سرخرگها وظيفه رساندن خون از قلب به ديگر نقاط بدن را بر عهده دارند. خون براي جريان يافتن در عروق به نيرو نياز دارد كه اين نيرو در هر انقباض عضله قلب در اثر برخورد خون به ديواره سرخرگ ايجاد ميشود. اين نيرو «فشار خون» نام دارد.

 هنگامي كه سرخرگهاي بزرگ، قابليت ارتجاع و استحكام طبيعي خود را از دست بدهند و عروق كوچك نيز باريكتر شوند، فشار خون بالا ميرود. قلب مانند يك پمپ با انقباض و استراحت خود، خون را به داخل عروق ميفرستد. در زمانهاي مختلف مراحل اين پمپاژ، فشار خون در سرخرگها تغيير ميكند.

بالاترين ميزان فشار خون، فشار سيستوليك نام دارد. سيستوليك همان فشاري است كه هنگام انقباض ماهيچه قلب موجب ميشود تا خون از قلب به سرخرگ اصلي وارد شده و به ساير نقاط بدن برسد.

كمترين ميزان فشار خون نيز فشار دياستوليك است كه فشار بين ضربانهاي قلب محسوب ميشود و مربوط به زماني است كه قلب در حالت استراحت است. فشار خون بر حسب ميلي متر جيوه (mmhg) اندازهگيري ميشود. ميزان فشار خون بر پايه دو عدد نشان داده ميشود. اولين عدد مربوط به فشار سيستوليك يا ماكزيمم و دومي مربوط به فشار دياستوليك يا مينيمم است.

بيماري فشار خون بالا
فشار خون بالا عبارت است از افزايش فشار وارده از جريان خون به ديواره رگهاي خوني. فشار خون بالا گاهي «قاتل بيصدا» ناميده ميشود؛ چرا كه تا مراحل انتهايي اغلب هيچ علامتي ندارد.

بايد توجه داشت كه فشار خون به طور طبيعي در اثر استرس و فعاليت بدني بالا ميرود. اما فردي كه دچار بيماري فشار خون بالا است هنگام استراحت نيز فشار خونش بالاتر از حد طبيعي است. رژيمهاي نادرست غذايي، مصرف زياد غذاهاي چرب و پرنمك، بيتحركي و زندگي ماشيني از جمله عوامل مستعد كننده براي ابتلا به بيماري فشار خون بالاست.

علايم شايع فشار خون بالا
بر اساس اعلام مركز مديريت بيماريهاي غيرواگير وزارت بهداشت، بسياري از افراد كه به فشار خون بالا مبتلا هستند، علامتي نداشته و احساس بيماري ندارند. 15 درصد افراد مسن داراي فشار خون هستند و خودشان خبر ندارند مگر آن كه فشار خون بطور ناگهاني خيلي بالا برود. به اين ترتيب تنها راه تشخيص فشار خون بالا، اندازهگيري ميزان آن است.

علل فشار خون بالا
از هر ده نفر مبتلا به فشار خون بالا، در نه نفر آنها، يعني در90 درصد آنها علت دقيق براي فشار خون شناخته نشده است. اين نوع فشار خون، نوع اوليه فشار خون بالا ناميده ميشود. در تعداد كمي از افراد مبتلا به فشار خون بالا(نوع ثانويه فشار خون بالا) عواملي همچون تنگ شدن سرخرگ كليوي و يا اختلال در توليد هورمونهاي مترشحه از غدد فوق كليوي و بيماريهاي بافت كليه در ايجاد بيماري نقش دارند.

عوامل مستعد كننده يا تشديد كننده عوارض بيماري فشار خون
چاقي و اضافه وزن، سيگار كشيدن، مصرف الكل، رژيم غذايي حاوي نمك يا چربي اشباع شده زياد،عدم مصرف ميوه و سبزي،كم تحركي و نداشتن فعاليت بدني كافي، استرس و عوامل ژنتيكي از علل مستعد كننده بيماري فشار خون هستند. اگر يكي از والدين و يا هر دو دچار فشار خون بالا باشند، خطر ابتلاي فرد به فشار خون بيشتر است. سابقه خانوادگي فشار خون بالا، سكته مغزي و حمله قلبي نيز احتمال ابتلا را افزايش ميدهد.

چگونه از ابتلا به بيماري فشار خون بالا پيشگيري كنيم؟
براي پيشگيري از ابتلا به فشار خون، وزنتان را كنترل كنيد. اگر اضافه وزن داريد، رژيم بگيريد. كم كردن حتي يك كيلوگرم از وزن در اين زمينه مفيد است. مرتب ورزش كنيد. 30 دقيقه ورزش در هر روز بهترين راه مبارزه با پرفشاري خون است. مصرف روزانه نمك را كم كنيد (حداكثر يك قاشق چايخوري). سديم علاوه بر نمك در بسياري از غذاهاي بسته بندي شده، وجود دارد. براي اطلاع يافتن از مقدار سديم به كار رفته در مواد غذايي برچسب آنها را قبل از مصرف به دقت مطالعه كنيد. اگر ميخواهيد از مواد جايگزين سديم استفاده كنيد حتما با پزشك مشورت كنيد؛ چرا كه برخي از اين مواد براي همه افراد مناسب نيستند.

از رژيم غذايي حاوي ميوه و سبزيجات فراوان و غذاهاي حاوي پتاسيم مانند دانه هاي سبوس دار و خشكبار استفاده كنيد. پتاسيم از فشار خون بالا جلوگيري ميكند. لوبيا، عدس، نخود، آب ميوه، ميوهجات تازه بويژه زردآلو، موز، گيلاس، طالبي، كيوي، انبه، شليل، پرتغال، هلو، تشمك و نارنگي حاوي پتاسيم بالايي هستند. دانه كنجد و سبزيهاي برگ سبز، منابع كم سديم و تامين كننده كلسيم هستند. سير نيز به كاهش فشار خون كمك ميكند. از مصرف مشروبات الكي بپرهيزيد.

در نظر داشته باشيد كه اندازه گيري فشار خون را در برنامه بررسي سلامت خود قرار دهيد. زيرا اگر فشار خون بالا زود تشخيص داده شود و درمان به موقع انجام گيرد از عوارض آن پيشگيري ميشود.

اگر سابقه خانوادگي فشار خون بالا وجود داشته باشد، فشار خون بايد حداقل سالي يكبار كنترل شود. اگر باردار هستيد، مرتب براي انجام مراقبتهاي دوره بارداري به مراكز درماني مراجعه كنيد تا ضمن انجام ساير مراقبتها فشار خون شما نيز به موقع كنترل شود. اگر از قرصهاي ضد بارداري حاوي استروژن استفاده ميكنيد يا تحت هورمون درماني هستيد، فشار خونتان را به طور منظم كنترل كنيد.

عوارض فشار خون بالا چيست؟
سكته مغزي، حمله قلبي، نارسايي احتقاني قلب، نارسايي كليه و آسيب چشمي و مشكل بينايي از عوارض اصلي فشار خون بالا هستند. هرچه فشار خون بالاتر باشد، طول عمر افراد پايينتر خواهد بود. اگر فشار خون بالا به مدت طولاني بدون درمان باقي بماند ممكن است نارسايي كليوي رخ دهد و يا حتي به بينايي آسيب وارد شود. در ضمن امكان دارد كه قلب بطور غير طبيعي بزرگ شده و كارايي آن كم شود كه چنين وضعيتي ميتواند منجر به نارسايي قلبي و اختلال در پمپاژ خون توسط قلب شود.

اگر فشار خون بالا درمان شود، از خطر ابتلا به حملات قلبي كاسته خواهد شد. فشار خون بالا از ابتداييترين عوامل بروز بيماريهاي قلبي و سكته است. طبق آمارهاي جهاني، از هر 5 مورد نارسايي قلبي در زنان، 3 مورد به دليل كنترل نكردن فشار خون بالا ايجاد ميشود. فشار خون بالا به كليه ها آسيب ميرساند و موجب نارسايي كليوي، سكته مغزي، حمله قلبي و بيماريهاي مرگبار ديگري ميشود. همچنين، افرادي كه علاوه بر فشار خون بالا به بيماري ديابت مبتلا هستند به مراتب بيشتر از سايرين به نارسايي كليوي و سكته مغزي دچار ميشوند.

درمان فشار خون بالا
علاوه بر اندازه گيري فشار خون، ممكن است بنا به تشخيص پزشك، برخي بررسيهاي تشخيصي ديگر براي تعيين علت ابتلا به فشار خون بالا يا بررسي عوارض و آسيبهاي احتمالي آن لازم باشد. اقدامات درماني با توجه به ويژگيهاي هر فرد تعيين خواهند شد و ممكن است شامل كم كردن وزن، ترك دخانيات، برنامه ورزش مناسب و تغيير شيوه زندگي براي كاهش استرس باشند.

در صورتي كه اقدامات غير دارويي اثر نداشته باشند، با استفاده از داروهاي ضد فشار خون ميتوان فشار خون را پايين آورد. اين داروها بايد بطور مستمر و تحت نظر پزشك مورد استفاده قرار گيرند.

اگر فرد علاوه بر فشار خون بالا به بيماري ديگري نيز مبتلا باشد، به عنوان مثال به ديابت نيز مبتلا باشد درمان دارويي فشار خون بالا از همان ابتداي تشخيص شروع خواهد شد.

پيگيري افراد مبتلا به فشار خون بالا
افراد مبتلا به فشار خون بالا بايد براي بررسي پيشرفت بيماري يا تعيين ابتلا به عوارض احتمالي از طريق بررسيهاي زير با فواصل زماني خاص مراجعه كنند:
- اندازه گيري فشار خون، معاينه قفسه سينه، معاينه چشمها كه با دستگاه مخصوصي انجام و وضعيت عروق شبكيه چشم نيز بررسي ميشود. فشار خون بالا ميتواند موجب آسيب عروق شبكيه شود. فعاليت الكتريكي و ريتم قلب توسط الكتروكارديوگرام (ECG) يا نوار قلب بررسي ميشود. آزمايش خون جهت اندازهگيري ميزان كلسترول و قند خون نيز حائز اهميت است. ميزان بالاي كلسترول و قند خون، خطر ابتلا به بيماريهاي قلبي را افزايش ميدهد. آزمايش ادرار نيز براي بررسي وضعيت كليه ها اهميت دارد. راديوگرافي قفسه سينه در بررسي عوارض قلبي بيماري مورد استفاده قرار ميگيرد.

 انواع فشارسنج
در سالهاي اخير كنترل خانگي فشار خون در خانواده هاي ايراني صورت ميگيرد. شناخت انواع فشارسنجهاي موجود و طريقه صحيح اندازهگيري فشار خون ميتواند به انجام درست اين امر كمك كند.

فشارسنج پزشكي وسيلهاي است كه از آن براي اندازهگيري فشار سيستولي و فشار دياستولي خون استفاده ميشود. فشارسنج پزشكي انواع و اقسام بسياري دارد اما دو نوع فشارسنج جيوهاي و فشارسنج عقربهاي آن در ايران بيشتر كاربرد دارند.
اخيرا فشارسنج ديجيتالي و فشارسنج پزشكي اتوماتيك نيز به بازار ايران عرضه شدهاند كه به دليل عدم آگاهي از نحوه استفاده صحيح از اين دستگاه ها و برخي اشكالات فني استفاده از آنها توصيه نميشود.

 به نقل از ايسنا