احتمالا بارها شنيدهايد كه كليه برخي افراد سنگساز است و كليه بعضي ديگر كمكار، اين سنگها از كجا ميآيند و آيا كليه هاي تنبل راه درماني دارند؟ براي پاسخ به اين سوالات گفتوگويي ترتيب دادهايم با جناب آقاي دكتر بصيري متخصص كليه و مجاري ادراري که در زير ميخوانيد.

كليه تصفيه خانه بدن است و حجم خون و مايعات بدن را كنترل و با ترشحات هورموني خود ادامه حيات را در بدن ما ميسر ميكند. كليه جايگاه فعالسازي ويتامين D نيز هست و از اين طريق مانع پوسيدگي استخوان ميشود. اين قسمت از بدن همچنين هنگاميكه روزه ميگيريد يا براي مدت طولاني گرسنگي را تحمل ميكنيد به ياري كبد ميشتابد و قندخون را ميسازد. بنابراين حيات شما به كليه هايتان وابسته است. اگر ميخواهيد كليه هايي سالم تا پايان عمر داشته باشيد رعايت برخي موارد لازم است. «يكي از مواردي كه باعث آسيب به كليه ها ميشود، مصرف مداوم و خودسرانه داروهاست.» بنابراين افراد بايد از مصرف هرگونه دارويي بدون مشورت با پزشك اجتناب كنند. مصرف طولانيمدت مسكنها بدون در نظر گرفتن جنبه هاي مرتبط با سلامتي ميتواند كاركرد كليه ها را با اختلال مواجه كند. مصرف مقادير زيادي از مايعات توصيه ميشود، مصرف مايعات به ميزان كافي در عملكرد صحيح كليه ها موثر است و به كارآيي بهتر آنها ياري ميرساند.

دردهايي كه عموما در ناحيه پهلوها و پشت احساس شود به شرط اينكه با حالت تهوع و استفراغ همراه باشد و به همراه تغيير رنگ ادرار و به رنگ قرمز در آمدن آن باشد ميتواند از مشكلات كليه باشد. اين دردها معمولا به قسمت پايين شكم و مجاري ادرار كشيده شده و آنها را هم درگير ميكند به طوري كه فرد در آن قسمتها نيز احساس درد ميكند. در صورتي كه اين دردها از مشكلات كليه ها نباشد، اين مسير تير كشيدن به پايين شكم و مجاري ادرار نخواهد داشت.

زنان بيشتر از مردان در معرض عفونتهاي ادراري هستند، به اين علت كه طول مجراي ادرار زنان خيلي كوتاهتر از طول مجراي ادراري مردان است، همين مساله باعث ميشود تا عفونت بيشتري از بيرون به راحتي از مجراي كوتاه خود را به مثانه برساند. بنابراين زنان بيشتر در معرض عفونتهاي ادراري نسبت به مردان قرار دارند. در مورد ديگر بيماريها لازم است گفته شود كه يكسري دلايل ژنتيكي و ارثي وجود دارد كه برخي از بيماريها در مردان بيشتر است. به عنوان مثال انواع و اقسام سرطانهاي كليه و مثانه، در مردان شايعتر است تا زنان اما زنان در معرض عفونت بيشتري نسبت به مردان هستند. سنگهاي دستگاه هاي ادراري در مردان شايعتر است، اما بعد از سن يائسگي اين خطر در زنان و مردان برابر ميشود. قبل از آن به دليل هورمونهاي جنسي مردانه در مردان سنگها شايعتر هستند.

سنگ كليه و مكانيسم و روش تشكيل سنگ اين است كه، هر مادهاي كه در يك محلول حل شود، وقتي آن ماده حلشدني از يك حدي بالاتر برود و غلظت بيشتري داشته باشد به حدي ميرسد كه به آن حد اشباع گفته ميشود و اگر اين مواد از حد اشباع بالاتر برود و گاه به حد فوق اشباع برسد، ديگر هرچه آن ماده حل شدني را اضافه كنيم ديگر حل نميشود بلكه رسوب ميكند. اين حل در ادرار هم اتفاق ميافتد. موادي كه در ادرار بعضيها وجود دارد و اين مواد در حد فوق اشباع هستند در محوطه ادراري رسوب ميكنند و تشكيل سنگ ميدهند. خوشبختانه محيط ادرار به دليل يونهاي متفاوتي كه دارد ميزاني كه بتواند مواد را در آن حل كند نسبت به آب معمولي خيلي بيشتر است. در نتيجه افراد به راحتي دچار سنگ كليه نخواهند شد زيرا محيط ادرار محيطي است كه حلاليت زيادي دارد. كساني كه در طول شبانه روز ممكن است مثلا هنگامي كه در خواب هستند و مايعات كم مصرف ميكنند و حجم مواد در ادرارشان به حد فوق اشباع برسد هسته سنگي را تشكيل ميدهند و وقتي هسته تشكيل شد ديگر بزرگ شدن آن كار خيلي سختي نخواهد بود. بعضي ديگر به صورت ژنتيكي اين مواد را ادرارشان زياد ترشح ميكند و ادرارشان از آن مواد فوق اشباع ميشود و سنگ تشكيل ميشود. بعضي از مردان هم به علت هورمونهاي مردانهاي كه دارند، به علت ترشحات زيادي كه دارند در معرض خطر سنگ هستند.

بعضي از سنگها به دليل عفونت ايجاد ميشوند كه با قليايي شدن محيط ادرار باعث بروز سنگ ميشوند كه اين مساله در زنان بيشتر ديده ميشود و زنان در اين مساله بيشتر تهديد ميشوند كه لازمه مراقبت بيشتري است. مصرف هر چه بيشتر نوشيدنيها به دليل اينكه نوشيدنيها حجم ادرار را بالا ميبرند كه در نهايت غلظت مواد حلشدني را كمتر ميكنند بسيار مفيد است و مانع ايجاد سنگ ميشوند، بهترين راهحل براي جلوگيري از اين بيماري آب خالص است كه از همه مواد آشاميدني بهتر است، مايعات ديگر هم اگر مواد مضر در آنها نباشد هيچ اشكالي ندارد. به عنوان مثال آب گريپ فروت به علت اكسيد زيادي كه دارد اصلا مفيد نيست. اما دلستر و ماءالشعير به علت اينكه مواد قندي زيادي ندارند مضر نيستند و ميتوان از آنها استفاده كرد.

طناب زدن و فعاليت كردن بيشتر براي كساني مفيد است كه در معرض خطر هستند يعني ذرات سنگ تشكيل شده است و تحرك ميتواند بهتر آنها را دفع كند ولي مايعات و نوشيدنيها براي جلوگيري از سنگ مفيدتر است. پس به كساني كه در مرحله سنگريزه هستند يا اصلا سنگريزه هم ندارند تحرك و ورزش بسيار توصيه ميشود چرا كه ورزش بهترين راهحل براي پيشگيري از اين مساله است، خصوصا در افرادي كه مستعد در اين مساله هستند.

زنان بعد از ازدواج بيشتر در معرض عفونت قرار دارند، قبل از ازدواج هم استخر و امثال آن هيچ تاثيري بر عفونت در دختران ندارد و توصيه ميشود زنان بعد از ازدواج و خصوصا در نزديك شدن به زمان يائسگي از مايعات زيادي استفاده كنند و اگر به دليل پوكي استخوان و پيشگيري از پوكي استخوان قرص كلسيم مصرف ميكنند حتما بين غذا آن را مصرف كنند و بعد از مصرف، مايعات فراواني بنوشند. بعضي از افراد عادت دارند كه ادرار خود را نگه ميدارند و در لحظه آخر مثانه خود را تخليه ميكنند كه اين مساله باعث به وجود آمدن سنگ كليه نميشود اما اخلال در ادرار مشكلساز خواهد شد. افرادي كه نميتوانند به راحتي ادرار خود را تخليه كنند، مخصوصا زناني كه بعد از يائسگي به علت كم شدن هورمونها و تنگي مجرا، ادرار به صورت باريك و سخت تخليه ميشود يا در سنهاي جوانتر كه ادعا ميكنند به سختي ادرار ميكنند به علت اينكه ادرار به مجرا ميآيد اما خوب تخليه نميشود، ممكن است مقداري از ميكروبها را به مثانه برگرداند و باعث عفونت شود.

اگر فردي دو كليه سالم داشته باشد در برابر مشكلات مقاوم خواهد بود و كمتر دچار مشكل خواهد شد اما كساني كه اختلال در كليه دارند در معرض خطر بيشتري هستند و بستگي به اين دارد كه ميزان مقاومت كليه در چه حد باشد، اما اينكه مصرف برخي از داروها ممكن است كليه را دچار مشكل كند بسيار نادر است و در مواقعي چنين اتفاقي ميافتد كه دارو در حد بالا در فرد مصرف شود. اما در حد معمول هيچ مشكلي را به وجود نميآورد. و در برخي موارد بعضي از آنتيبيوتيكها كليه را دچار مشكل خواهد كرد، در صورتي كه كليه دچار اختلال باشد در اينصورت اين داروها روي كليه اثرات منفي خواهد گذاشت و كليه را دچار مشكل خواهد كرد كه در نهايت بايد با پزشك خود مشورت كنيد. در برخي موارد فهرستي از داروها وجود دارد كه پزشك از شما ميخواهد آنها را با دقت و در بعضي موارد اصلا مصرف نشود.

كيست كليه انواع مختلفي دارد: نوع اول كيست ساده نام دارد كه اكثرا در افراد مسن بيشتر ديده ميشود كه اصطلاحا گفته ميشود هر فردي كه موهايش رو به سفيدي ميرود، كيست هم در كليه به وجود ميآيد كه البته بيماري خطرناكي نيست و در صورتي كه وضعيتي مثل درد يا عفونت براي بيمار ايجاد نكند و به كليه فشار نياورد، اصلا احتياجي به درمان ندارد. بعضي ديگر از كيستها، كيستهاي سادهاي نيستند و ممكن است در داخل كيست خونريزي اتفاق بيفتد يا غدهاي ايجاد شود كه در اين صورت اين كيستها احتياج به درمان دارند. اكثر كيستها، كيست ساده هستند و احتياجي به درمان ندارند و بيشتر در سنين 40 يا 50 سال براي افراد اتفاق ميافتد.

سنگها در بدو به وجود آمدن كوچك هستند و به تدريج با جمع شدن املاح بزرگتر ميشوند و بايد دانست كه سنگريزه ها با چه نوع آزمايشي تشخيص داده ميشوند، اگر با انجام دادن سونوگرافي مشخص شود كه در كليه سنگريزه وجود دارد معمولا در سونوگرافي تا اندازه هاي چهار يا پنج ميليمتر خيلي اهميت ندارد چون ممكن است مقاطع رگ و رسوب كلسيم در جداره رگ را به عنوان سنگ گزينش كند، بنابراين اگر سونوگرافي وجود سنگ را در كليه مشخص كند كه سنگي در حد پنج ميليمتري در كليه وجود دارد درماني در اين زمينه لازم نيست، مگر اينكه بيمار علايمي را داشته باشد، علايمي مانند خونريزي در ادرار به همراه سوزش و درد و در غير اينصورت آن سنگريزه ها هيچ اهميتي ندارند و بيشتر سنگهايي ملاك هستند كه با عكس ديده شوند يا در سيتياسكن گزارش شود كه بيمار در كليه خود داراي سنگ است.

سنگها در دو دسته داراي علامت هستند: يك دسته اينكه بيمار بسيار اذيت ميشود كه شامل درد، سوزش ادرار، تهوع و گاه استفراغ است. بيماري كه اين علامتها را در خود ميبيند، معمولا بيمار خوششانسي خواهد بود به دليل اينكه با ديدن اين علايم به پزشك مراجعه كرده و اقدامات لازم براي درمان خود را شروع خواهد كرد، ولي دسته ديگر آنهايي هستند كه بيمار خيلي متوجه بيماري و علايمي نخواهد شد كه معمولا سنگهاي بزرگ كه تمام كليه را در بر ميگيرند و در برخي موارد باعث بسته شدن كامل مجرا ميشود، متاسفانه درد قابلتوجهي را ايجاد نخواهند كرد و بيمار فقط يك احساس سنگيني معمولي در پهلوي خود خواهد داشت و اين سنگها بسيار خطرناكتر از سنگهاي دسته اول خواهند بود براي اينكه در اينصورت بيمار به علت اينكه درد شديدي را احساس نميكند، بنابراين براي درمان خود به پزشك نيز مراجعه نخواهد كرد و در نتيجه انسداد اين سنگ موجب از بين رفتن كليه خواهد شد و در زماني كه فرد دچار نارسايي كليه شود به پزشك مراجعه خواهد كرد.

توصيه ميشود، افراد نسبت به كليه هاي خود حساس باشند و اگر دردي يا سنگيني در پهلوي خود احساس كردند حتما به پزشك مراجعه كند به خصوص كساني كه اين مساله در سابقه خانوادگي آنها وجود دارد. زيرا كساني كه در خانواده خود افرادي را دارند كه مبتلا به سنگ كليه هستند، احتمال بسياري وجود دارد كه براي آنها نيز به اين مساله دچار شوند. سنگ ميتواند هم درد ايجاد كند و هم ميتواند نارسايي كليه ايجاد كند و اين مساله بستگي به اين دارد كه بيمار به موقع و قبل از ايجاد مساله به پزشك مراجعه كند. سابقه شخص و خانواده در اين مساله بسيار مهم و حايز اهميت است.

مساله مهم اين است كه اگر فردي دچار سنگ كليه شد از سنگسازيهاي بعدي كليه بتواند جلوگيري كند. در بعضي مواقع بعضي از سنگها وقتي دفع ميشوند بيش از 50 درصد تا پنج سال آينده مجددا به اين مساله مبتلا خواهند شد و كليه دوباره كار سنگسازي خود را آغاز خواهد كرد. بهتر است اين افراد سالانه كليه هاي خود را چك كنند و با سونوگرافيهاي مختلف مراقب آن باشند تا ببينند سنگي به وجود آمده است يا خير و اگر كسي سابقه بيش از دو بار سنگسازي كليه را دارد حتما بايد غير از خارج كردن سنگ براي درمان و پيشگيري از سنگهاي بعدي اقدام كند.كه به دليل همين امر، مركزي در بيمارستان لبافينژاد افتتاح شده است كه در آن كليه افرادي كه مكررا سنگسازي ميكند را با انجام آزمايشات پيچيدهاي كه تقريبا انجام آن در كمتر جايي ممكن است، علت سنگسازي را پيدا كرده و در صورت لازم براي پيشگيري از درست شدن سنگهاي بعدي درمانهاي خاص را انجام ميدهند.