشكيل مي دهد كه به لحاظ اهميت اين قضيه وشناخت بيشتر شما عزيزان ،ابعاد اين موضوع را در اين مقاله دنبال كرده ودر چند قسمت تقديم شما خواهيم كرد .
همان گونه كه بارها ياد آور شديم ازدواج وتشكيل خانواده يك هدف تكاملي در زندگي بشر است كه درواقع ازقانون حاكم برطبيعت پيروي مي كند واگر زن ومرد در زندگي مشترك خود به اين جنبه تكاملي توجه داشته باشندوبر اساس تعاليم الهي ،زندگي خود را پايه ريزي كنند مسائل ومشكلات فراروي آنان قابل حل است وجاي بحث وگفتگو ودرگيري پيش نخواهد آمد .درفرهنگ قرآن كساني كه ازاين هدف تكاملي دورند وبه آن بي توجه هستندوبه زندگي فقط از دريچه لذات نفساني مي نگرند واز عمق آن بي خبرند نمی توانندانسانهاي هوشمندي باشند وبه رستگاري برسند بلکه آنان عمر خود رادر هوسهاي ناپايدار مي فرسايند وبايد آنان را بيدار كرد وبه قول استاد « جلال الدين همايي » به آنان گفت :
تا چندعمردر هوس وآرزو رود
اي كاش اين نفس كه بر آمدفرو رود
مهمانسرا ست خانه دنيا كه اندرو
يك روز اين بيايد ويك روزاو رود
بركام دل به گردش ايام دل مبند
كاين چرخ كجمدار نه بر آرزو رود1.
درمورد اختلاف مالي زوجين بايد گفت آنچه موجب اختلاف مي شود بيشتر جنبه اخلاقي ورواني دارد يعني زوجين داراي نگرشهاي متفاوت به مسائل مالي هستند.يكي به صفت بخل گرفتار است وديگري اهل اسراف وولخرجي است .يكي تجمل گراست وديگري اهل زهد وقناعت .ويا مرددرانجام وظيفه انفاق کوتاهی می کند و تن به کار وتلاش نمی دهد يا گرفتار اعتياد و فساد اخلاقی و شخصيتی است وگرنه كمتر كسي هست كه به نيازهاي اساسي زندگي وخرج ومخارج زن وفرزندخود نا آگاه باشد ودراين زمينه ابهام داشته باشد.
كسي كه با فرهنگ قرآن آشنايي دارد مي داند كه بايد متعادل رفتار كند چرا كه قرآن مجيد در توصيف صفات بندگان خدا مي فرمايد:
« الذين اذا انفقوا لم يسرفوا ولم يفتروا وكان بين ذلك قواما ...»
« بندگان خدا كساني هستند كه در انفاق ،نه اسراف كنند ونه بخل ورزندبلكه دراين كار ميانه رو ومعتدل مي باشند »2.
درمورد كار وتلاش هم اسلام تكليف ما را روشن كرده وهمواره به مسلمانان سفارش مي كند كه از تنبلي وبيكاري پرهيز كنند واز كار وكوشش خودداري نكنند. درسيره پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه وآله ـ‌آمده است كه آن حضرت هرگاه به جوان رشيد وتوانمندي نظر مي كرد واز او خوشش مي آمد؛سؤال مي فرمود آيا داراي شغل يا حرفه اي است ؟ اگرمي گفتندبيكاراست وتن به كارنمي دهد مي فرمود: «ازچشم من افتاد »3.
درفرهنگ فارسي ما ايرانيان ،شاعران واديبان درکتب واشعار خودنيز به اين مهم توجه داشته اند كه براي نمونه قطعه اي از شعر شاعر گرانمايه « ‌ابوالقاسم حالت » ‌را دراين ارتباط مي آوريم :‌
خوش آن مرد كارآمد سخت كوش
كه از سستي وتنبلي رسته است
نكرده است دست تمنا دراز
به جمع گدايان نپيوسته است
اگر كارگربوده است يا رفتگر
اگر زارعي زار ودلخسته است
مخوان ناتوانش مگو از چه رو
پي كار كوچك كمر بسته است
دليل توانايي وهمتش
همين بس كه بيكار ننشسته است 4
نكته اي كه دراينجا لازم به ياد آوري است اين است كه بيشتر فشارهاي مالي كه خانواده ها متحمل مي شوند بعضاًبه خاطر بعضي خواسته هاي غير اصولي است كه اسلام ازما نخواسته براي رسيدن به آنها خود را به مشقت اندازيم واز رشدمعنوي باز بمانيم .
شكي نيست كه درعصر حاضر پيشرفتهاي صنعتي وماشيني شدن زندگي ،تغييراتي درشيوه ونحوه زندگي بشر ايجاد كرده، اما اين موجب نمي شود كه انسان ،خود را اسير ماديات كند وشخصيت وانسانيتش را فداي ماشين وابزار نمايد.
چرا كه اسلام، هدف ازبهره وري را رشد شخصيت انساني و بقاي روحي او مي داند وآنجا كه انسان خودش را فراموش كند وبه صورت ماشين وابزار درآيد ديگر ارزشي ندارد چرا كه به بيراهه مي رود .
براي روشن شدن حدود انفاق وشرايط وجوب آن براي خوانندگان عزيز وگرامي مواردي از قانون مدني را در اين مورد ذكر مي كنيم تا جايي براي ابهام باقي نماند.
وجوب نفقه وحدود وشرايط آن
درازدواج دائم ،مرد وظيفه داردنفقه ومخارج زندگي همسرش را بپردازد چه نيازمند باشد يا بي نياز ،فقير باشد يا غني ،شاغل باشد يا خانه دار ،از خانواده وطبقه مرفه جامعه باشد يا از قشر متوسط وپايين وشرط وجوب آن دوچيز است :
دائم بودن نكاح
تمكين زوجه
قانون مدني درماده 1107تعريف نفقه وشمول آن را اينگونه بيان مي دارد :« نفقه عبارت است ازمسكن والبسه وغذا واثاث البيت كه به طور متعارف با وضعيت زن متناسب باشد وخادم، در صورت عادت زن به داشتن خادم يا احتياج او به واسطه مرض يا نقصان اعضاء»5.
ودرقانون اساسي هم براي كسي كه استطاعت مالي دارد ونفقه همسرخودرانمي پردازد مجازات حبس درنظر گرفته شده و مي گويد:«هر كس باداشتن استطاعت مالي ،نفقه زن خود را درصورت تمكين ندهديا از تاديه نفقه سايراشخاص واجب النفقه امتناع نمايد دادگاه او را از سه ماه ويك روز تاپنج ماه به حبس محكوم مي نمايد.»6.
امتيازي كه نفقه همسر برساير اقارب و افراد واجب النفقه دارد اين است كه جزء ديون ممتازه است و بر همه آنها مقدم است و هم چنين قابل مطالبه بودن ايام گذشته آن است به طوري كه اگرنفقه ايام گذشته زن در صورت تمكين پرداخت نشده باشد
مي تواند آن را مطالبه كند. ولي ساير افراد واجب النفقه چنين حقي ندارند .نفقه را بايد با احترام وحفظ كرامت انساني همسربه او داد وهرگز نبايد به خاطر دادن نفقه بر اومنتي گذاشت چرا كه حق طبيعي اوست وديني است كه برعهده مرد مي باشد واين ظلم بزرگي است درحق زن كه با داشتن اطاعت وتمكين وفداكاري در حق همسروفرزندان براي گرفتن حق خودمتحمل ذلت وخواري شود.اميد است درجامعه خودهرگز شاهداين موارد ناگوار نباشيم . انشاءالله
پي نوشتها :
1- ديوان استاد جلال الدين همايي( سنا)
2 - سوره فرقان ،آيه 67
3 - گفتار فلسفي ـ جوان
4- ديوان ابوالقاسم حالت
5- قانون مدني ،جهانگيرمنصور ،ماده 1107
6- قانون مجازات اسلامي ،ماده 642