دکتر محمد لطفي زاده دامپزشک و مؤلف کتاب دانستني هاي هاري براي صاحبان سگ و گربه:
 
هاري از کشنده ترين بيماريهاست و از ديرباز موجب وحشت مردم جهان بوده است. خواندن اين مطلب را به افرادي که از سگ يا گربه نگهداري ميکنند و ميخواهند درباره اين بيماري و نحوه محافظت خود و حيوان مورد علاقهشان اطلاع داشته باشند، توصيه ميکنيم.

بيماريهاي عفوني توسط باکتريها، ويروسها، انگلها و قارچها ايجاد ميشوند. در اين ميان عامل ايجاد هاري ويروس است و به اين دليل آنرا يک بيماري ويروسي ميدانند. ويروسها را بر اساس ويژگي آنها به خانواده هاي مختلف تقسيم ميکنند. در هر خانواده هم بر اساس خصوصيات مشابه، ويروسها را در جنسهاي گوناگون قرار ميدهند. ويروس عامل بيماري هاري به خانواده رابدوويريده و جنس ليساويروس تعلق دارد. اين خانواده را از آن جهت به اين نام ميخوانند که رابدوس به معناي استوانهاي است و ويروسهاي اين خانواده هم فشنگي شکل هستند.

ويروسها، از جمله ويروس عامل هاري اغلب به غشاي سلول ميزبان چسبيده و در آن نفوذ ميکنند و بدون پرداخت کرايه در اين خانه رايگان سکونت گزيده و تکثير ميشوند. سپس سراغ سلول بعدي ميروند و روز از نو و روزي از نو!

بيماري هاري سابقه زيادي دارد، بهطوري که 2300 سال قبل از ميلاد حضرت مسيحع در مصر و يونان باستان وجود داشت و ارسطو هم از آن مطلع بوده است. در سال 1885 پيش از شناخت ماهيت دقيق اين ويروس، لويي پاستور بر ضد آن واکسن تهيه کرد که اين امر سرآغاز تحقيقات گسترده اي در اين زمينه شد.

ويروس هاري ميتواند همه حيوانات خونگرم را مبتلا کند و با کمي اغماض اين ابتلا در همه موارد به مرگ حيوان ميانجامد. هاري سگ در آفريقا، آسيا، آمريکاي لاتين و خاورميانه شايع است، ولي در آمريکاي شمالي و اروپا هاري سگ محدود به حياتوحش است. تا سالها راسوها در آمريکا بيشترين چهره هاري را نشان ميدادند، اما از سال 1990 ميلادي به بعد راگونها گوي سبقت را از راسوها ربودند و رکورد بيشترين تعداد حيوانات هار را در ايالات متحده به خود اختصاص دادند.

انتقال بيماري در حيوانات عمدتا از راه تماس بزاق مملو از ويروس با بافتها و معمولا به وسيله گاز گرفتن يک حيوان هار رخ ميدهد. البته گاهي هم از راه تماس بزاق آلوده با زخم تازه، عفونت منتقل ميشود. ممکن است سگ و گربه آلوده، ويروس را چند روز قبل از ظهور علائم باليني دفع کنند. انتقال هاري از گربه به گربه شناخته شده نيست و حتي ويروس مخصوص ايجاد هاري در گربه هم شناسايي نشده است. گربه ها عموما هاري را از ساير حيوانات ميگيرند.

در سگها دوره کمون يا نهفتگي بيماري عموما 21 تا 80 روز است. منظور از دوره کمون هم از زمان ورود ويروس به بدن تا ظهور علائم باليني است. البته در صورتي که محل گازگرفتگي در سر يا صورت يا نزديک به مغز باشد، اين دوره کوتاهتر و هر چه اين فاصله دورتر شود دوره کمون نيز طولانيتر ميگردد. ويروس از راه اعصاب محيطي به سمت نخاع و از آن به سمت مغز ميرود. پس از رسيدن به مغز، ويروس بعد از تکثير از راه رشته هاي عصبي به غدد بزاقي ميرود. وقتي ويروس به غدد بزاقي برسد، حيوان از طريق بزاق خود قادر است عفونت را منتقل کند. به همين دليل است که هاري با گازگرفتن حيوان هار منتقل ميشود.

نشانه هاي بيماري هاري در سگ و گربه در سه مرحله ممکن است بروز يابد که عبارتند از:

الف)مرحله اوليه: معمولا يک تا 3 روز به طول ميانجامد و يکسري علائم مبهم درگيري سيستم اعصاب مرکزي وجود دارد.

ب)مرحله تهييج

ج)مرحله فلجي

در حيواناتي که علائم مرحله تهييج بروز يابد درگير شکل خشمگين هاري ميشوند، در صورتي که اصطلاح هاري آرام زماني اطلاق ميشود که علائم رفتاري ناشي از بيماري حداقل بوده و حيوان فقط فلجي را نشان دهد. تغييرات رفتاري شامل بياشتهايي ناگهاني، خشمگين و عصبي شدن حيوان و حمله بدون ترس به انسان و حتي هر جنبنده ديگري است. در اين شکل هاري، حيوان عصبي است و مردمک چشمش هم متسع است. فلجي ابتدا با فلج حلق و عضلات صورت همراه با ريزش فراوان بزاق از دهان و ناتواني در بلع ظاهر ميشود. مرحله فلجي بسرعت پيشرفت ميکند و اغما و مرگ گريبان حيوان را ميگيرد.

هر خشونت حيوان را نبايد به حساب هاري گذاشت! مثلا برخي نژادهاي سگ نظير بيگل يا ترير به پارس کردن و سروصدا کردن مشهورند يا نژادهايي نظير دابرمن و شيانلو به نگهباني و حمله شناخته ميشوند. به ياد داشته باشيد تزريق واکسن هاري در سن 3 ماهگي در کلينيک معتبر دامپزشکي و توسط دکتر دامپزشک و تکرار سالانه يا هر 3 سال يک بار آن در سالهاي بعد که به تصميم و توصيه دامپزشک مربوط است نقش مهمي در پيشگيري از ابتلاي حيوان به اين بيماري دارد.

راه اصلي ابتلاي انسان به هاري، گازگرفتگي توسط حيوانات مبتلاست. دوره کمون هاري در انسان بين 4 روز تا 19 سال هم گزارش شده ولي معمول آن 20 تا 90 روز است. استرس، درمان با کورتونها و نزديکي محل گزش به مغز ميتواند اين دوره را کوتاه کند. نشانه هاي هاري در انسان عبارتند از:

الف)مرحله اوليه که 2 تا 10 روز طول ميکشد و علائمي نظير تشنج، توهم، تب و برخي علائم حاد تنفسي يا گوارشي بروز ميکند.

ب)مرحله حاد عصبي که 2 تا 7 روز طول ميکشد و علائم اختصاصي هاري شامل افزايش فعاليت، توهم، سفتي عضلات و فلجي ظاهر ميشوند. ترس از آب بين مردم شاخص اين مرحله است و بالاخره مرحله اغماء که تا 2 هفته هم ممکن است طول بکشد و متعاقب آن، مرگ رخ ميدهد.

براي پيشگيري از ابتلاي به هاري لازم است دامپزشکان، کارکنان آزمايشگاه ها و کساني که به مناطق اندميک بيماري هاري سفر ميکنند و صاحبان حيوانات خانگي با مراجعه به انستيتو پاستور عليه اين بيماري واکسينه شوند. براي کساني که از سوزن سرنگ وحشت دارند، بايد گفت اين واکسن 3 بار در روزهاي صفر، 7 و 21 در عضله بازو تزريق ميشود و مطمئن باشيد درد آنچناني احساس نخواهيد کرد.

اگر فردي مورد گازگرفتگي حيوان هار قرار گرفت، بايد سريعا به مرکز درماني منتقل شود و قبل از آن از بستن زخم جدا خودداري کرده و تنها محل گزش را با آب و صابون به مدت 15 دقيقه شستشو داد.

بد نيست گذري هم بر دستورالعمل سازمان جهاني بهداشت براي کنترل هاري داشته باشيم.

- راحت کردن حيواناتي که علائم باليني دارند و نيز حيواناتي که مورد گازگرفتگي توسط حيوان مشکوک به هاري قرار گرفتهاند.

- قرنطينه و کنترل عبور و مرور سگها و وضع قوانين خاص در اين زمينه براي به حداقل رساندن تماس بين سگهاي مستعد ابتلا به هاري.

- واکسيناسيون منظم توله سگها و بچه گربه ها با مراجعه به دامپزشک.

- کنترل جمعيت سگهاي ولگرد.

- شناسنامهدار کردن سگها و حيوانات خانگي.

بايد دانست اگر سگ يا گربهاي مورد گازگرفتگي قرار گرفت؛ در صورتي که حيوان واکسن دريافت نکرده و در مواجهه با هاري قرار گرفته؛ بايد به شيوه مرگ با شفقت راحت شود. اگر هم حيوان قبلا واکسن هاري دريافت کرده است؛ بايد بلافاصله دوباره واکسينه شود و تا 45 روز تحت نظر باشد.

فراموش نکنيد بيماري هاري هر چند کشنده و موجب وحشت مردم است، اما با انجام واکسيناسيون بموقع ميتوان از ابتلاي حيوان و خود به اين بيماري جلوگيري به عمل آورد. بديهي است؛ مراجعه منظم حيوان به کلينيک دامپزشکي معتبر جهت واکسيناسيون طبق برنامه زمانبندي و توصيه شده از سوي دامپزشک و دريافت شناسنامه بهداشتي براي حيوان و مراجعه به انستيتوپاستور براي صاحبان حيوانات خانگي و گروه هاي در معرض خطر و واکسينه شدن آنها، نقش مهمي در کاهش ترس از اين بيماري خواهد داشت تا خيالمان از ابتلا به اين بيماري مهلک راحت باشد.