عواملي که در سهولت حفظ قرآن مؤثرند
اموري که حفظ قرآن را آسان مي سازند و موجب مي شوند که انسان زودتر به مقصد برسد، عبارتند از:
1- قرآن انتخابي: يک نوع قرآن معيّ با چاپ مرغوب، عامل مؤثري در سهولت و افزايش سرعت حفظ است.
2- برنامه ريزي دقيق و منظم: عالم چون نظم دارد، هستي و بقا دارد. خداوند نظم آفرين، اهميت نظم را در دستگاه آفرينش با تعبيرات مختلفي بيان کرده است و از اين طريق انسان را به داشتن نظم و رعايت ميزان و عدالت (که به معني نظم و قرار دادن هر چيزي در جايش مي باشد) دعوت کرده است.
اگر در همه امور زندگي، مخصوصاً در فعاليت هاي علمي وحفظ قرآن و برنامه روزمره دقيق و حساب شده و منظمي وجود داشته باشد، زودتر و آسان تر مي توان به هدف رسيد و شاهين پيروزي را به پرواز در آورد.
وقت و شرايط مناسب را خود انسان بايد به وجود آورد، نه اين که در انتظار پيش آمدن فرصت ها بنشيند.
در برنامه ريزي نکاتي را بايد مدنظر قرار دارد، از جمله:
1- مبناي برنامه ريزي صفحات قرآن باشد، نه آيات، چون طول آيات يکسان نيست.
2- حفظ قرآن در برنامه هر روز بايد قرار گيرد و هيچ وقت از آن تخلّف نشود.
3- براي اين که برنامه ريزي با واقعيت هاي زندگي هماهنگ باشد لازم است در برنامه، حداقل فاصله زماني براي حفظ در نظر گرفته شود، ولي حداکثر آن مشخص نباشد تا برنامه قابل انعطاف گردد.
بي گمان يکي از مناسب ترين وقت ها براي حفظ و مطالعه، ساعات شروع روز است که ذهن بعد از استراحت شبانه، آمادگي بيشتري براي فعاليت دارد
4- براي اين که حفظ از عمق بيشتري برخوردار باشد و ديرتر از خاطر انسان برود بهتر است برنامه حفظ را در چهار مرحله در هر شبانه روز تنظيم نمايد:
مرحلة اوّل، با دقت و تمرکز به آيات نگاه مي کنيم.
مرحلة دوّم: با دقت بيشتر و با توجه به ترجمه و معناي آياتي که بايد حفظ کنيم، مي نگريم.
مرحله سوم: شروع مي کنيم به حفظ کردن.
مرحلة چهارم: خود آزمايي. بهترين زمان براي خود آزمايي پيش از خوابيدن است آن چه را که در روز حفظ کرده ايم. شب پيش از خواب از خود امتحان مي گيريم.
3- زمان مناسب
: مسئلة زمان را از دو جهت بايد در نظر داشت:
اوّلاً : در ساعات ثابت و معيّني باشد. همان گونه که هنگام فرا رسيدن شام يا ناهار به علت ترشحات معده، احساس گرسنگي مي کنيم، يعني معدة خود را براي دريافت غذا آماده ساخته است، اگر حفظ مطالب نيز در زمان و ساعت مشخصي انجام گيرد، حافظة انسان به تدريج خود را آمادة پذيرش آيات جديد مي نمايد.
ثانياً: ساعات معيّن براي حفظ و مطالعه را چه زماني انتخاب کنيم؟
بي گمان يکي از مناسب ترين وقت ها براي حفظ و مطالعه، ساعات شروع روز است که ذهن بعد از استراحت شبانه، آمادگي بيشتري براي فعاليت دارد. تجربه ثابت کرده است که سحرگان و صبحگاهان بهترين زمان براي فعاليت هاي علمي و حفظ است. مشکل بيداري با مقاومت چند روزه حل مي گردد و بعد از چند روز لذّت و شيريني سحر خيزي را تحصيل خواهد نمود.
بعد از صبح و سحر، هر زماني که انسان آمادگي و شرايط لازم را براي حفظ داشته باشد، مناسب ترين زمان است.
4- مکان مناسب: برخي از ويژگي هاي مکان مناسب براي مطالعه و حفظ کردن عبارتند از:
1- خلوت ، ساکت، ساده و بي پيرايه: هر مکاني که در تمرکز حواس اختلاف ايجاد کند، مکان مناسبي نيست.
2- محيط هايي که داراي هواس سالم و آزاد و لطيف باشند و گرايش به برودت و سردي داشته باشد، زيرا هاي گرم علاوه بر اين که کسالت آور و خسته کننده و همراه با خواب آلودگي است، توان حافظه را کاهش مي دهد و تمرکز حواس را از بين مي برد.
3- نور و رنگ، کافي و متعادل باشد.
4- تمرکز حواس و تقويت اراده: با تقويت اراده، حواس خود را متمرکز کنيد، و از نفوذ افکار خارجي و خاطره هاي تلخ و شيرين که ذهن را به خود مشغول مي کند، جلوگيري نماييد.
کلية عواملي را که مي توانندباعث پراکندگي افکار شوند، مثل گرسنگي، تشنگي، خستگي، اضطراب، نگه داشتن ادرار يا به کسي قول دادن يا انتظار کشيدن از بين ببرد.
5- دوست گيري در حفظ
: حافظ قرآن، فردي را که از جهات اخلاقي و رعايت نظم و قول و وعده، اهل رعايت و تقوا است، به عنوان دوست حفظ قرآن برگزيند، و هماهنگ قرآن را حفظ کنند و زماني را براي تمرين و پرسش هم ديگر تعيين نمايند.
6- تکرار: هر آيه اي را تا به خوبي حفظ نکرده ايم، براي حفظ آيه بعدي اقدام نکنيم. پس از حفظ کردن،‌ اقلاً پنج بار تکرار کنيم. پس از حفظ پنج آيه، مجدداً هر پنج آيه را با هم تکرار کنيد.
هر هفته يک بار آن چه را که در طول هفته حفظ کرده ايد، تکرار نماييد و براي اين که آيات در ذهنتان استقرار پيدا کنند و هيچ گاه فراموش نشود. هر ماه يک بار آن چره که حفظ کرده ايد، تکرار کنيد.
پاسخ نامه را با ذکر دو حديث به پايان مي بريم:
امام صادق(ع) فرمود: "الحافظ القرآن، العامل به، مع السفره الکرام البرره؛ کسي که قرآن را حفظ کند و به آن عمل نمايد، در قيامت رفيق فرشتگان و سفراي الهي خواهد بود".1
کسي که قرآن را با زحمت و بسيار خواندن حفظ کند، خداوند دو برابر پاداش حفظ قرآن را به وي مي دهد.2

________________________________________
1)محمد بن يعقوب کليني، اصول کافي، ج 4، چاپ سوم، ترجمة باقر کمرئي، ص 413، باب فضل حامل القرآن، حديث 2.
2) همان، ص 414، حديث 4.