براي تعريف چاقي از نمايه توده بدن (BMI ) استفاده مي کنند که که اين نمايه از تقسيم وزن ( بر حسب کيلو گرم ) بر حاصل ضرب قد بر حسب متر در خود بدست مي آيد . براي مثال فردي با قد ۱۷۵ سانتي متر و وزن ۱۰۵ کيلو گرم BMI حدود ۳۴ خواهد داشت .
زماني که مقدار کالري دريافت شده بيشتر از کالري مصرف شده باشد، چاقي نتيجه مي‌شود. عوامل موثر در ايجاد چاقي شامل عوامل ارثي، پرخوري، تغيير سوخت وساز بافت چربي، کاهش توليد گرما (يعني فرآيندي که در آن چربي توليد انرژي مي کند)، کاهش فعاليت جسمي بدون کاهش مقدار غذاي دريافتي و برخي از داروهاست.چاقي به بيماري گفته مي‌شود که در آن مقدار زيادي چربي در بدن ذخيره شده باشد . افزايش چربي شکم، به طور مستقل با خطر ابتلا به بيماري قلبي را ارتباط دارد.
ذخيره اصلي انرژي بدن، چربي است. اگر انرژي دريافتي بيش از انرژي اي باشد که به مصرف مي‌رسد، افزايش بافت چربي، گريزناپذير خواهد بود. بنابراين بر وزن بدن افزوده مي‌شود.
از آنجايي که مصرف انرژي با وزن بدن متناسب است، افزايش وزن، افزايش مصرف انرژي را به همراه دارد. بنابراين با افزايش انرژي دريافتي، ميزان مصرف انرژي هم بالا مي رود و در نتيجه وزن بدن ثابت مي‌ماند.
ميزان فعاليت جسمي: برخي بيماران از افزايش پيشرونده وزن شکايت مي‌کنند، حال آنکه مقدار غذاي دريافتي آنها افزايش نيافته است. بايد گفت که چنين وضعيتي کاملاً امکان‌پذير است. درست است که مقدار انرژي دريافت شده افزايشي نداشته است، اما در مقابل، مقدار انرژي مصرف شده به دليل کاهش فعاليت جسمي کاهش يافته است. از اين رو افزايش وزن حاصل مي‌شود.
افزايش سن: کاهش پيشرونده توده عضلاني بدن که با افزايش سن روي مي‌دهد، امري اجتناب ناپذير است. در عين حال به دليل کاهش توانايي بدن در سوزاندن چربي ها، وزن افزايش مي يابد.
در اين حالت اگر مقدار کالري دريافتي به ميزان قبلي باقي بماند، به ناچار افزايش وزن خواهيم داشت که بيشتر از چربي تشکيل شده است. بنابراين توليد انرژي کاهش مي‌يابد و براي جبران انرژي از دست رفته نياز به دريافت مقدار بيشتري ماده غذايي خواهد بود. پس توده عضلاني به شکل پيشرونده اي کاهش يافته و توده چربي افزايش مي‌يابد.
ترکيب بندي بدن: در افرادي که وزن بدن آنها مساوي است، ميزان کالري مصرفي غذايي متفاوت است و افرادي که به ميزان مساوي کالري مصرف مي کنند، ممکن است وزن هاي متفاوتي داشته باشند. يک فرد بسيار سنگين وزن مي تواند کالري غذايي بسيار کمتري نسبت به فرد بسيار سبک تر مصرف کند و برعکس.
عوامل ژنتيک: برخي از خانواده ها مستعد ابتلا به چاقي هستند. اين امر دخالت عوامل ژنتيک را در ايجاد چاقي نشان مي‌دهد.
سازوکاري که از طريق آن عوامل ژنتيک بر افزايش وزن اثر مي‌گذارند، شامل موارد زير است: کاهش انرژي توليد شده از غذا، کاهش سرعت سوخت وساز بدن، کاهش کارکرد تيروئيد، کاهش فعاليت آنزيم ليپوپروتئين ليپاز، دماي پايين تر بدن و کاهش مقدار چربي قهوه‌اي بدن که از نظر سوخت وساز فعال است.
همچنين ممکن است رژيم غذايي متداول در ميان يک خانواده و شيوه زندگي آنها در ايجاد چاقي نقش داشته باشد.
جدا کردن اين عوامل از عوامل ژنتيک غالباً دشوار است. با اين همه، علم، نقش ژن‌ها را در ايجاد چاقي نشان داده است.
عوامل اجتماعي – اقتصادي: در جوامع مرفه، چاقي در طبقاتي که از نظر اجتماعي و اقتصادي پايين‌تر هستند، شايع تر است. در کشورهاي در حال توسعه، چاقي در ميان مرفهين ديده مي‌شود. جامعه فشار خود را براي لاغري بيش از حد (مانند مانکن ها) و يا چاقي بيش از حد به نشانه رفاه بر افراد تحميل مي‌ند.
روش زندگي: منظور از روش زندگي، رفتارهايي است که نوع غذا را تعيين مي کنند. تمايل به خوردن غذاهاي بسيار چرب و خوراک حاضري بيش از غذاي تازه منجر به چاقي مي شود.اگر چه نمي توان ساختار ژنتيک را عوض کرد ولي مي توان عادات غذايي را تغيير داد.
عادات رواني: اين عوامل هم بر عادت غذايي تاثير مي گذارند. بسياري از مردم در پاسخ به عواطف منفي مانند ملال، اندوه يا خشم، شروع به خوردن مي کنند. بيشتر افرادي که اضافه وزن دارند، از نظر روانشناختي بيشتر از افراد ميان وزن دچار مشکل نيستند.
با اين وجود، بيش از ده درصد افرادي که اندکي چاق هستند و سعي در کاهش وزن داشته به روش هاي بازاري براي کاهش وزن متوسل مي شوند و يا خودشان اقدام به اين کار مي کنند، به عادت پرخوري مبتلا هستند.
اين اختلال در ميان افراد به شدت چاق رايج تر است. در هر وعده پرخوري، فرد مقدار زيادي غذا مي خورد و احساس مي کند که نمي تواند خوردن خود را کنترل کند.
احتمالاً افرادي که به شديدترين وجهي به پرخوري مبتلا هستند نيز علائم افسردگي و اعتمادبه نفس پايين را نشان مي دهند، اين افراد ممکن است در کم کردن وزن خويش و پايين نگاه داشتن آن، نسبت به افرادي که به مشکل پرخوري عصبي مبتلا نيستند، با دشواري هاي بيشتري روبه رو باشند.
اگر شما فکر مي‌کنيد که به پرخوري عصبي مبتلا هستيد، از يک روانپزشک، روانشناس، يا مددکار اجتماعي کمک بخواهيد.
عوامل هورموني: تاثير عوامل هورموني بر روي مقدار چربي بدن چه در موقعيت‌هاي طبيعي و در موارد غيرطبيعي بيماري ها ديده مي‌شود. در حالت طبيعي، مقدار چربي در بدن زنان بالغ در حدود دو برابر مردان جوان است و در بارداري با افزايش چربي بدن رخ مي‌دهد.
چاقي در زنان در زمان بلوغ، بارداري يا يائسگي شروع مي شود. چاقي در بسياري از موارد و نه هميشه در بيماري هايي مانند کم کاري تيروئيد، کم کاري غدد جنسي، کم کاري هيپوفيز و نشانگان کوشينگ ديده مي‌ود.
ساير علل چاقي
برخي بيماري‌ها مي توانند به چاقي يا تمايل به افزايش وزن منجر شوند. اين بيماري ها شامل افسردگي و مشکلات خاص عصبي هستند که مي توانند با پرخوري همراه باشند.
همچنين داروهايي مثل استروئيدها، قرص هاي خوراکي ضدبارداري، فنوتيازين ها، انسولين و برخي از داروهاي ضدافسردگي مي توانند با تحريک اشتها، افزايش وزن را سبب شوند.
پزشک مي‌واند تعيين کند که عوامل و بيماري‌اي زمينه‌ي عامل افزايش وزن و يا اشکال در کاهش وزن هستند يا خير.
علائم باليني
در بيشتر موارد، تشخيص با توجه به ظاهر، انجام مي شود اما معيار چاقي که قابل محاسبه است “ضريب توده بدني” (BMI) نام دارد.
علاوه بر اين مي‌توان براي ارزيابي چاقي کلفتي چين پوستي روي عضله سه سر بازويي با استفاده از کوليس هاي فنري مخصوص، اندازه گيري مي شود. اندازه بالاي ۲۸ ميلي متر در زنان، نشان دهنده چاقي است.
عوارض مکانيکي مربوط به چاقي: صافي کف پا،آرتروز زانوها، مفصل ران و مهره کمري، فتق هاي شکمي، فتق هاي ديافراگمي، واريس وريدي، تنگي نفس در زمان فعاليت، عفونت‌هاي تنفسي، سوانح و پيشامدها.
بيماري هاي مربوط به سوخت و ساز: ديابت غيروابسته به انسولين يا ديابت نوع ۲ ، هيپرليپيدمي (بالا بودن چربي خون)، سنگ کيسه صفرا، هيپريوريسمي (بالا بودن اسيد اوريک خون) و نقرس در ميان افراد چاق بيش از افراد عادي ديده مي‌وند.
بيماري هاي قلبي – عروقي: چاقي، با افزايش فشار بر روي قلب، سبب افزايش اندازه آن مي شود. همچنين بازده قلب، حجم ضربه‌اي و حجم خون افزايش مي‌يابد. چاقي غالباً با فشار خون بالا همراه است.
متوسط طول عمر: افزايش وزن در تمامي سنين با افزايش ميزان مرگ و مير همراه است. اما ميزان مرگ ومير متناسب با شدت چاقي بالا و پايين مي‌ود.
چندين بيماري جدي و مهم با چاقي ارتباط دارند مانند ديابت بزرگسالان يا نوع دو، بيماري قلبي، فشار خون بالا و سکته مغزي.
همچنين ميزان بروز انواع خاصي از سرطان ها با چاقي رابطه مستقيم دارد. احتمال اينکه زنان چاق در اثر ابتلا به سرطان کيسه صفرا، پستان، رحم، گردن رحم، يا تخمدان ها بميرند، بيش از زناني است که چاق نيستند.
بيماري‌ها و مشکلات ناشي از چاقي: بيماري کيسه صفرا و سنگ صفرا، بيماري کبدي، آرتروز، بيماري اي که در آن مفاصل تخريب مي شوند. اين امر احتمالاً به دليل وزن زياد تحميل شده به مفاصل است. نقرس، بيماري ديگري که مفاصل را درگير مي‌ند.
مشکلات ريوي (تنفسي): شامل وقفه تنفسي به هنگام خواب که در آن تنفس فردي که خوابيده است براي زماني کوتاه متوقف مي شود.مشکلات توليد مثلي در زنان، شامل بي نظمي قاعدگي و ناباوري. ارائه دهندگان خدمات بهداشتي و درماني متفق القول هستند که هر چه فرد چاق تر باشد، بيشتر احتمال دارد که سلامتي وي به مخاطره افتد.
عوارض چاقي چيست؟
-پُر فشاري خون
هرچه وزن شما بيشتر شود، بافت چربي شما نيز بيشتر مي شود. اين بافت براي زنده ماندن نياز به اکسيژن و ساير مواد غذايي دارد که بايد توسط جريان خون تأمين شود.
هر چه نياز به اکسيژن و مواد مغذي بيشتر شود، حجم خون و مقدار فشاري که روي سيستم گردش خون وارد مي شود، افزايش مي يابد و هر چه حرکت خون در سيستم گردش خون بيشتر شود، فشار بيشتري بر ديواره ي سرخرگ هاي شما وارد مي شود.
علاوه بر اين، چاقي باعث افزايش سطح هورمون انسولين در خون مي گردد که اين هورمون علاوه بر کنترل قند خون، باعث نگه داشتن آب و نمک در رگ ها مي شود که اين خود باعث افزايش حجم خون مي گردد.
همچنين چاقي باعث افزايش تعداد ضربان قلب و کاهش ظرفيت عروق براي جابجايي خون مي شود که تمام اين عوامل باعث پرفشاري خون مي گردد.
- ديابتچاقي عامل اصلي ايجاد ديابت نوع ۲ مي باشد، زيرا افزايش چربي باعث افزايش مقاومت بدن به اثر هورمون انسولين مي شود. لذا اين هورمون نمي تواند با مقادير نرمال قبلي، وظيفه ي خود را که کنترل قند خون است، به درستي انجام دهد و قند خون بالا مي رود که خود يکي از عوامل مهم خطر براي سلامتي فرد است.
- اختلال در چربي هاي خونرژيم هاي غذايي که داراي مقدار زيادي چربي هاي اشباع شده مثل گوشت قرمز يا غذاهاي سرخ شده هستند، مي توانند علاوه بر ايجاد چاقي باعث بالا رفتن کلسترول بد خون (به نام LDL) شوند. چاقي همچنين باعث پايين آمدن سطح کلسترول خوب خون (به نام HDL) و بالا رفتن سطح تري گليسيريد خون مي شود.
تري گليسيريدها بيشترين ميزان چربي در غذاهاي شما و همچنين بيشترين درصد چربي در بدن شما را شامل مي شوند، و در طولاني مدت اختلال در سطح چربي هاي خون، باعث تصلب شرائين مي شود، زيرا چربي هاي اضافه در جدار رگ ها رسوب مي کنند. تصلب شرائين خود باعث افزايش خطر ابتلا به بيماري عروق کرونر و سکته ي مغزي مي شود.
- بيماري عروق کرونراين بيماري يکي از اشکال بيماري هاي قلبي – عروقي است که از رسوب چربي در جدار سرخرگ هاي کرونر(سرخرگ هايي که به قلب خون رساني مي کنند) ايجاد مي شود. پس از مدتي، رسوب اين چربي ها باعث تنگ تر شدن ديواره ي داخلي عروق شده و خون کمتري به بافت قلب مي رسد. کاهش خون رساني به قلب، باعث آنژين صدري (درد قفسه ي سينه) مي شود. انسداد کامل عروق قلبي مي تواند باعث سکته ي قلبي شود.
- سکته ي مغزيچاقي باعث تصلب شرائين و رسوب چربي در جدار سرخرگ ها مي شود که مي تواند سرخرگ هاي مغزي را نيز درگير کند و باعث تنگ شدن عروق مغزي شود. حالا اگر لخته ي خوني در اين عروق باريک ايجاد شود، مي تواند به طور ناگهاني باعث انسداد جريان خون به منطقه اي از مغز شما شده و منجر به سکته ي مغزي گردد.
- سايش مفاصل (استئوآرتريت)در افراد چاق به علت افزايش فشار وارده بر مفاصل(خصوصاً مفاصل زانو، ران و مهره هاي پايين کمري)، غضروف مفصلي تخريب شده و باعث ايجاد درد مفصل و سفتي آنها مي شود.
- توقف تنفس در خوابتوقف تنفس در خواب، خصوصاً در افراد چاقي که زياد خور خور مي کنند، ديده مي شود.
اين افراد به هنگام خواب شبانه، به علت انسداد مسيرهاي هوايي ريه ها، براي مدت کوتاهي دچار توقف تنفس شده و مکررا در طول شب بيدار مي شوند. در نتيجه خواب با کيفيتي در شب ندارند و در طول روز نيز به علت اختلال در خواب شبانه ي خود، دچار گيجي بوده و مرتب چرت مي زنند.
تحقيقات نشان داده، بيشتر افرادي که دچار وقفه ي تنفسي در خواب مي شوند، داراي اضافه وزن بوده و گردني بزرگ و راه هوايي باريکي دارند.
- سرطانانواعي از سرطان ها با اضافه وزن همراه هستند که در زنان مي توان به سرطان پستان، سرطان رحم، سرطان تخمدان، سرطان گردن رحم و سرطان کيسه ي صفرا اشاره کرد. مردان چاق نيز نسبتاً در معرض خطر بالاتري براي ابتلا به سرطان هاي کولون، رکتوم و پروستات هستند.
- بيماري کبد چرب
در اثر چاقي، چربي بيشتري در ساختار کبد وارد مي شود که اين تجمع چربي در کبد، مي تواند باعث ايجاد التهاب و حتي تخريب بافت کبد شود و نهايتاً به بيماري نارسايي کبدي (سيروز) منجر شود، حتي اگر فرد هم زمان از مشروبات الکلي استفاده نکند( زيرا کبد چرب و سيروز کبدي بيشتر در افرادي که مقادير زيادي الکل مصرف مي کنند، بروز مي کند).
- بيماري کيسه ي صفرابه علت تجمع چربي اضافي در بدن افراد چاق، کلسترول بيشتري نيز در بدن آنها وجود دارد که اين کلسترول اضافي مي تواند در کيسه ي صفرا رسوب کند و باعث سنگ کيسه ي صفرا شود.
همچنين کاهش وزن سريع( يعني بيش از ۵/۱ کيلو گرم در هفته) نيز باعث ايجاد سنگ کيسه ي صفرا مي شود.
اثرات روانشناختي و اجتماعي
رنج و ناکامي عاطفي مي تواند دردناک ترين بخش مشکلاتي باشد که يک فرد چاق با آنها روبه رو است. امروزه ظاهر و فيزيک خود اهميت زيادي دارد و جذابيت به ويژه در ميان خانم ها با داشتن اندامي باريک و متناسب معادل است.
در چنين شرايطي فرد چاق احساس مي کند که فاقد جذابيت و مقبوليت است. بسياري از مردم فکر مي کنند که فرد چاق، پرخور، تنبل و يا هر دوي اينهاست ولواينکه واقعيت غير از اين باشد. در نتيجه زنان چاق در محيط کار، مدرسه و اجتماع با پيشداوري و تبعيض روبه رو هستند. احساس طردشدگي، شرم يا افسردگي در ميان آنها رايج است.
راهبرد درماني
موفق‌ترين راهبرد در زمينه کاهش وزن شامل کاهش کالري دريافتي، افزايش فعاليت جسمي، افزايش مصرف فيبرهاي غذايي، انتخاب غذاهاي خوشمزه، کاهش مصرف چربي و رفتاردرماني جهت بهبود و اصلاح عادات غذايي و فعاليت هاي جسمي است.
يک فعاليت جسمي متعادل را انتخاب کنيد و آن را تا ۳۰ دقيقه يا بيشتر در اغلب و ترجيحاً تمامي روزهاي هفته انجام دهيد. يک ورزش سبک مانند قدم زدن، شنا يا دوچرخه سواري را انتخاب کنيد و از ورزش هاي سنگين مانند ورزش هاي اروبيک بپرهيزيد.
به علاوه، ورزش کردن را با شدت کم آغاز کنيد تا عضلات شما به حرکت عادت کنند. به تدريج و به طور منظم به زمان هر جلسه را به مدت ۵ الي ۱۰ دقيقه افزايش دهيد. بيش از آنکه در فکر سوزاندن چربي بيشتري باشيد، سعي کنيد ورزش کردن را براي مدت طولاني تري ادامه دهيد.
نگذاريد ترازو شما را گمراه کند. از آنجايي که وزن عضله بيش از چربي است ممکن است بدون از دست دادن چربي زيادي، متناسب تر و لاغرتر شويد.
کاهش چربي غذا بدون کاهش کالري، منجر به کاهش وزن نمي شود. کاهش چربي غذا مي تواند به کاهش کالري منجر شود و اين براي قلب سودمند است.
غذاهاي حاوي مقادير زيادي چربي و شکر مانند کيک ها، کرم، چيپس، مايونز و کره نبايد کاملاً حذف شوند اما نبايد هر روز و به طور مداوم مصرف شوند. به جاي آن هر چه بيشتر از سبزيجات، ميوه ها، غلات کامل و حبوبات که مغذي بوده اما چاق کننده نيستند، استفاده کنيد.
آموزش مقاومت: نشان داده شده است که در زنان کم تحرک و پا به سن گذاشته، “توده عاري از چربي”(FFM) سرعت سوخت وساز در حال استراحت (RRM) را به نحو چشمگيري افزايش مي‌هد. بنابراين يک برنامه آموزش قدرت که براي هر شخص به طور جداگانه طراحي شده است، بخش ضروري يک برنامه کاهش وزن را تشکيل مي‌هد.
• هدف اوليه درمان بايد کاهش ده درصدي وزن نسبت به وزن پايه باشد. اين ميزان، تاثير عوامل خطرزاي مرتبط با چاقي را کاهش مي دهد. در صورت موفقيت و اگر مجاز باشد، مي توان باز هم در جهت کاهش وزن تلاش کرد.
• محدوده زماني قابل قبول براي کاهش ده درصدي وزن بدن، شش ماه است که در اين مدت وزن با سرعت نيم تا يک کيلوگرم در هفته کاهش مي يابد.
•حفظ وزن به دست آمده بايد پس از اقدام به يک درمان شش ماهه جهت کاهش وزن، در اولويت باشد.
• پزشکان بايد قبل از اقدام به درمان دارويي، با اصلاح شيوه زندگي بيمارانشان به مدت شش ماه، سعي در کاستن وزن ايشان کنند.
دارمان دارويي:
داروهاي کاهنده وزن که مصرف طولاني مدت آنها بوسيله مراجع دارويي رسمي تاييد شده است، مي توانند به عنوان بخشي از يک برنامه جامع کاهش وزن شامل درمان غذايي و فعاليت جسمي در مورد بيماراني که به دقت انتخاب شده باشند، به کار روند.
اين بيماران شامل افراد با BMI بالاي ۳۰ باشد و بدون عامل خطرآفرين ديگري براي بيماري‌هاي قلبي-عروقي د يا افرادي با BMI آنها بالاي ۲۷ و داراي دو عامل خطرآفرين يا بيشتر براي بيماري قلبي-عروقي مي‌شوند که با روش‌هاي غيردارويي رايج نتوان وزن آنها را کاهش داد يا در سطح مطلوب نگاه داشت.
درمان دارويي را همچنين مي توان در طول دوره نگهدارنده درمان، مد نظر قرار داد. .
جراحي به منظور کاهش وزنجراحي گزينه درماني براي بيماراني محسوب مي‌شود که به دقت انتخاب شده و مبتلا به چاقي شديد از نظر باليني باشند. يعني BMI آنها بالاي ۴۰ باشد يا داراي BMI بالاي ۳۰ و بيماري‌هاي همراه بوده و مداخلات درماني ديگر در آنها با شکست مواجه شده باشند و بيمار در معرض خطر بالاي ابتلا به بيماري‌هاي همراه با چاقي باشند. نظارت پزشکي مادام العمر پس از جراحي، يک ضرورت است.
به نقل از پزشکان بدون مرز
نظرات 0
شما هم میتوانید در این مورد نظر دهید