پدر و مادري که کودکي نوپا دارند، سه برابر پدر و مادري که فرزندشان به سن مدرسه رفتن رسيده دچار ناراحتي هاي روحي هستند. مدارک پزشکي موجود اين ادعا را ثابت مي کند. اما چرا در اين دوران مشکلات به اوج خود مي رسند؟ پاسخ اين است: کودکان نوپا ويژگي هاي حيرت انگيزي دارند که اداره کردن آنان را مشکل مي کند، يکي از اين مشکلات لج بازي کودکان است. اين رفتار شگفت انگيز نوپايان غالباً مقاومت سالم ترين پدر و مادر را نيز دچار تزلزل مي کند.
همچنان که کودک خويشتن داري را درخود پرورش مي دهد، به زودي در مي يابد که مي تواند اختيار ديگران را نيز در دست بگيرد و براي اين کار کافي است پا در کفش ديگران کند و با زور در بازو انداختن شاهد باشد که چه تأثير متحير کننده اي براي اطرافيان گذاشته است. لجاجت بي دليل منجر به تضاد مي شود و وقتي منفي بودن و احساس بي علاقگي نسبت به حق و حقوق ديگران نيز به آن اضافه شد، پدر و مادر از پا در مي آيند و تسليم مي شوند. مطمئناً چنين رفتارهايي از جانب کودکان، خطر جدي براي سلامت پدر ومادر به شمار مي رود.
اختلال بي اعتنايي مقابله اي oppositiond deflant disorder عبارت است از الگوي پايدار رفتارهاي منفي کارانه، خصومت آميز و گستاخانه در غياب نقض جدي موازين اجتماعي يا حقوق ديگران. شايع ترين علايم اختلال بي اعتنايي مقابله اي در DSM-IV عبارتند از: بيشتر اوقات از کوره در مي رود، با بزرگ ترها جر و بحث مي کند، به طور فعالانه نافرماني کرده يا از سازش يا درخواست هاي بزرگ تر ها خودداري مي کند. غالباً به طور عمده کارهايي مي کند که موجب آزار ديگران مي شود و ديگران را براي اشتباه ها و بدرفتاري هاي خود سززنش مي کند.
رفتار مقابله اي ومنفي کارانه از نظر رشد در اوايل کودکي طبيعي است. گروهي از صاحب نظران نيز بر اين باورند که دخترها بيشتر درمعرض تشخيص اختلال مقابله اي هستند.
الگوهاي مشخص خانوادگي وجود ندارد، اما تقريباً تمام والدين کودکان مبتلا به اين اختلال، خود اهميت زيادي به موضوع قدرت، کنترل و خودمختاري قايل هستند. در بعضي از خانواده ها شخصيت هاي لجوج و سرسخت وجود دارد. مادران کنترل کننده و افسرده و پدران منفعل و مهاجم هستند ناگفته نماند در بسياري موارد اين مشکلات براي کودکان ناخواسته روي مي دهد.
*عوامل ايجاد کننده لج بازي در کودکان:
مهمترين عامل ايجاد کننده لجبازي در کودکان، نوع رفتار و تربيت والدين مي باشد.
عوامل لج بازي کودکان به طور خلاصه به شرح زير مي باشد:
1) نوع توجه والدين: 1- توجه کافي نمي کنند 2- توجه مشروط مي کنند 3- توجه زياد مي کنند 4- توجه منفي مي کنند
2) ناکامي: بايد تلاش شود که کودک کمتر ناکامي را تجربه کند، همچنين در کودکاني که رشد عاطفي آنها تأخير دارد يا مبتلا به اختلال يادگيري هستند لجبازي بيشتر مشاهده مي شود.
3) سرزنش زياد کودکان
4) عدم انعطاف پذيري والدين در برابر خطاهايي که کودک مرتکب مي شود.
5) والدين اين کودکان به طور معمول با يکديگر اختلاف نظرهاي شديد دارند و دايماً در حال مجادله با يکديگرند. زماني که کودک لجبازي پدر و مادر را با هم مي بيند از طريق يادگيري مشاهده اي، لجبازي را از والدين ياد مي گيرد.
6) بسياري مواقع لجبازي کودک توسط اطرافيان تقويت مي شود بنابراين اين رفتار ناخوشايند در کودک شکل مي گيرد و کودک مي آموزد با لجباري و تندخويي مي تواند هر چه را که بخواهد به دست آورد.
7) در دوره نوجواني نيز ممکن است لج کردن به عنوان تظاهري ازنياز به مستقل شدن و برقراري هويتي مستقل مشاهده شود.
8) به عنوان آخرين عامل مي توان به حسادت اشاره کرد که لجاجت کودک بيشتر مواقع به سبب حسادت بروز مي کند.
*راه کارهاي مقابله با لجبازي کودکان
هدف از درمان اين نيست که کودکي را تربيت يا معالجه کنيم تا آرام چون بره باشد و از همه دستورهاي والدين اطاعت بي چون و چرا کند.
هدف از درمان اين است که والدين ياد بگيرند که چگونه رفتار لج بازي کودک را تعديل و رفتار مناسب را در وي تقويت کند. چون واکنش والدين در برابر لجاجت و سرکشي کودک، در تداوم رفتار لجوجانه او مؤثر است.
برخي از راهبردها به شر زير مي باشد:
1) انتقاد همراه با تشويق نتايج بهتري به دنبال دارد. کودک مي خواهد که شما به او توجه کنيد اگر ديدگاه شما منفي باشد او از راه هاي منفي به هدف خود مي رسد. اما اگر شما بر نکته هاي مثبت تمرکز کنيد، در مقابل رفتارهاي خوب بيشتري دريافت خواهيد کرد. زيرا در اين حالت کودک با رفتارهاي مثبت سهم به سزايي در جلب توجه شما خواهد داشت.
2) رفتار کودک را تحسين کنيد نه شخصيت او را همچنين وقتي از اوانتقاد مي کنيد شخصيت او را زير سؤال نبريد. به جاي اينکه بگوييم خيلي بچه بدي هستي مي توان گفت: «من از طرز حرف زدن تو خوشم نمي آيد».
3) هيچ گاه تسليم نشويد، اگر درمقابل سماجت کودک کوتاه بياييد کودک ياد مي گيرد که با گريه حرفش را به کرسي بنشاند وديگر براي حرف هاي شما اهميتي قايل نيست.
4) هميشه به قول خود عمل کنيد
5) سعي کنيد مشکلات فرزند خود را يکي يکي حل کنيد.
6) کودک را به تنبيهي که انجام نمي دهيد تهديد نکنيد، تهديد هاي پوچ و ناپايدار به رفتارهاي نادرستي منتهي مي شود که درنهايت تثبيت شده و در برابر تغيير مقاومت تر مي شوند.
7) سعي کنيد تشنج را در خانه کم کنيد، جلوي کودک با همسر خو بگومگو نکنيد. در هنگام خواب موزيک آرام بگذاريد يا اورا ملايم ماساژ بدهيد. قصه مورد علاقه اش را تعريف کنيد تا با آرامش بخواب برود.
8) خطاهاي کودک را بپذيريد و در عين حال کودک را مسئول رفتارش بدانيد.
9) انتطارات خود را از کودک دقيقاً مشخص کنيد.
10) با احترام با کودکان صحبت کنيد.
11) گاهي لجبازي کودک را به شوخي بگيريد. در نظر داشته باشيد که هدف ناديده گرفتن رفتار کودک است.
12) حفظ ثبات هيجاني از طرف والدين، يعني در شرايطي که بچه لجبازي مي کند، زماني که والدين تن صدايشان عوض مي شود و حالت چهره شان تغيير مي کند کودک ديگر به هدف خود رسيده است و رفتارش تقويت مي شود. لذا لازم است از بعد هيجاني والدين خودشان را مهار کنند.
13) پيشنهاد چند راه انتخاب بايد انجام امور درخواستي
14) شنونده خوبي براي بچه ها باشيم و فرصتي را براي صحبت کردن به آنها بدهيم
15) ندادن دستورهاي پياپي و مکرر از طرف والدين
16) عدم پاسخگويي به تمام خواسته هاي کودک
17) فرصت دادن به کودکان براي تصميم گيري در اموري که به او هم مربوط مي شود.
18) کاهش سطح مداخله والدين در امور بچه ها
19) توجه مناسب به رفتارهاي مثبت کودک.
20) ثبات تربيتي در والدين، قاطعيت آنها در گفتار و رفتار
21) تنبيه به موقع در برابر رفتارهاي ناشايست کودک
22) عدم استفاده از تنبيه به عنوان بيشترين وسيله براي اصلاح رفتار کودک
23) شناسايي نکات استرس آور زندگي کودک کاهش يا از بين بردن عوامل آن.
24) آموزش مهارت هاي حل مسأله
25) بالابردن تحمل ناکامي در کودک.
26) الگوسازي والدين.
27) جلوگيري از تماشاي فيلم هاي خشونت آميز.
28) احترام به همسر در مقابل کودک
29) تحريک کودکان از طريق رقابت (ايجاد رقابت مثبت با همسالان)
30) تقويت رفتار مثبت در مقابل لجاجت کودک.
منابع:
1)خلاصه روانپزشکي علوم رفتاري -روانپزشکي باليني تاليف کاپلان (جلد سوم )ترجمه دکتر نصرت الله پور افکاري(1375) انتشارات شهرآب.
2)رام کردن کودکان نوپا تاليف کريستوفرگرين ترجمه نفيسه معتکف (1385)انتشارات نسل نو انديش .
3)چگونه کودکان را با خود همراه کنيم تاليف کنت ونينگ ترجمه دکتر مهدي تهراني دوست (1382)انتشارات نسا.