روده کوچک (Small intestine)بخشي از لوله گوارش است که 6 متر طول دارد و حد فاصل بين معده و روده بزرگ قرار دارد. روده به عنوان محل اصلي هضم و جذب مواد غذايي ، محسوب ميشود. روده کوچک پر پيچ و خمترين بخش لوله گوارش است.
جدار روده از مخاط پوشيده شده و داراي چينهاي حلقوي شکل است. تمامي سطح مخاط روده را برجستگيهاي ريزي به ارتفاع يک ميليمتر مانند مخمل ، مفروش کرده است. بدين ترتيب جذب مواد غذايي از جدار روده چندين برابر ميگردد. قشر عضلاني روده با حرکات دودي خود ، محتويات روده يعني مواد نيمه هضم شده که از معده وارد روده شدهاند را به جلو ميراند. حرکات روده کوچک را بر روي شکم افراد لاغر ميتوان مشاهده کرد.25 - 20 سانتيمتري ابتداي روده را دوازدهه (duodenum) ، يک و نيم متر بعدي را ژژونوم (JeJnum) و 4 متر بقيه را ايلئوم (Ileum) گويند.
آيا تا به حال در اين مورد که ساختار داخلي روده به صورت صاف است و يا داراي چين خوردگيها و برآمدگيها و انواع و اقسام برآمدگيها فکر کردهايد؟
آيا ميدانيد چه سلولها و آنزيمهايي در لايه هاي مختلف روده کوچک وجود دارند؟
هر کدام از قسمتهاي مختلف روده کوچک چه مشخصاتي دارند که از هم متمايز ميشوند؟
چگونگي و روند هضم و جذب مواد در روده کوچک ، چگونه است؟
چه ناراحتيها و بيماريهايي تا به حال در روده کوچک کشف شده و مورد درمان واقع شدهاند؟
با مطالعه اين متن ، اطلاعاتي هر چند ناچيز در مورد اين پاسخ اين سوالها دريافت خواهيد کرد.

چين خوردگيها و برآمدگيهاي روده کوچک
چينهاي حلقوي (Plica Circulatores)
چينهاي بلندي هستند که در اثر پيشروي بافت همبند (پيوندي) زير مخاط به قسمت زيرين طبقه مخاطي حاصل شده و در هر سه قسمت روده مخصوصا ژژونوم ، ديده ميشوند. وجود چينهاي حلقوي باعث ميشود که سطح مخاط روده به 3 برابر افزايش يابد و از نظر ماکروسکوپيک نيز چيندار ديده شوند. که علت نامگذاري اين چينها به دريچه هاي کرکونيگ ميباشد.

پرزها يا ويليها (Villi)
برآمدگيهاي انگشت مانند يا برگي شکل به ارتفاع 1.5 - 0.5 ميليمتر هستند که در اثر پيشروي بافت همبند آستر در زير اپيتليوم بوجود ميآيند. سطح پرزها بوسيله اپيتليوم پوشيده شده و بافت همبند محور هر پرز ، حاوي رگهاي خوني ، رگهاي لنفي و سلولهاي عضلاني است. پرزها سطح مخاط روده را تا 10 برابر افزايش ميدهند.

ميکروويلي (Microvilli)
برآمدگيهاي سطح راسي (Apical) سلولهاي پوششي هستند که تعداد آنها در هر سلول به 3000 عدد نيز ميرسد و به حاشيه مخطط (Striated border) نيز معروفاند. ميکروويليها، سطح مخاط روده را تا 30 برابر افزايش ميدهند. به عبارت ديگر ، مجموعه چين خوردگيهاي فوق سطح مخاط روده را تا 600 برابر افزايش ميدهند.

کريپتها يا غدد ليبرکون
تورفتگيهاي لوله شکل اپيتليوم در بافت همبند آستر ميباشند که تا عضلات مخاطي ادامه يافته و غدد رودهاي به نام ليبرکون را بوجود ميآورند. کريپتهاي رودهاي عامل ديگري براي افزايش سطح روده محسوب ميگردد.

ساختمان کلي روده باريک

مخاط (Mucosa)
مخاط روده باريک داراي اختصاصاتي است که آن را از ساير قسمتهاي لوله گوارش ، متمايز ميسازد. اپيتليوم مخاط از سلولهاي مختلفي تشکيل شده است که عبارتند از:

سلولهاي جذب کننده (Absortive Cells)
اين سلولها که هم در سطح پرزها و هم در جدار کريپتها، ديده ميشوند به انتروسيتها نيز معروفاند. سلولهاي جذب کننده از نوع منشوري بلند و حاوي ميکروويليهاي متعدد هستند. غشاء پوشاننده ميکروويليها داراي روکشي گليکو پروتئيني به نام گليکو کاليکس است. اين روکش نه تنها به عنوان يک لايه محافظ در مقابل آنزيمها، عمل ميکند بلکه محلي براي اتصال برخي مواد قابل جذب نيز محسوب ميشود. غشاي ميکروويليها همچنين حاوي آنزيمهاي گوارشي براي هضم و آنزيمهايي براي فعال کردن پيش آنزيمها و پروتئينهاي حامل براي جذب مواد هضم شده است.

از جمله آنزيمهاي موجود در غشاء ميکروويليها ، ميتوان به ديساکاريدازها (مالتاز - لاکتاز - ساکاراز) براي تجزيه ديساکاريدها ، آمينوپپتيدازها ، ديپپتيدازها براي تجزيه پليپپتيدها و ديپپتيدها به اسيدهاي آمينه را نام برد. غشاي ميکروويليها در دوازدهه ، حاوي آنزيمي به نام آنتروکيناز ميباشد که تريپسينوژن غير فعال مترشحه از پانکراس را به تريپسين فعال تبديل ميکنند. وجود مجموعه اتصالي (Junctional Complex) در قسمت راسي سطوج جانبي اين سلولها ، مانع از اين ميشود که مواد از طريق فضاي بين سلولي وارد بدن شوند.

سلولهاي جامي (Goblet Cells)
سلولهايي هستند که هم در سطح پرز و هم در سطح کريپتها ديده ميشوند و داراي هسته قاعدهاي و سيتوپلاسم راسي پر از ماده موکوسي هستند که به عنوان يک تک غده سلولي عمل ميکنند. محتويات موکوسي سلول با معرف PAS (مخصوص کربوهيدراتها) به رنگ قرمز ديده ميشود و در رنگ آميزي معمولي ضمن آماده سازي بافت در مورد آماده کننده حل شده و باعث ميشود که سلول به صورت تو خالي و روشن شبيه جام ديده شود. اين سلولها در دوازدهه کم و هر چه به انتهاي روده نزديک ميشويم، تعداد آنها نيز افزايش مييابد. موکوس مترشحه به وسيله اين سلولها ، گليکوپروتئين اسيدي است که سطح سلولها را لغزنده ساخته و داراي نقش حفاظتي است.

سلولهاي پانت (Paneth Cells)
سلولهاي هرمي و بلند هستند که در قاعده غدد ليبرکون ژژونوم و ايلئوم و به ندرت آپانديس ديده ميشوند. سيتوپلاسم راسي آنها پر از گرانولهاي ترشحي درشت و اسيدوفيل ميباشد. اين سلولها، پايدار بوده و به ندرت تجديد ميشوند. چون غني از آنزيم ضد باکتري ليزوزيم عقيده بر اين است که در تنظيم باکتريهاي ساکن روده (فلور طبيعي) ، دخالت دارند.

سلولهاي انترواندوکراين
اين سلولها اکثرا در نزديکي قاعده غدد ليبرکون ديده ميشوند. و تعداد آنها در دوازدهه بيشتر از ژژونوم و ايلئوم است. اين سلولها در روده باريک ، هورمونها و پپتيدهاي مختلفي را ترشح ميکنند که شناخته شدهترين آنها عبارتند از: سکرتين و کوله سيتوکينين براي کنترل ترشحات پانکراس و صفرا ، سروتونين ، سوماتوستاتين ، شبع گلوکاگن براي افزايش انقباضات عضلات و نوروتانسين براي کاهش انقباضات عضلات.

سلولهاي متمايز نشده
سلولهاي متمايز نشده يا سلولهاي ريشهاي در قاعده غدد قرار دارند و در اثر تقسيم وتمايز همه سلولهاي اپيتليال را جايگزين ميکنند.

آستر مخاط روده
بافت همبند شل و پرسلولي است که حد فاصل کريپتها و پرزها را پر کرده است. داراي تعداد زيادي لنفوسيت ، پلاسماسل و ماکروفاژ است. پلاسماسلها با ترشح ايمونوگلوبين A در اعمال دفاعي شرکت دارند.

زير مخاط روده
از بافت همبند نسبتا متراکمي ساخته شده که حاوي رگهاي خوني و لنفي است. زير مخاط در دوازدهه حاوي غدد موکوسي به غدد برونر شده است.

طبقه عضلاني
اين طبقه شامل عضلات صاف حلقوي در داخل و عضلات طولي در خارج است. طبقه عضلاني از خارج بوسيله سروز پوشيده شده که عبارت از لايه احشايي پرده صفاقي است.

خصوصيات اختصاصي دوازدهه
صفراوي مترشحه توسط کبد و ترشحات خارجي غده پانکراس در محلي به نام آمپول واتر به دوازدهه تخليه ميشوند.
زير مخاط آن حاوي غدد موکوسي برونر است که مجراي ترشحي آنها پس از عبور از عضلات مخاطي به عمق کريپتها باز ميشود.
ترشحات غدد برونر ، قليايي و حاوي بيکربنات فراوان است، اين ترشحات با کاهش اسيديته کيموس معده از آسيب مخاط روده جلوگيري کرده و محيط مناسبي براي فعاليت آنزيمهاي پانکراس فراهم ميسازد.

خصوصيات اختصاصي ژژونوم
ژژونوم قسمت اصلي جذب مواد در روده بوده که سطح جذبي آن با داشتن چينهاي وسيع ، پرزهاي فشرده بلند و انگشتي و کريپتهاي عميق افزايش يافته است. تعداد عقده ها يا ندولهاي لنفاوي در ژژونوم ، نسبت به دوازدهه فراوان ميباشد.

خصوصيات اختصاصي ايلئوم
مشخصه ايلئوم وجود ندولهاي لنفاوي کاملا گسترده در آستر است که پلاکهاي پيپر نام دارند. ايلئوم در محلي به نام سکوم به روده بزرگ ختم ميشود. در محل باز شدن ايلئوم به سکوم ، دريچه هاي ايلئوسکال وجود دارد که مانع از بازگشت مواد هضم نشده به داخل ايلئوم ميشود.

هضم و جذب مواد در روده

کربوهيدراتها
مواد نشاستهاي در دهان توسط پتيالين بزاق به دکسترين تبديل ميشوند که آن نيز در روده تحت تاثير آميلاز مترشحه از پانکراس به ديساکاريدها ، تجزيه ميشود. ديساکاريدها توسط دي ساکاريدازهاي ميکرويليها به مونوساکاريدها تبديل شده و پس از جذب وارد مويرگ خوني شده و از روده حمل ميشوند.

پروتئينها
پروتئينها تحت تاثير آنزيمهاي پپسين معده و ترپيسين کيموترپيسين مترشحه از پانکراس به پليپپتيدهاي کوچک و ديپپتيدها تجزيه ميشوند. محصولات فوق تحت تاثير آمينوپپتيدازهاي غشاي ميکروويليها به اسيدهاي آمينه تبديل شده و پس از جذب توسط پروتئينهاي حامل به گردش خون وارد ميشوند.

چربيها (Fats)
هضم چربيها بطور عمده در روده و تحت تاثير آنزيم ليپاز مترشحه بوسيله سلولهاي پانکراس صورت ميگيرد. تري گليسيريدها تحت تاثير ليپاز به مونوساکاريدها و اسيدهاي چرب آزاد تبديل ميشوند. اين محصولات توسط املاح صفراوي امولسينه شده و به صورت ذرات فسيل به قطر 2 نانومتر در ميآيند که از غشاء ميکروويليها عبور کرده و وارد سلولهاي جاذب ميشوند، در آنجا به شبکه آندوپلاسمي صاف منتقل شده و توسط آنزيمها به تري گليسريدها تبديل ميشوند. و پس از افزوده شدن پروتئينها به دستگاه گلژي رفته و در آنجا با افزوده شدن قندها ، به صورت شيلوميکرونها آنجا را ترک کرده و وارد گردش خون ميشوند.

بيماريهاي شايع روده باريک
التهاب حاد روده: التهاب حاد روده را انتريت گويند. در فصل تابستان زياد ديده ميشود. علت آن خوردن مواد غذايي فاسد است. در بيماري شبه حصبه (پاراتيفوئيد) هم التهاب روده ديده ميشود. معالجه التهاب گرم نگه داشتن شکم با کيسه آب داغ است.

سرطان روده: سرطان روده باريک بسيار نادر است و سرطان روده بزرگ بيشتر ديده ميشود.

سل روده: روده کودکان شيرخوار با خوردن شير آلوده به ميکروب سل به زخم سلي دچار ميشود. در بزرگسالان نيز سل روده ديده ميشود. اما سل روده در بزرگسالان هميشه يک عفونت ثانوي است. عفونت اوليه سل ريه است. زخم سل روده اکثرا در قسمت آخر روده باريک ديده ميشود. علائم آن اسهال و تب است.